బంకిమ్ చంద్ర ఛటోపాధ్యాయ అంటేనే ఒక మర్మం. 1838 లో జన్మించిన ఆయన ఆంగ్ల పద్ధతిలో విద్యాభ్యాసం చేశారు. 30 ఏళ్లపాటు ఆయన బెంగాల్ లోని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం క్రింద పనిచేశారు. ఆ సమయంలో ఆయన, నిగూఢంగా అల్లిన బ్రిటిష్ వ్యతిరేక భావనలతో, బెంగాలీ భాషలో అద్భుతమైన నవలలు రచించారు. ‘ఆనంద మఠ్’ నవలలోని ‘వందేమాతర’ గీతాన్ని స్వాతంత్ర సమరయోధులు ఇష్టంగా పాడుకునేవారు. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తరువాత ఆ గేయం జాతీయగీతంగా గుర్తింపునొందింది; ‘జనగణమన’కు సమానంగా గౌరవాన్ని అందిపుచ్చుకుంది.

జీవితపు మలిదశలో ఆయన భారతీయ సాంప్రదాయాలపై శాస్త్రీయ వివరణనిచ్చారు. ఇటువంటి వారు, డిగ్రీ చేస్తుండగా బెంగాలీ భాషా పరీక్షలో గ్రేస్ మార్కుల సహాయంతో గట్టెక్కారట. ఎంత విడ్డూరమో కదా!

ఆయనకు కృష్ణుడంటే వల్లమాలిన భక్తి. అందుకే, “శ్రీకృష్ణుని మానవ లక్షణాలను చర్చించేం”దుకు ఆయన ‘కృష్ణ చరిత్ర’ను రచించారు. “నా దేవుడి కనికట్టు కథల వెనుక ఉన్నది ఒక స్వచ్ఛమైన, ఆదర్శవంతమైన స్వభావం- ఎందుకంటే, మానవ చరిత్రలో కృష్ణుడి సాటి మరెవ్వరూ లేరు కనుక!” చారిత్రక కృష్ణుడి మర్మాన్ని కనుగొనే విధానంలో ఆయన చేసిన కృషి తరువాతి పరిశోధకులకు మార్గదర్శకమయ్యింది.

మూలం: “కృష్ణ చరిత్ర,” అలొ షోమ్ అనువాదం.
ఛాయాచిత్రం https://www.goodreads.com/book/show/68590649 నుండి సేకరిపబడింది.

కలకత్తాలో 1872లో జన్మించిన అరొబిందొ ఘోష్ ఇంగ్లాండులో విద్యనభ్యసించారు. పూర్తిగా ఆంగ్లీకరింపబడిన ఆయన, తన మూలాలను అన్వేషిస్తూ భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చారు. బరోడా రాజసంస్థానంలో ఉద్యోగం చేసినప్పుడు ఆయన విప్లవ కార్యకలాపాలలో పాల్గొన్నారు. బెంగాలు విభజన తరువాత, 1906లో ఆయన తన ఉద్యోగాన్ని వదిలి, కలకత్తా చేరుకుని, విప్లవోద్యమానికి తొలినాటి నాయకులలో ఒకరుగా నిలిచారు. అనేక నేరాలలో విచారింపబడ్డ ఆయన కఠినమైన చెరసాల జీవితం వల్ల ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానోదయం పొందారు. అప్పుడు ఆయన ఇలా అన్నారు: “మనుషులనుండి నన్ను దూరం చేసిన చెరసాలను చూస్తే, నన్ను చుట్టుముట్టింది ఎత్తైన ఆ గోడలు కావని, ఆ వాసుదేవుడేనని తెలుసుకున్నాను.”

