श्रीनगरविमानपत्तनस्य रक्षणं महत्वपूर्णमासीत् भारताय यतः तदेवैकं स्थलं यस्मात् काश्मीरे वायुमार्गेण सैनिकाः प्रेषयितुं शक्यन्ते स्म। १९४७ नवम्बरमासस्य तृतीये दिनाङ्के Major सोमनाथशर्मणः सैन्यसमूहः बडगामनामके क्षेत्रे श्रीनगरविमानस्थानकं रक्षितुं निरीक्षणं करोति स्म। तेषु पञ्चशतात् अधिकैः आतङ्कवादिभिः आक्रमणं। सोमनाथः प्रत्यागन्तुं न अङ्गीकृतवान्। तस्य अन्तिमः सन्देशः आसीत् यत् शत्रुः अस्मत् ५० गजान् यावत् दूरमस्ति। वयं सङ्ख्यायाम् अतिक्रान्ताः भीषणम् आयुधवर्षणं भवत्यत्र अहम् अङ्गुलीपरिमितां भूमिमपि न त्यक्ष्यामि अपितु अन्तिमसैनिकम् अन्तिमगुलिकां यावत् योत्स्ये। सोमनाथेन साकं सैन्यसमूहस्य २१ सैनिकाः दिवङ्गताः तथा प्रायः तावन्तः एव व्रणिताः।
एतैः सैनिकैः अरिदलस्य नैके हताः ते अग्रे च आगन्तुम् अक्षमाः जाताः। ईषत्कालानन्तरमेव भारतेन तत् स्थानकं परितः विद्यमानं क्षेत्रं च रक्षितम्।
सोमनाथस्य अनुजः General वी एन् शर्मा १९८८ तमे वर्षे सेनाध्यक्षः जातः।

शृङ्गक्रमाङ्कं ५१४० तथा ४८७५ द्वे अपि Tololing इत्यस्य क्षेत्रस्य अन्तर्गते स्तः। तत् स्थानं कार्गिलयुद्धस्य सर्वतो भीकरं स्थानमासीत्। १९९९ तमे वर्षे जून्मासस्य २०तमे दिनाङ्के Captain विक्रम बत्रा इत्यस्य सैन्यसमूहः ५१४० तमं शृङ्गम् अधिग्रहीतुं प्रेषितः। ससमूहः विक्रमः नेतृत्वं कुर्वन् सर्वान् प्रेरयन् च अरिदमनाय गतः। साहसपूर्णाक्रमणे मुष्टामुष्टियुद्धे तेन चत्वारः शत्रवः मारिताः। केषाञ्चनदिनानन्तरं अग्रिममासस्य सप्तमे दिनाङ्के अन्यस्मिन् युद्धकार्ये ४८७५ तमे शृङ्गे Captain विक्रमः सङ्कीर्णसानौ स्थितं शत्रुस्थानमेव अनाशयत् तथा च अत्यन्तसमीपात् पञ्च शत्रून् अहन्। अतिव्रणितोऽपि सन् सः अग्रेसरः आसीत् अन्ते च सः grenade इत्यस्त्रं शत्रुस्थाने प्रक्षिप्य तत् नाशयित्वा च व्रणाधिक्येन दिवङ्गतः।

भारतीयसंस्कृत्यां सदा शौर्यस्य सम्मानं क्रियते। प्राचीनकालेऽपि एकं सुन्दरं स्थानं सैनिकेभ्यः दीयते ये युद्धे शूरतां वीरतां च प्रदर्शितवन्तः। अस्य सन्दर्भः कौटिल्यस्य अर्थशास्त्रे वराहमिहिरस्य बृहत्संहितायां रघुवंशे च गुप्तराजवंशकाले प्राप्यते।

पुरा विरक्कल् इति सामान्याः आसन् तमिळ्प्रदेशे आन्ध्रप्रदेशे कर्नाटकराज्ये च। प्रारम्भिकानि विरक्कल् अथवा नाडुकल् इति तमिळ्प्रदेशस्य थेन्नीनामके जनपदे प्राप्यन्ते। इदं क्रिस्तपूर्वं द्वितीयायाः चतुर्थ्याः वा अस्ति। एतत् एकम् अव्यवस्थितं पाषाणखण्डं भवति तलिळ् भषाया उत्कीर्णम्। एतत् तेषां स्मरणात भवति ये पाल्यपशोः पुनःप्रापणाय जाते युद्धे दिवङ्गताः। पाल्यपशोः चौर्यं प्रतिग्रहणं च पुरा सामान्यमासीत्।

द्वे भिन्नपदे अपि स्तः चौर्यं कर्तुं तथा प्रतिप्रापणाय यत् युद्धं भवति ताभ्याम्।

स्रोतः – Nadukarkal, Bulletin of the Department of Museums, Chennai.

