বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায় এজন অপৰিসীম ব্যক্তিত্বৰ অধিকাৰী আছিল। ১৮৩৮ চনত জন্মগ্ৰহণ কৰা তেওঁ ইংৰাজী শিক্ষালাভ কৰিছিল। তেখেতে বেংগলত ব্রিটিছ প্রশাসনৰ সময়ছোৱাত ৩০ বছৰ সেৱা আগবঢ়াইছিল। এই সময়ছোৱাত তেওঁ উৎকৃষ্টমানৰ অসমীয়া আৰু বঙালী উপন্যাস ৰচনা কৰিছিল, যাৰ অধিকাংশতেই ব্রিটিছ-বিৰোধীৰ সূক্ষ্ম বাৰ্তা আছিল। তেওঁৰ আনন্দ মঠ উপন্যাসৰ পৰা সংগৃহীত ‘বন্দে মাতৰম’ স্বাধীনতা সংগ্ৰামীসকলৰ প্ৰিয় গীত হৈ পৰিছিল। স্বাধীনতা লাভৰ পিছত ইয়াক ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীতৰ সমান মর্যাদাৰে ৰাষ্ট্ৰীয় গীত স্বীকৃতি দিয়া হৈছিল।

জীৱনৰ শেষ সময়ছোৱাত তেওঁ আমাৰ পৰম্পৰাৰ ওপৰত পাণ্ডিত্যপূর্ণ গ্ৰন্থ ৰচনা কৰিছিল। বিস্ময়জনকভাৱে, স্নাতক পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হ’বলৈ বঙালী ভাষাৰ প্ৰশ্নকাকতত তেওঁৰ অনুকম্পা নম্বৰ (গ্রেস মাৰ্কছ)ৰ প্ৰয়োজন হৈছিল।

কৃষ্ণৰ এক মহান ভক্ত হিচাপে তেওঁ কৃষ্ণ চৰিত ৰচনা কৰিছিল, য’ত তেওঁ “কৃষ্ণক মানুহ হিচাপে তেওঁৰ স্বভাৱ আলোচনা” কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। তেওঁৰ ভাষাত — “মোৰ ঈশ্বৰৰ কল্পিত কাহিনীৰ তলত লুকাই থকা বস্তুটো হৈছে এক শুদ্ধ বস্তু — মানুহৰ ইতিহাসত কৃষ্ণৰ দৰে আদৰ্শপূৰ্ণ চৰিত্ৰৰ দ্বিতীয় উদাহৰণ নাই।” ‘ঐতিহাসিক কৃষ্ণ’ উন্মোচন কৰিবলৈ তেওঁৰ ব্যৱহৃত পদ্ধতিটোৱেই ভৱিষ্যতৰ গৱেষণাৰ বাবে এক আৰ্হি (টেমপ্লেট) হৈ পৰিছিল।

উৎস: “কৃষ্ণ চৰিত”, অনুবাদক — আলো শোমে
ছবি উৎস —

১৮৭২ চনত কলকাতাত জন্মগ্ৰহণ কৰা অ’ৰবিন্দ ঘোষে ইংলেণ্ডত শিক্ষা লাভ কৰিছিল। সম্পূৰ্ণভাবে ইংৰাজীকৃত অৱস্থাত তেওঁ নিজৰ মূল শিপাৰ সন্ধানত পুনৰ ভাৰতলৈ উভতি আহিল। তেওঁ বৰোদাৰ ৰাজ্যত সেৱা আগবঢ়াইছিল য’ত তেওঁ বিপ্লৱী কাৰ্যকলাপতো অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। ১৯০৬ চনত বঙাল বিভাজনৰ পাছত তেওঁ পদত্যাগ কৰি কলকাতালৈ আহি বিপ্লৱী আন্দোলনৰ প্ৰথমগৰাকী নেতা হৈ পৰিছিল। তেওঁৰ ওপৰত একাধিকবাৰ মুকৰ্দ্দমা চলোৱা হৈছিল আৰু কাৰাগাৰৰ কঠোৰ জীৱনই তেওঁৰ আধ্যাত্মিক জাগৰণত সহায় কৰিছিল। তেওঁৰ ভাষাত — “মই জেলখনলৈ চাইছিলোঁ, যি মোক মানুহৰ পৰা পৃথক কৰি ৰাখিছিল আৰু মই আৰু সিহঁতৰ মাজত থকা উচ্চ প্রাচীৰে মোক বন্দী কৰি ৰখা নাছিল , সেইটো আছিল বাসুদেৱ, যিয়ে মোক চাৰিওফালে আৱৰি ৰাখিছিল।”