1910లో రాజకీయాలను విడిచిపెట్టి, ఆయన ఆధ్యాత్మిక చింతనకై పాండిచేరి వెళ్ళారు. భగవద్గీతపై వారి రచనలు ‘పాండిత్యం, అధిభౌతికత, విశ్లేషణ’లకు అతీతమైనవి. ఆయన మాటలలో చెప్పాలంటే, “ఆలంబన, జ్ఞానం- వీటికోసం మనం భగవద్గీతను ఆశ్రయిస్తాం. అత్యున్నతమైన ఆధ్యాత్మిక సంక్షేమం కోసం ఆ గ్రంథంలో ఉన్న సజీవసార సందేశాన్ని గుర్తించడమే మన ముఖ్యోద్దేశ్యం.”

మూలాలు: అరొబిందొ, ‘టేల్స్ ఆఫ్ ప్రిజన్ లైఫ్’, ‘ఎస్సేస్ ఆన్ ద గీత’.

మహాత్మా గాంధీ భగవద్గీతలోని ప్రతీ శ్లోకానికీ తాత్పర్యాన్ని చెప్పారు. ఆయన ఆ గ్రంథాన్ని ఒక కొత్త కోణంలో వీక్షించారు. “భగవద్గీత ఒక చారిత్రక ప్రవచనం కాదు. దాయదుల మధ్య కాకుండా మనలో ఉండే మంచి-చెడు అనే రెండు స్వభావాల మధ్య జరిగే యుద్ధమే ఆ గ్రంథం. ఎంత లోతుగా ఈదితే, అంత బాగా అర్థమవుతుంది.”

అయోమయంలో ఉన్నప్పుడు, అంతరాత్మ చెప్పే వాక్కును వినమనే వారు ఆయన. ఆ వాక్కు శ్రీకృష్ణభగవానుడిదని ఆయన అభిప్రాయం. “మన దేహమే యుద్ధభూమి. ప్రతీ మనిషి హృదయంలో ఉండే భగవంతుడే శ్రీకృష్ణుడు. ఆయన నిష్కల్మషమైన, నిత్యం సవ్వడి చేసే గడియారమనే చిత్తములాగ నిరంతరం తన బోధనలనందిస్తూ, మనతప్పులను ఎత్తిచూపిస్తూ ఉంటారు. స్వీయ శుద్ధీకరణతో చిత్తమనే ఆ గడియారాన్ని తిప్పుతూ ఉండకపోతే, దేవుడు నిస్సందేహంగా ఉన్నచోటనే ఉన్నా, ఆయన బోధలనే సవ్వడి మనకు వినపడదు.”

మూలం: మోహన్‌దాస్ కరమ్‌చంద్ గాంధీ, “ద భగవద్గీత”

రాజాజీ అని అభిమానంగా పిలువబడే ఈయన స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో ప్రముఖ పోరాట యోధుడు. భారతదేశాన్ని గణతంత్రంగా ప్రకటించే వరకూ, భారత అధినివేశపు రెండవ గవర్నర్-జనరల్ గా 1948-50 మధ్య వ్యవహరించారు. ఆ తరువాత ఆయన ప్రముఖ ప్రతిపక్ష నేతగా గుర్తింపునొందారు.

సరళమైన శైలిలో వ్రాసిన రామాయణ, మహాభారత, భగవద్గీతలకు ఆయనది పెట్టిందిపేరు. గీత, యువతకు ఏ విధంగా సహాయపడుతుందో ఆయన ఇలా చెప్పారు: “(గీత) విద్యార్థులకు కరదీపిక వంటిది. వెనుకటి ఒక కథలో తండ్రి తన తనయులకు నీతి చెప్పదలచుకున్నప్పుడు చేసిన ప్రయత్నం వంటిది నాది. ఆ తండ్రి తనయులను లంకెబిందెల కోసం తమ ఇంటి తోటంతా తవ్వమంటే, నిధి ఆ రూపంలో కాకుండా పుష్కలమైన పంటగా, కష్టానికి ఫలితంగా లభించిందట. నా రచనలో రచయిత సొంతంగా వ్రాసినది ఏమీలేదు. కానీ, చదువరులను తవ్వించడానికి ప్రేరేపిస్తే, మన వారసత్వపు ఆస్తి కృషిచేసే ఆత్మకు సాధనాఫలాన్ని సంపాదించిపెడుతుంది.”