स्वतन्त्रतायाः समनन्तरमेव भारतस्य पाकिस्तानेन सह युद्धं जातं १९४७ तमवर्षस्य २० तमात् दिनाङ्कात् जम्मुकाश्मीर इति क्षेत्रं रक्षितुम्। सैनिकानां वीरताकारणेन भारतेन जम्मुकाश्मीरस्य बृहन्भागः पुनः प्राप्तः। परमवीरचक्रं महावीरचक्रं वीरचक्रम् इति भिन्नम् अभिज्ञानन्तु १९५० तमवर्षे जनवरीमासस्य २६ तमे दिनाङ्के कृतमासीत् यदा भारतदेशः गणतन्त्रः अभवत्।

अद्यतनीयपदकस्य इतिहासस्तु १६६८ तमवर्षस्य East India Company इत्यस्य कालस्यास्ति। १८५६ तमे वर्षे प्रथमवारं Subedar अब्दुल कादर इत्यस्मै स्वर्णपदकं प्रदत्तम्। Lord विलियम् बेन्टिंग इत्यनेन विशिष्टशौर्यप्रदर्शनाय “Order of Merit Award” इति स्थापितमासीत्। एकस्मिन् प्रकरणे Subedar किशनबिर नागरकोटि इत्यस्मै एतत् चतुर्वारं प्रदत्तम्।

सावित्री खानोल्करः (पश्चात् सावित्री बाई इति नाम्ना प्रसिद्धा) अस्य पदकस्य परिकल्पनाम् अकरोत् । तस्याः जन्मनाम ​Eva Yvonne Linda Maday-de-Maros आसीत्। सा २० जुलै १९१३ तमे वर्षे स्विट्ज़र्र्लॅंडदेशे जनिता । तस्याः विवाहः भारतीयसेनापदाधिकारिणा सह अभवत् । १९३२ तमे वर्षे भारतम् आगत्य भारतस्य संस्कृतेः, पौराणिककथानां, संस्कृतस्य, वेदान्तस्य च विषयेषु गहनरुचिं विकसितवती । भारतीय पौराणिककथा: प्रति तस्याः अनुरागं, भारतीयसेनायाः सह सम्बद्धतां, कलाकारत्वेन प्रतिभां च दृष्ट्वा मेजर जनरल् हीरालाल अटलः तस्यै परमवीरचक्रपदकस्य परिकल्पनायाः दायित्वं दत्तवान् ।

एतस्य कांस्यपदकस्य आकारः वर्तुलः। पदकस्य मुखे इन्द्रस्य वज्रस्य चत्वारि प्रतिकृतयः सन्ति यत्र केन्द्रे आदर्शवाक्यसहितं राज्यचिह्नं मुद्रितम् अस्ति। अस्य पृष्ठत: “परम वीर चक्र” इति शब्दाः हिन्दीभाषायां आङ्ग्लभाषायां च उभृताः सन्ति यत्र शब्दानां मध्ये पद्मपुष्पद्वयं भवति । अनेन नीललोहित वर्णीया पट्टिका संलग्ना अस्ति ।

परम वीरचक्रस्य विषयवस्तु रूपेण वज्रस्य चयनं समुचितम् अस्ति। वज्र: अमोघास्त्र: (अविफल:) आसीत्, ऋग्वेदस्य च भागः अस्ति । तस्य प्रयोगः वर्षाधिपत्या इन्द्रेण कृतः । वृत्रः अनावृष्टेः मूर्तरूपः । वृत्रः नदीः रुद्ध्वा,नदीप्रवाहान् निवार्य, ताः स्वस्य दुर्गे बन्दीकृत्वा अनावृष्टिं अजनयत्। इन्द्रः वज्रं प्रयुज्य वृत्रस्य वधं कृतवान् ।

