ଭାରତରେ ଛଅଟି ଋତୁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ- ଗ୍ରୀଷ୍ମ,ବର୍ଷା,ଶରତ,ହେମନ୍ତ, ଶିଶିର,ବସନ୍ତ। କାଳିଦାସ ଛଅଟିରୁ ପ୍ରତି ଋତୁପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ କାବ୍ୟଖଣ୍ଡ ବା ସର୍ଗ ରଚନା କରି ଋତୁସଂହାରରେ ସମ୍ମିଳିତ କରିଛନ୍ତି। ସମ୍ଭବତଃ ଏହା କାଳିଦାସଙ୍କର ପ୍ରଥମ କୃତି। ବହୁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗବେଷକମାନେ କାଳିଦାସ ଋତୁସଂହାରର ରଚୟିତା ବୋଲି ଏକମତ ହୋଇ ପାରୁନଥିଲେ କାରଣ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ କୃତିଗୁଡ଼ିକ ତୁଳନାରେ ଏହା ଅତି ସାଧାରଣ। କୌଣସିମାନବ ଚରିତ୍ର ନ ଥାଇ ଋତୁମାନଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା ଏକ ନୂତନତ୍ବର ପରିସ୍ଫୁଟନ। ବୋଧହୁଏ କେବଳ ଏଥିପାଇଁ ତାଙ୍କର ପରବର୍ତ୍ତୀ କାବ୍ୟତୁଳନାରେ ଏହା ସାଧାରଣହେଲେ ବି ଏଥିରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ କବି ପ୍ରତିଭାର ପରିସ୍ଫୁଟନ ଦେଖାଯାଏ। ଗ୍ରୀଷ୍ମର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ରୌଦ୍ରତାପ ଓ ତୃଷାରେ ଅତିଷ୍ଠ ସିଂହ ଓ ହାତୀ ଏକତ୍ର ନଦୀକୂଳରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାର ଦୃଶ୍ଯ ତାଙ୍କ କବିତ୍ବର ପରିଚୟ ଦେଇଥାଏ।

ପାରମ୍ପରିକ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ସମୀକ୍ଷକମାନେ କାର୍ତ୍ତିକଙ୍କର ଏହି ଜନ୍ମ ବୃତ୍ତାନ୍ତକୁ ଏକ ମହାକାବ୍ୟର ସ୍ଥାନ ଦିଅନ୍ତି।ପ୍ରବଳ ପ୍ରତାପୀ ତାରକାସୁରକୁ ମାରିବା ଲାଗି କାର୍ତ୍ତିକେୟ(କୁମାର ବା ସ୍କନ୍ଦ)ଙ୍କର ଆବିର୍ଭାବ, ପୁରାଣ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଏହି ତଥ୍ୟକୁ ନେଇ କାଳିଦାସଙ୍କର ଏ କାବ୍ୟର ରଚନା। କାଳିଦାସ ଏହି କଥାକୁ ଏକ ମହାକାବ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିଛନ୍ତି। ଶିବଙ୍କୁ ସ୍ବାମୀରୂପେ ପାଇବା ପାଇଁ ପାର୍ବତୀଙ୍କର କଠିନ ତପସ୍ୟା, ଶିବଙ୍କ ମନରେ ପ୍ରେମଭାବ ଜାଗ୍ରତ କରାଇବା ଲାଗି କାମଦେବଙ୍କ ଅସଫଳ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଓ ତାର ପରିଣାମରେ ଶିବଙ୍କର ତୃତୀୟ ନେତ୍ର ଖୋଲିବାରୁ କାମଦେବଙ୍କ ଦଗ୍ଧନ, ଏଥିପାଇଁ କାମଦେବଙ୍କ ପତ୍ନୀ ରତିଙ୍କୁ ବିଳାପ ଆଦି ମହାନ୍ କଥାଗୁଡିକର ବର୍ଣ୍ଣନା ଏ ମହାକାବ୍ୟରେ ସ୍ଥାନୀତ।କାଳିଦାସଙ୍କର ଏ ମହାକାବ୍ୟରେ ଉମାଙ୍କର ଚିତ୍ରଣ ଏହାର କାବ୍ୟିକ ମହନୀୟତାକୁ ଆହୁରି ବଢାଇଦେଇଛି।
ମଣିକନ୍ଦନ ପୁନ୍ନଚାଙ୍କ କୃତ କେରଳ ମୁରାଲ କୁମାରସମ୍ଭବମ୍ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ।
ଉତ୍ସ:KS Ramaswami Sastriଙ୍କର‘Kalidasa: His Period, Personality & Poetry’