ఛాయాచిత్రం సేకరింపబడిన లంకె:
https://www.goodreads.com/book/show/35049196-the-bagavad-gita

లోకమాన్య’ బాల గంగాధర తిలక్ తన సమకాలికులలో అత్యంత ప్రఖ్యాతిని పొందినవాడు. ‘స్వరాజ్యము నా జన్మహక్క’నే నినాదంతో బ్రిటీషు పరిపాలనకు వ్యతిరేకంగా జనసమూహాన్ని మేలుకొలిపిన వారాయన. వేదాలు-వాటి చారిత్రకత అనే అంశంపై ఆయన పలు శాస్త్రీయ వివరణాత్మక రచనలు చేశారు. భక్తి, ఇహలోకాన్ని త్యజించడం వంటి మార్గాల కన్నా కర్మమార్గం గొప్పదన్న విషయాన్ని నొక్కి వక్కాణించడానికి ఆయన మరాఠీలో ‘గీతా రహస్య’ను రచించారు. ఆయన ఇలా అన్నారు: “నేను భగవద్గీతను పఠించేందుకు ఏం దోహదంచేసిందో చెప్తాను. నా కుర్రతనంలో, మతపరమైన, తాత్విక జీవనం, నిత్యజీవితపు గందరగోళం పరస్పర విరుద్ధమనీ, ఎవరూ కూడా ఐహిక జీవనం, భగవంతుడు అనే రెండు గురువులనూ మెప్పించలేమనీ పెద్దలు చెప్పేవారు. అందుకే, జవాబును అన్వేషించేందుకై నేనొక ప్రశ్న వేసుకున్నాను- మనవత్వంలోని పరిపక్వతను పొందడానికి ప్రయత్నించే ముందు (లేదా పొందేలోపు), నేను ఈ ఐహిక ప్రపంచాన్ని త్యజించాలని నా మతం కోరుకుంటోందా? అని.”

మూలం: https://culturalsamvaad.com/bal-gangadhar-tilak-on-the-gita-rahasya/

విఖ్యాత స్వతంత్ర సమరయోధ త్రిమూర్తులు లాల్-బాల్-పాల్ (లజ్‌పత్ రాయ్, బాల గంగాధర తిలక్, బిపిన్ చంద్ర పాల్) స్వాతంత్ర్య సముపార్జన కోసం ప్రత్యక్ష చర్యలు చేపట్టాలను ఉద్బోధించారు. వారున్న శకంలో జాతీయవాదులలో పలువురు, బ్రిటిషు వారితో సహకార వైఖరితో మెలుగుతూ ఉండేవారు. 1928లో సైమన్ కమిషన్ వ్యతిరేక నిరసనలో జరిగిన లాఠీఛార్జిలో తగిలిన దెబ్బలవలన లాలా మృతి చెందారు. ఆ ఘట్టం స్వాతంత్ర్యో ద్యమాన్ని ఒక మలుపు తిప్పింది.

తన మాతృభూమి పంజాబ్ లో హిందువేతరులు కృష్ణుడి జీవితంపై చేసిన తిరస్కారపురితమైన విశ్లేషణ ఉద్రిక్త వాతావరణానికి దారి తీస్తోందని మథనపడి, లజ్‌పత్ రాయ్ ‘యోగిరాజ్ కృష్ణ’ అనే ఉర్దూ రచనను చేశారు; తద్వారా, ఈ సంకోచాలను తీర్చడానికి కృష్ణుడి జీవితపు విశేషాలపై వివరణనిచ్చారు.