১৯১০ চনত তেওঁ ৰাজনীতিৰ পৰা আঁতৰি গৈ পণ্ডিচেৰীলৈ গ’ল আৰু আধ্যাত্মিকতাত নিজকে সমৰ্পণ কৰিলে। গীতা বিষয়ে তেওঁৰ লেখা “পাণ্ডিত্যপূর্ণ, দর্শনত্মক বা বিশ্লেষণমূলক” নহয়। তেওঁ লিখিছিল — “আমি ইয়াক সহায় আৰু পোহৰৰ বাবে গ্ৰহণ কৰোঁ আৰু আমাৰ লক্ষ্য হ’ব লাগে ইয়াৰ মৌলিক আৰু জীৱন্ত বাৰ্তাটো চিনাক্ত কৰা — সেইটো, যিটো মানুহে নিজৰ সৰ্বোচ্চ আধ্যাত্মিক কল্যাণৰ বাবে গ্ৰহণ কৰিব লাগিব।”

উৎস: শ্ৰী অ’ৰবিন্দ; তেলছ অব প্ৰিজন লাইফ, এছেছ অন দা গীতা

মহাত্মা গান্ধীয়ে গীতাৰ শ্লোক ব্যাখ্যা কৰিছিল। তেওঁৰ নতুন দৃষ্টিভংগী আছিল — “গীতা এক ঐতিহাসিক বৰ্ণনা নহয়। ই সম্পৰ্কীয় ভাতৃৰ মাজৰ যুদ্ধৰ বিৱৰণ নহয়, বৰঞ্চ আমাৰ ভিতৰৰ দুই প্ৰকৃতি — সৎ আৰু অসৎ —ৰ মাজৰ সংঘৰ্ষৰ বৰ্ণনা। যিমান গভীৰতালৈ আপুনি ডুব যাব, সিমানেই অৰ্থ সমৃদ্ধ হয়।” তেওঁ সদায় দোহাই দিছিল যে দ্বিধাত পৰিলে মানুহে নিজৰ বিবেকৰ কথা শুনিব লাগিব। তেওঁ এই শব্দক কৃষ্ণৰ সৈতে সমান কৰিছিল — “যুদ্ধক্ষেত্ৰ হৈছে আমাৰ শৰীৰ। কৃষ্ণ হৈছে সকলোৰে হৃদয়ত বাস কৰা প্ৰভু, যি সদায় এটা পবিত্ৰ ‘চিত্ত’ ৰ দৰে প্ৰেৰণা যোগাই থাকে, যেন কোনো কোঠাত এটা ঘড়ীৰ টিকটিক ধ্বনি। যদিও সেই ‘চিত্ত’ৰ ঘড়ীটো আত্ম-শুদ্ধিৰ চাবিৰে পোহৰাই দিয়া নহয়, তেতিয়াও অন্তৰস্থ প্ৰভু সেই ঠাইতে থাকে, কিন্তু সেই টিকটিক ধ্বনি আৰু শুনিব নোৱাৰি।”
উৎস: এম. কে. গান্ধী, “ভগৱদ্‌গীতা”

“ৰাজাজী” বুলি সন্মানেৰে যাক কোৱা হয়, তেওঁ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ এগৰাকী প্ৰধান দিকদৰ্শক আছিল। তেওঁ ১৯৪৮ ৰ পৰা ১৯৫০ চনলৈ ভাৰত গণৰাজ্য ঘোষণাৰ আগলৈকে ভাৰতৰ দ্বিতীয় গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল হিচাপে সেৱা আগবঢ়াইছিল। পিছত তেওঁ এগৰাকী প্ৰসিদ্ধ নেতা হৈ উঠিছিল। তেওঁ সৰল ইংৰাজীত লিখা ৰামায়ণ, মহাভাৰত আৰু গীতাৰ সংস্কৰণৰ বাবে বিশেষকৈ জনাজাত, যিবোৰৰ লক্ষ লক্ষ কপি বিক্ৰী হৈছে।