१९७१ तमे वर्षे डिसेम्बर-मासस्य १४ दिनाङ्के श्रीनगर-विमानक्षेत्रं F-86 Sabre jet इति नाम्ना षट् शत्रुविमानैः आक्रमितम्। विमान Lieutenant एन् एस् सेखोन् अन्येन अधिकारीणा सह कार्ये सिद्ध​: आसीत् । सः शत्रुं अवरोढुं व्यवहरत् । यावत् सः उदतरोत् तावत् विमानक्षेत्रं गोलक्षेपितम् अभवत्। वायुयुद्धे सन् सेखोन् दूरध्वनिसन्देशं प्रेषितवान् “अहं द्वयोः Sabre विमानयो: पृष्ठतः अस्मि। अहं… न मोक्ष्यामि” इति। सः Sabre द्वयं नाशितवान् । परन्तु तस्य Gnat अपि आहतः अभवत्, सः च मृतः।

Grenadier योगेन्द्रसिंह यादव: घटक नाम सेना गणस्य​ अग्रणीदलस्य भागी आसीत् । अनेन गणेन​ १९९९ तमे वर्षे जुलै मासस्य ३/४ तिथौ रात्रौ टाइगर-पर्वतं गृह्णीतम्। ।स्वस्य व्यक्तिगतसुरक्षायाः विषये अनभिज्ञः Grenadier योगेन्द्रः स्वचालिते अविरताग्निप्रयोगे विसृपन् आसीत्। सः चत्वारः शत्रुसैनिकान् निकटयुद्धे मारयित्वा स्वयमेव शत्रो: अग्निप्रयोगम् स्थगितं अकरोत् । सः बहुविधगोलिकाक्षतीः प्राप्तवान् परन्तु निष्कासनं न स्वीकृतवान्, निरन्तरं आक्रमणं च कृतवान् । अनेन व्याघ्रपर्वतस्य अन्तिमग्रहणं जातम् ।

तस्य कथा विवर्तैः परिपूर्णा अस्ति। सः कनिष्ठतमः परमवीरचक्रधारी अस्ति। प्रमादात् तस्य परमवीरचक्रपुरस्कारः मरणोपरान्तः इति घोषित:। तस्य परिचयः अन्येन योगेन्द्रयादवेन सह भ्रमितः जातः यः तस्मिन्नेव युद्धे दिवंगतः। विडम्बना अस्ति यत् सः अद्यापि केषुचित् जीवितेषु परमवीरचक्रधारिषु वर्तते।

अतिरिक्तस्रोतः : http://m.rediff.com/news/1999/aug/17pvc.htm मध्ये

केप्टन गुर्बचन सिंह सलरिया काङ्गोदेशे यू एन् शान्तिरक्षा सेनायाः भारतीय अङ्गस्य भागः आसीत्। बेल्जियम देशः काङ्गोदेशात् निर्गत्य देशान्तरयुद्धः प्रारब्धः। तदा एतस्याः सेनायाः स्थापनमभवत्।

केप्टनस्य सेनाभागः काङ्गोदेशे काटाङ्गनगरे एकस्य मार्गावरोधकस्य निष्कासने रतः। सेनादलमभ्यूह्य स्वयञ्चलितशस्त्रैः प्रचण्डदाहवर्षणमभवत्। सः राकेट्प्रक्षेपकसमर्थितैः सङ्गीन खुक्री ग्रेनेड इत्यनेन आक्रमणस्य नेतृत्वं चकार। अस्मिन् सङ्घर्षे केप्टन सलारिया तस्य सैन्यदलेन सह चत्वारिंशत् शत्रुसैनिकान् मारयित्वा द्वे शस्त्रपूर्णकारयाने अपातयत्। एतादृशम् आकस्मिकं शौर्यं दृष्ट्वा शत्रवः पलायनं चक्रुः।

कण्ठे गोलीक्षतं भूत्वापि सः युद्धान्न व्यरमत्। प्रचुररुधिरस्रवेण सः मूर्च्छितः अभवत्। केप्टनसलारियावर्यस्य शूरतापूर्वकप्रयत्नेन एलिजबेथ्विल् इति नगरस्य व्यूहबन्धः निवारितः।