హజరత్ మోహానీ ఒక మర్మం. ఆయన సాధించిన విజయాలు ఎన్నైనప్పటికీ ఆయనకు తగిన గుర్తింపు రాలేదు. ఆయన జాతీయవాది; ‘ఇంక్విలాబ్ జిందాబాద్’ నినాదం ఆయన చెప్పారని ప్రతీతి. వారు భారతీయ కమ్యూనిస్ట్ పార్టీలో వ్యవస్థాపక సభ్యుడు. ఆయన ‘మౌలానా’ బిరుదాంకితుడైన సూఫీ ముస్లిం పండితుడు. రాజ్యాంగ పరిషత్తులో ముస్లిం లీగ్‌కు ప్రాతినిధ్యం వహించిన ఆయన, జిన్నా ఇచ్చిన బహిష్కరణ పిలుపును ధిక్కరించి, తద్వారా దేశవిభజనను వ్యతిరేకించారు. ఉర్దూ-అవధీలను సమ్మిళితం చేసిన ‘భాష’లో ఆయన కృష్ణుడిపై భక్తి కవిత్వం వ్రాశారు. ఈ విషయంలో గంగాయమునల తీరప్రాంతంలో రహీమ్ మొదలుకుని ఉన్న ముస్లిం భక్తి కవులను ఆయన అనుసరించారు.
ఆయన ఇలా వ్రాశారు: “పూజ్యుడవైన ఓ కృష్ణా, నాకు కూడా ఏదైనా ప్రసాదించు. ఎందుకంటే, నీ పాదాల క్రింద ప్రేమ సామ్రాజ్యం ఉంటుంది కనుక! నీవుప్రేమికులందరిపై దయ చూపిస్తావట కదా- అందుకని, ఈ హజరత్ ఊడిగాన్ని స్వీకరించు!”

ఈ వికీమీడియా చిత్రంలో హజరత్ మోహానీ 1949లో అంబేద్కర్ గారితో ఉన్నప్పటిది.
మూలం: సి.ఎమ్. నయీం, ‘ద మౌలానా హూ లవ్డ్ కృష్ణ,’ ఎకనామిక్ అండ్ పొలిటికల్ వీక్లీ, ఏప్రిల్ 2013.

ఆర్థిక సమానత్వాన్ని, కులవిభేదాలని రూపుమాపడంతో ముడిపెట్టి, లోహియా భారతదేశానికే సొంతమైన ఒక సామ్యవాద ఆలోచనని వెలుగులోని తెచ్చారు. ఉత్తరాదిని వెనుకబడిన తరగతులకు చెందిన నాయకులకు ఆయనే స్ఫూర్తి. స్వాతంత్ర్యోద్యమ కాలం నాటి కాంగ్రెస్‌లో సామ్యవాదుల వర్గంతో ఆయన పనిచేశారు. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన పిమ్మట వారంతా కాంగ్రెస్ పార్టీని వదిలి, నెహ్రూ గారికి వ్యతిరేకంగా నిలబడ్డారు.

ఆయన నాస్తికుడైనప్పటికీ, సంప్రదాయపు ప్రభావాన్ని తక్కువ అంచనా వేయలేదు; మ సంస్కృతినీ విడనాడలేదు. ఆయన ఇలా వ్రాశారు: “రాముడు, కృష్ణుడు, శివుడు భారత దేశంలో పరిపూర్ణతకు మహత్స్వప్నాలు. రాముడు పరిమిత వ్యక్తిత్వంలో పరిపూర్ణత సాధిస్తే, కృష్ణుడు అత్యుల్లాసంలో దాన్ని సాధించాడు; ఇక శివుడైతే వ్యక్తీకరణకు అతీతుడై ఉండడంలో పరిపూర్ణతను సాధించాడు. వారి ముగ్గురిలోనూ ఎవరూ ఎక్కువ పరిపూర్ణం కాదు; అలాగని తక్కువా కాదు. పరిపూర్ణతను లక్షణం బట్టి వర్గాలుగా విభజించవచ్చును; వర్తమానకాలంలో జీవితపు దశను బట్టి మానవులు తమకు అనువైన పరిపూర్ణ వ్యక్తిని అనుసరిస్తారు.”