তেওঁ যুৱ সমাজৰ বাবে নিজৰ গীতা কিদৰে সহায়ক হ’ব পাৰে তাৰ বিষয়ে লিখিছে—
“(ই) মূলতঃ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলৰ বাবে এটা হাতপুথি হিচাপে লিখা হৈছে। এই সৰু পুথিখন সেই পুৰণি গল্পখনৰ বাবেই এটা চেষ্টা, য’ত এজন পিতৃয়ে নিজৰ পুত্ৰ সকলক কৈছিল—ঘৰৰ উদ্যানখনত ধন লুকাই থোৱা আছে, খান্দিব লাগিব। মাটিৰ তলত গোপনে থোৱা কোনো ধন পোৱা নাছিল, কিন্তু পৰিশ্ৰমৰ ফলস্বৰূপে উদ্যানত পুষ্ট ফচল হৈছিল। লেখকে নিজৰ লিখাত বিশেষ কিছু দিয়া নাই, কিন্তু যদি পাঠকে খান্দিব আৰম্ভ কৰে, আমাৰ এই অমূল্য সম্পদ গীতায়ে জীৱনৰ সফলতাৰ বাবে আত্মাৰ বাবে এক সমৃদ্ধ ফচল দিব।”

ছবি —

লোকমান্য বাল গংগাধৰ তিলক তেওঁৰ সময়ত ভাৰতৰ আটাইতকৈ জনপ্ৰিয় নেতা আছিল। তেওঁ “স্বৰাজ্য মোৰ জন্মাধিকাৰ” বুলি খ্যাত শ্ল’গানেৰে ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিপৰীতে জনসাধাৰণক জাগ্ৰত কৰিছিল। তেওঁ বেদ আৰু তাৰ ঐতিহাসিকতাৰ বিষয়ে বহু গৱেষণামূলক গ্ৰন্থ লিখিছিল। তেওঁ ত্যাগ বা ভক্তিৰ ওপৰত কৰ্মক গুৰুত্ব দিয়াৰ বাবে ‘গীতা ৰহস্য’ মাৰাঠীত লিখিছিল। তেওঁ কৈছিল, “ভগৱত গীতা অধ্যয়ন কৰিবলৈ মোক অনুপ্ৰাণিত কৰা কাৰণটো প্ৰথমতে আপোনালোকক কওঁ। মই অতি সৰু থাকোঁতেই মোৰ বয়োজ্যেষ্ঠসকলে মোক প্ৰায়ে কৈছিল যে কঠোৰ ধৰ্মীয় আৰু সত্যপৰ দাৰ্শনিক জীৱন সাধাৰণ দৈনন্দিন জীৱনৰ লগত নিমিলে। মানুহে সংসাৰ আৰু ঈশ্বৰ দুয়োজন মালিকক সেৱা কৰিব নোৱাৰে । মই নিজে যি প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচাৰিছিলোঁ সেয়া আছিল: মোৰ ধৰ্মই মোক এই সংসাৰ ত্যাগ কৰি, তাক অস্বীকাৰ কৰি, তাৰ পিছতহে মানুহৰ পূৰ্ণতাৰ প্ৰাপ্তিৰ চেষ্টা কৰিবলৈ কৈছে নে?”

লাল-বাল-পাল (লাজপত ৰায়, বাল গংগাধৰ তিলক আৰু বিপন চন্দ্ৰ পাল) নামৰ বিখ্যাত এই তিনিৰাকীয়ে স্বাধীনতাৰ বাবে প্ৰত্যক্ষ কাৰ্যৰ পক্ষপাত কৰিছিল। সেই সময়ত অধিকাংশ ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদী নেতা ব্রিটিছৰ প্ৰতি সহযোগিতামূলক মনোভাব ৰাখিছিল। ১৯২৮ চনত চাইমনৰ কমিছনক বিৰোধিতা কৰি আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ সময়ত লাঠিচাৰ্জত ৰায়ৰ মৃত্যু হৈছিল। এই ঘটনাই স্বাধীনতা আন্দোলনত এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সাঁচ বহুৱাইছিল । তেওঁ সচেতন আছিল যে তেওঁৰ স্বদেশ পঞ্জাৱত অ-হিন্দুৱে কৃষ্ণজীৱনৰ বিষয়ে হেল্লা-প্বশ্লেষণ কৰাৰ ফলত উত্তেজনা সৃষ্টি হৈ আছে। এই ধৰণৰ ভুল-বুজাবুজি দূৰ কৰিবলৈ তেওঁ উৰ্দু ভাষাত ‘যোগীৰাজ কৃষ্ণ’ নামৰ গ্ৰন্থ ৰচনা কৰিছিল, য’ত কৃষ্ণজীৱন আৰু তেওঁৰ কৰ্মৰ বিষয়ে বিৱৰণ দিয়া হৈছে।