सियाचेन् हिमशैलस्य नियन्त्रणार्थं १९८४ तमे वर्षे मेघदूत इति अभियानं प्रारब्धम् । तत् पाकिस्तानीययोजनायाः कतिपयैः दिनैः पूर्वं कृतम् । पश्चात् १९८७ तमे वर्षे नायबसूबेदारबानासिंहः स्वेच्छया एकस्य कार्यदलस्य भागः भूत्वा अनाहूतप्रवेशं न्यवर्तयत्। । सियाचेन् हिमशैलस्य बिला फोण्ड्ला २११५३ पादोन्नतं क्षेत्रमासीत्। सः अत्यन्तं कठिनेन भयङ्करेण च मार्गेण स्वसमूहमनयत्। अन्ते नायब सूबेदार बानासिंहः तस्य सैनिकाश्च शत्रुमुपासर्पन् । गर्ततः गर्तं गत्वा सङ्गीनैः आक्रमणं कृत्वा सर्वान् आघातकर्तृकान् निष्कास्य तं स्थानमगृह्णात् । सः युद्धोत्तरं जीवितेषु परमवीरचक्रप्रणीतेषु अन्यतमः योद्धा अस्ति।

विंशतितमस्य शतकस्य अष्टमे दशके श्रीलङ्कायाः अन्तर्देशीययुद्धे भारतदेशोपि अवकृष्टः। भारतीयशान्तिरक्षासेनायाः (आईपीकेएफ) श्रीलङ्कायाः तमिळयुद्धरतैः सह सङ्घर्षोSभवत्। मेजर् परमेश्वरन् श्रीलङ्कातः एकां अन्वेषणक्रियां समाप्य प्रत्यागच्छन्नासीत्। तदा महानिशायां तस्य सेनायाः उपरि आघातः जातः। सः आघातकर्तृकान् पृष्ठतः आक्रम्य युद्धमकरोत्। द्वन्द्वयुद्धे एकः आघातकर्ता तस्योरसि गोलिकाम् अमारयत्। तस्यैव राईफलशस्त्रम् अपहृत्य मेजर् परमेश्वरन् तम् अमारयत्। अतीव व्रणितः भूत्वापि मरणपर्यन्तं
सः दलं प्रैरयत् । अन्ते अभ्यूहं समागप्य पञ्च विरोधकान् मारयित्वा तेन शस्त्राणि प्रतिगृहीतानि।
सहस्राधिकाः भारतीयसैनिकाः श्रीलङ्कायाः अन्तःकलहे वीरगतिं प्राप्नुवन्।

रेज़ाङ्ग ला इत्यत्रत्यस्य युद्धः सैन्यवीराणां स्मरणे सदा आलेखीत्। 13 कुमाओं इति सैन्यदलस्य मेजरशैतानसिंहवर्येण नीताः भारतीयसैनिकाः अप्रतिमं शौर्यं प्रददृशुः। शैतानसिंहस्य दलं भारतीयसैन्यस्थानात् बहुदूरं निर्जनं स्थानं रक्षन्तमासीत्। १९६२तमे वर्षे नव्हेम्बरमासस्य अष्टादशतमे दिने चीनैः अग्न्यस्त्रवर्षया एतं स्थानं बाधितम्। तैः वारं वारं उग्रतया आक्रमणं कृतम्। मेजर् शैतानसिंहः तस्य दलसहितं तद्युद्धे प्रभुत्वं प्रादर्शयत्। स्वस्य प्राणसङ्कटं त्यक्त्वा गुल्समाद्गुल्मं गत्वा सैनिकान् प्रोत्साहयत् सः। तस्य दलेन कतिपयानि आक्रमणानि पराजितानि। परन्तु अन्ततया मेजर् शैतानसिंहस्य तीव्रा क्षतिः अभवत्। तथापि अग्रेसरः भूत्वा तेन युद्धं नीतम्। भारतस्य शताधिकचतुर्दशसैनिकाः एकस्मिन्नेव युद्धे वीरगतिं प्राप्नुवन्। भारतस्य तुलनया चीनदेशस्य चतुर्वारं पञ्चवारं वा सैनिकाः हताः।

अन्ते मेजर् शैतानसिंहः आघातेन विकलाङ्गीभूयोऽपतत्। तम् अन्यत्र नेतुं प्रयतितुं सैनिकान् प्रति युद्धस्य आदेशमदात्।

अनन्तरं परीक्षणसमये अतिभीषणयुद्धस्य क्षेत्रे सैनिकाः तेषां शस्त्रान् आदाय खातस्थाने अलभन्त। Mortar man तस्य हस्ते विस्फोटकं गृहीत्वैव शूरगतिं प्राप्नोत्।

अस्य युद्धस्य कृते एकः परमवीरचक्रम् अष्टौ वीरचक्राणि चत्वारि सेनापदकानि एकञ्च “Mention in Dispatch” प्रदीयन्ते।