ఛాయాచిత్రంలో లోహియాతో పాటు పిన్నవయస్కుడైన భారతరత్న కర్పూరీ ఠాకూర్ ను చూడవచ్చు.

మూలం: ‘రామ్, కృష్ణ, శివ,’ https://thebiharmail.com/bihar-state-govt-recommends-dr-ram-manohar-lohiya-and-karpoori-thakur-name-for-bharat-ratna/

భగవద్గీత వివేకానంద స్వామి యొక్క జీవిత సహచరి. ఆయన గురువైన రామకృష్ణ పరమహంస,ఇలా చెప్పేవారు: “గీతసారాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి, ‘గీత, గీత, గీత, గీత..’ అనే పదాన్ని పదేపదే ఉచ్చరించాలి. అలా చేస్తే ‘త-గీ, త-గీ, త-గీ, త-గీ…’ అని ఉచ్చరించినట్లు అనిపిస్తుంది. ఆ పదం ‘తాగ్’/ ‘త్యాగ్’ బెంగాలీలో ‘త్యజించుట’, ‘సర్వసంగపరిత్యాగి’ అనే అర్థాన్ని ఇస్తుంది.” ఇది కాక, భగవద్గీత జనులను స్వార్థాన్ని వదులుకోమనీ, అన్నీ త్యజించమని బోధిస్తుందనీ రామకృష్ణ చెప్పారు.
మూలం: https://vivekavani.com/swami-vivekananda-bhagavad-gita/
ఛాయాచిత్రం వికీమీడియా నుండి సేకరింపబడింది.

ఆయన త్యాగానికి పరాకాష్ఠ అయిన ప్రాణత్యాగం చేసిన అతిపిన్న వయస్కుడైన విప్లవవీరుడు. తనను ఉరితీసే సమయానికి ఖుదీరామ్ బోస్ వయసు 18 సంవత్సరాలే! పెదవులపై చిరునవ్వుతో, అరచేత భగవద్గీతతో ఆయన ఉరికంబం ఎక్కారు. ఆయన చేసిన నేరాన్ని న్యాయమూర్తి వివరించమంటే, ఆయన, “మీరు ఒప్పుకుంటే బాంబులు చిటికెలో తయారుచేసే విధానాన్ని మీకు నేర్పించగలను,” అన్నారట! 20వ శతాబ్దపు తొలిరోజుల్లో బెంగాలులో ఉండే అరొబిందొ వంటి నాయకులు ఆయనను ప్రభావితం చేశారు. క్రూరులైన బ్రిటీషు అధికారులను అంతమొందించడానికి వారిచే పెట్టబడిన ‘అనుశీలన సమితి’లో ఆయన చేరారు. 1908లో బీహారులోని ముజఫ్ఫర్‌పూర్‌లో ఒక బ్రిటిష్ అధికారిప్రాణంతీసేందుకై విఫలయత్నం చేసిన తరువాత ఆయన, ప్రఫుల్ల చాకి (19ఏళ్ళు వయసున్న యువకుడు)లను పోలీసులు అరెస్ట్ చేశారు.

మూలం: https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/khudiram-bose-life-facts-youngest-freedom-fighter-2644105-2024-12-03
ఛాయాచిత్రం వికీమీడియా నుండి సేకరింపబడింది.

భారతదేశపు మాజీ రాష్టపతి అయిన సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్ అత్యంత గుర్తింపు పొందిన, ప్రభావం చూపగల జ్ఞానిగానే 20వ శతాబ్దపు విద్యాసంబంధిత సమూహాలలో పరిగణింపబడతారు. హిందూ మతం తాత్వికంగా పొందికైనది, నైతికంగా ఆచరణీయమైనదని ఆయన వాస్తవికంగా చూపారు. పాశ్చాత్య సంప్రదయాలపై ఆయనకున్న విస్తృత పరిజ్ఞానంవలన ఆయన భారత-పశ్చిమ సంప్రదాయాల మధ్య వారధి నిర్మించినట్టయ్యింది. ఆయన భగవద్గీతపై వ్రాసిన వ్యాఖ్యానం శాస్త్రీయ శైలిలో, ఆధునిక దృక్పథంతో రచించారు.