হাছ্ৰত মহানি এজন ৰহস্যময় ব্যক্তিত্বৰ অধিকাৰী আছিল – বহুতো কৃতিত্ব থাকিলেও তেওঁক স্মৰণ কৰা নগৈছিল। তেওঁ এজন ৰাষ্ট্ৰবাদী আছিল, বহুতে ‘ইনকিলাব জিন্দাবাদ’ শ্লোগানটোৰ উৎস তেওঁ বুলিয়ে ধৰে। তেওঁ এজন কমিউনিষ্ট আছিল আৰু ভাৰতত এই দলৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আছিল। তেওঁ এজন ছুফী মুছলিম পণ্ডিত আছিল যাৰ উপাধি আছিল ‘মৌলানা’। তেওঁ ভাৰত বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে জিন্নাহৰ নিৰ্দেশ উলংঘন কৰাৰ উপৰিও গণ পৰিষদৰ বয়কট নকৰা এজন মুছলিম লীগৰ সদস্য আছিল।

তেওঁ ঊৰ্দু আৰু অৱধিৰ মিশ্ৰিত ভাষাত, যাক তেওঁ ‘ভাষা’ বুলি কৈছিল, কৃষ্ণক উৎসৰ্গা কৰি ভক্তিমূলক কবিতা লিখিছিল। ইয়াত তেওঁ গঙ্গা-যমুনা অঞ্চলৰ মুছলিম ভক্তি কবিসকলৰ পদাঙ্ক অনুসৰণ কৰিছিল, যি ধাৰা ৰহিমৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল।

তেওঁ লিখিছিল –
“কুচ হাম কো ভী ‘আতা হো কি ঐ হাজৰত-ই-কৃষ্ণ, ইকলীম-ই-ইশ্‌ক আপ কে জেৰ-ই-কদম হে খাছ, হাছ্ৰত কি ভী কুবূল হো মথুৰা মে হাজিৰী, শুনতে হেঁ ‘আশিকোঁ পে তোমহাৰা্ কৰম হে খাছ”
অৰ্থাৎ –
“শ্ৰদ্ধেয় কৃষ্ণ, মোকো কিবা দিয়া হওক, কাৰণ আপোনাৰ পাদপদ্মত সকলো প্ৰেমৰ সাম্ৰাজ্য অৱস্থিত। মথুৰাত মোকো হাজিৰ হোৱাৰ অনুমতি দিয়ক – মই শুনিছোঁ আপুনি বিশেষকৈ সকলো প্ৰেমিকৰ ওপৰত দয়া কৰে।”

উইকিমিডিয়াৰ ছবিখনত ১৯৪৯ চনত হাছ্ৰত মহানি আৰু আম্বেদকাৰক একেলগে দেখা গৈছে।

উৎস: চি.এম. নাঈম, ‘কৃষ্ণক প্ৰেম কৰা মৌলানা’, EPW এপ্ৰিল ২০১৩

লোহিয়াই ভাৰতীয় ধৰণৰ সমাজবাদৰ এক ৰূপ বিকাশ কৰিছিল, য’ত আৰ্থিক সমতা আৰু জাতিগত কুসংস্কাৰ উচ্ছেদৰ ভাবনাক একেলগে সংযোগ কৰিছিল। তেওঁ উত্তৰ ভাৰতৰ পিছ পৰা শ্ৰেণীৰ নেতা সকলৰ প্ৰেৰণাৰ উৎস হৈ পৰিছিল। স্বাধীনতা আন্দোলনৰ সময়ত তেওঁ কংগ্ৰেছ দলৰ ভিতৰৰ সমাজবাদী গোটৰ অংশ আছিল। স্বাধীনতা লাভৰ পিছত, তেওঁলোকে কংগ্ৰেছ এৰি নেহৰুৰ বিপক্ষে দল গঠন কৰিছিল।