ఆయన ఇలా వ్రాశారు: “కాలం మారింది. మన ఆలోచనాసరళి, మనం అనుభవాలను అర్థం చేసుకునే మానసిక నేపథ్యం శాస్త్రీయ వ్యాఖ్యాతల కాలంనాటిది కాదు. ఈ కాలపు ముఖ్య సమస్య మానవజాతి మధ్య సయోధ్య కుదర్చడం. భగవద్గీత ఈ పరిస్థితికి సరిపోతుంది. ఎందుకంటే, మతపరమైన చైతన్యం పలు పరస్పర విరుద్ధమైన రూపాలలో ఉన్నా, ఆ పవిత్రగ్రంథం వాటి మధ్య సయోధ్యను ఏర్పాటు చేస్తుంది కాబట్టి.”

‘స్వరాజ్య’లో ప్రచురింపబడిన ఈ చిత్రంలో ఆధునిక కాలంలోని ఇద్దరు భారతీయ తత్వవేత్తలు, రాధాకృష్ణన్, రబీంద్రనాథ్ ఠాగూర్‌లను చూడవచ్చు.
మూలం: https://iep.utm.edu/radhakri/
ఛాయాచిత్రం స్వరాజ్య పత్రిక నుండి సేకరింపబడింది.

బ్రిటీషు సంస్కర్త ఆనీ బెసంట్ (1847-1933) సామ్యవాదం, కుటుంబ నియంత్రణ, ట్రేడ్ యూనియన్లు, స్త్రీహక్కులకు ఒక ప్రబల మద్దతుదారు. ఆవిడ దివ్యజ్ఞాన సమాజం యొక్క కార్యకలాపాలలో పాల్గొనేవారు. ఆమె ‘హోమ్ రూల్ లీగ్’‌ను స్థాపించి, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు అధ్యక్షురాలిగా కూడా పనిచేశారు. రెండు అనువాదాలు, రెండు ఉపన్యాసవళుల సహాయంతో ఆవిడ గీతను శోధించారు. క్రైస్తవ వేదాంతశాస్త్రపు పదజాలాన్ని ఉపయోగించుకుని, భగవద్గీతలో రహస్య సందేశమున్నదని, దాన్ని ఆవిష్కరించాలని నిర్ణయించారు.

శాస్త్రీయంగా భగవద్గీతను నిర్దిష్టమైన ఒక తాత్విక-మతపరమైన సంప్రదాయంగా భావించినా,
ఆవిడ మాత్రం ఆధ్యాత్మికాభివృద్ధికై ఆ గ్రంథమొక సార్వత్రిక పద్ధతి అన్వీ అభిప్రాయపడ్డారు. “ఆ పవిత్రగ్రంథం యోగాభ్యాసానికి చెందినదంటే, దైవశాసనానికి అనుగుణంగా ఉన్నట్టే! అంటే భగవదైక్యం పొందడానికే కదా! పరమాత్మతో సామరస్యాన్ని సంపాదించడానికే కదా!” అన్నారు ఆవిడ. కూరుక్షేత్రమంటే ఆత్మయొక్క యుద్ధభూమి అని, అర్జునుడు కష్టపడుతున్న ఆత్మ అనీ, కృష్ణుడు లోగోస్ (అనగా యేసు క్రీస్తు) అనీ, భగవద్గీత ఆకాంక్షించే ఆత్మలకు ఉపదేశమనీ, ప్రాక్పశ్చిమాల ధ్యేయం ఒకటేననీ, దారులు మాత్రం వేరనీ ఆవిడ అభిప్రాయపడ్డారు.

మూలం: ఏంజెలికా మలినర్, ‘ద గ్రేట్ అన్వెయిలింగ్: ఆనీ బెసెంట్ అండ్ ద భగవద్గీత,’ జూరిచ్ విశ్వవిద్యాలయం.