যদিও তেওঁ এজন নাস্তিক আছিল, তেওঁ পৰম্পৰাৰ প্ৰভাৱক কেতিয়াও অবমাননা কৰা নাছিল। তেওঁ আমাৰ সংস্কৃতি ত্যাগ কৰা নাছিল। তেওঁ লিখিছিল —
“ৰাম, কৃষ্ণ আৰু শিৱ হৈছে ভাৰতৰ পৰিপূৰ্ণতাৰ তিনিটা মহাস্বপ্ন। ৰাম হৈছে সীমিত ব্যক্তিত্বৰ পৰিপূৰ্ণতা, কৃষ্ণ হৈছে উচ্ছল ব্যক্তিত্বৰ পৰিপূৰ্ণতা আৰু শিৱ হৈছে মাত্রাহীন ব্যক্তিত্বৰ পৰিপূৰ্ণতা, কিন্তু তিনিও সমানে পৰিপূৰ্ণ। কোনোজনে কম বা অধিক পৰিপূৰ্ণ হোৱাৰ প্ৰশ্নই নাই। পৰিপূৰ্ণতা কেৱল গুণৰ প্ৰকাৰ বা শ্ৰেণী জানে। প্ৰত্যেকে নিজৰ জীৱনৰ সেই সময়ৰ ধাপৰ সৈতে সঙ্গতিপূৰ্ণ পৰিপূৰ্ণতাৰ শ্ৰেণী নিৰ্বাচন কৰিব পাৰে।”

ছবিখনত লোহিয়াক যুৱ ভাৰত ৰত্ন কৰ্পূৰী ঠাকুৰৰ সৈতে দেখা গৈছে।

উৎস: ‘ৰাম, কৃষ্ণ, শিৱ’

ভগৱদ্ গীতা স্বামী বিৱেকানন্দৰ জীৱনৰ আজীৱন সঙ্গী আছিল। স্বামী বিৱেকানন্দৰ গুৰু শ্ৰীশ্ৰী ৰামকৃষ্ণই কৈছিল যে গীতাৰ মূল অৰ্থ বুজিব পাৰি যদি “গীতা, গীতা, গীতা, গীতা…” বুলি কেইবাৰো উচ্চাৰণ কৰা হয়। এইদৰে কৈ থাকিলে, এক সময়ত আপুনি “তা-গী, তা-গী, তা-গী…” বুলি উচ্চাৰণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। “ত্যাগ” (বঙালী: ত্যাগ, “তগ” ধাতু) শব্দৰ অৰ্থ হৈছে “ত্যাগ কৰা” বা “যি ঈশ্বৰলৈ সকলো ত্যাগ কৰে”। ৰামকৃষ্ণই কৈছিল, গীতাই আমাক স্বাৰ্থহীন আৰু ত্যাগী হ’বলৈ শিকায়।

তেওঁ সম্ভৱতঃ সবাতোকৈ কম বয়সৰ বিপ্লৱী আছিল যিয়ে চূড়ান্ত বলিদান দিছিল। খুদিৰাম বসু কেৱল ১৮ বছৰ বয়সত ফাঁচীৰ দণ্ডত মৃত্যুবৰণ কৰিছিল। তেওঁৰ মুখত হাঁহি আছিল আৰু হাতত আছিল ভগৱদ্ গীতা। বিচাৰকে তেওঁৰ কৰা কাৰ্যৰ বিষয়ে সোধাত, তেওঁ হাঁহি মাৰি উত্তৰ দিছিল — “আপুনি অনুমতি দিলে, মই আপোনাক অতি কম সময়তে বোমা কেনেকৈ তৈয়াৰ কৰে শিকাব পাৰো।’’ বিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিত বঙ্গদেশত অৰবিন্দ আদি নেতাসকলৰ ভাষণত তেওঁ প্ৰভাৱিত হৈছিল। তেওঁলোকে গঠন কৰা ‘অনুশীলন সমিতি’ৰ সদস্য হৈছিল, যিয়ে অত্যাচাৰী ইংৰাজ বিষয়াসকলক লক্ষ্য বান্ধিছিল। ১৯০৮ চনত বিহাৰৰ মুজাফ্‌ফৰপুৰত এজন ইংৰাজ বিষয়াক হত্যাৰ বিফল প্ৰচেষ্টাৰ পিছত বসু আৰু প্ৰফুল্ল চাকী (তেওঁ কেৱল ১৯ বছৰ বয়সীয়া) ধৰা পৰিছিল।

ভাৰতৰ পূৰ্বৰ ৰাষ্ট্ৰপতি এস. ৰাধাকৃষ্ণন ২০শ শতিকাৰ একাডেমিক মহলত আটাইতকৈ পৰিচিত আৰু প্ৰভাৱশালী চিন্তাবিদসকলৰ ভিতৰত এজন হিচাপে অধিক জনাজাত। তেওঁ প্ৰমাণ কৰিছিল যে হিন্দুধৰ্ম দাৰ্শনিকভাৱে সুসংগত আৰু নৈতিকভাৱে উপযোগী। পশ্চিমা পৰম্পৰাৰ গভীৰ জ্ঞানৰ ফলত তেওঁ ভাৰত আৰু পশ্চিমৰ মাজত এটা সেতু-নিৰ্মাতা হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল। ৰাধাকৃষ্ণনে আধুনিক দৃষ্টিভংগীৰে গীতাৰ ওপৰত নিজৰ টীকা ধ্ৰুপদী শৈলীত লিখিছিল ।

তেওঁ লিখিছিল —
“আমাৰ সময় বেলেগ; আমাৰ চিন্তাধাৰাৰ অভ্যাস, আমাৰ অভিজ্ঞতাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত মানসিক পটভূমি, ধ্ৰুপদী টীকাকাৰসকলৰ দৰে একেবাৰে নহয়। আজি আমাৰ সন্মুখীন হোৱা মুখ্য সমস্যাটো হৈছে মানৱজাতিৰ পুনৰ একতা। গীতা বিশেষকৈ এই উদ্দেশ্যৰ বাবে উপযোগী, কিয়নো ইয়াত ধৰ্মীয় চেতনৰ নানান আৰু দেখাত বিপৰীত ধৰণবোৰক মেলাবলৈ চেষ্টা কৰা হৈছে।”

স্বৰাজ্যৰ ছবিখনত ৰাধাকৃষ্ণনক ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ সৈতে দেখা গৈছে — ভাৰতৰ দুজন সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ আধুনিক দাৰ্শনিক।

ব্ৰিটিছ সংস্কাৰক এনি বেছান্ট (১৮৪৭-১৯৩৩) সমাজবাদ, জন্ম নিয়ন্ত্ৰণ, শ্রমিক সংগঠন আৰু মহিলাৰ অধিকাৰৰ তীব্ৰ সমৰ্থক আছিল। তেওঁ থিয়’ছফিকেল ছ’চাইটিৰ সৈতে জড়িত আছিল, আৰু তেওঁ হোম ৰুল লীগ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল আৰু ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি হিচাপে আত্মনিয়োগ কৰিছিল। তেওঁ গীতাৰ ওপৰত দুটা অনুবাদ আৰু দুটা বক্তৃতামালাৰ জৰিয়তে অনুসন্ধান কৰিছিল। গীতাৰ গুপ্ত বাৰ্তা উন্মোচন কৰিবলৈ তেওঁ খ্ৰীষ্টান ধৰ্মশাস্ত্ৰৰ পদসমূহ ব্যৱহাৰ কৰিছিল।

বেছান্টে যোগক প্ৰচলিত ধাৰাত যি বিশেষ দাৰ্শনিক-ধাৰ্মিক পৰম্পৰা হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়, সেই ৰূপত নহয়, বৰঞ্চ সকলোৰে বাবে আত্মিক বিকাশৰ এটা সার্বজনীন পদ্ধতি হিচাপে উপস্থাপন কৰিছে। গীতা হৈছে “যোগৰ শাস্ত্ৰ, যাৰ অৰ্থ হৈছে দিৱ্য নীতিৰ সৈতে সঙ্গতি, দিৱ্য জীৱনৰ সৈতে একাত্মতা লাভ, সৰ্বোচ্চ আত্মাৰ সৈতে সঙ্গতি”। কুৰুক্ষেত্ৰ হৈছে “আত্মাৰ যুদ্ধক্ষেত্ৰ”, অৰ্জুন হৈছে সংগ্রামী আত্মা, আৰু কৃষ্ণ হৈছে “আত্মাৰ দিব্যশক্তি। গীতা হৈছে সকলো “আকাঙ্ক্ষী আত্মা”ৰ বাবে এটা পাঠ, পূব আৰু পশ্চিম উভয়তে যাৰ একে লক্ষ্য আছে, যদিও সেই লক্ষ্যলৈ যাবলৈ তেওঁলোকে বেলেগ পথ গ্ৰহণ কৰে।

উৎস: এঞ্জেলিকা মালিনাৰ, ‘দ্য গ্ৰেট আনভেইলিং: অ্যানি বেছান্ট এণ্ড দ্য ভাগৱদ গীতা’, ইউনিভাৰ্ছিটি অৱ জুৰিখ