କିନକେଡଙ୍କ ମତରେ ମେଘଦୂତ ବା ମେଘସଂଦେଶ-‘cloud messenger’ ପୃଥିବୀର କୌଣସି ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ‘ଅନନ୍ୟ ପ୍ରେମ ସଙ୍ଗୀତ’। ଧନର ଦେବତା କୁବେରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ନିୟୋଜିତ ଜଣେ ଯକ୍ଷ ଥରେ ରାଜଧାନୀ ଅଳକାରୁ ମଧ୍ଯ-ଭାରତର ଏକ ପର୍ବତକୁ ନିର୍ବାସିତ ହୋଇଥିଲେ।ଏକୁଟିଆ ରହୁଥିବା ଯକ୍ଷ ତାଙ୍କ ମନର କଥା ଅଳକାସ୍ଥିତ ତାଙ୍କ ପ୍ରେମିକା ନିକଟକୁ ମେଘ ମାଧ୍ୟମରେ ପଠାଉ ଥିଲେ।
ସୀତାଙ୍କୁ ନ ପାଇ ତାଙ୍କ ଖବର ପାଇବା ଲାଗି ରାମଙ୍କର ବ୍ୟଗ୍ରତା ଓ ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲେ।ଯକ୍ଷ ଜାଣିପାରିଥିଲେ କି ସେହି ପର୍ବତମାଳାରେ ହିଁ ସୀତା ଓ ରାମ ବନବାସ କରିଥିଲେ। ସେ ମେଘମାଳାଙ୍କୁ ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଶୀତଳ ଜଳରାଶିର ବୃଷ୍ଟି ଦ୍ବାରା ବନାଗ୍ନି ନିର୍ବାପିତ କରାଇ ସମସ୍ତଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରୁଛନ୍ତି।କାଳିଦାସ ଉତ୍ତର ଭାରତ ଆକାଶରେ ଭାସମାନ ମେଘମାଳାର ଗତିକୁ ଅତି ସୁନ୍ଦରଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି।
କାଳିଦାସଙ୍କ ରଚନା କବିତା, ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି, ନୈସର୍ଗିକ ପ୍ରେମ, ଭକ୍ତିଭାବର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ପ୍ରକୃତି ଓ ଅର୍ଧନୈସର୍ଗିକ ମଣିଷ ଭିତରେ ଏକ ବାର୍ତ୍ତାଳାପ ପରି ପ୍ରତୀତ। ଅନେକ କାଳପରେ ସେକ୍ସପିଅରଙ୍କ ଏହି ରଚନାରେ ମଧ୍ଯ କାଳିଦାସଙ୍କର ଏହି ଭାବର ପ୍ରତିଫଳନ ମିଳିଥାଏ “ପାଗଳ, ପ୍ରେମିକ, ଓ କବି ସମସ୍ତଙ୍କ ନିକଟରେ ଏହିଭଳି ଭାବର ସଂଘଠିତ ପରିସ୍ଫୁଟନ ଦେଖାଯାଏ। ” ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ମେଘଦୂତ କାବ୍ୟଟି ଧୀର ମନ୍ଦକ୍ରାନ୍ତରାଗରେ ଲିଖିତ। ଏହି ରାଗ ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଭାସମାନ ମେଘମାଳା ଓ ଢୀବନର ଦୁଃଖସମୁହର ସୂଚକ।
ୱିକିମେଡିଆର ଚିତ୍ରଟି ଅବନିନ୍ଦ୍ର ଟାଗୋରଙ୍କ ମେଘଦୂତର “The banished Yaksha”।
ଉତ୍ସ:KS Ramaswami Sastriଙ୍କର ‘Kalidasa: His Period, Personality & Poetry’

କାଳିଦାସଙ୍କର ଦୁଇଟି କୃତି ‘ମହାକାବ୍ୟ’ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ | ସେ ଏହି ସଫଳତା ପ୍ରାପ୍ତଏକମାତ୍ର ସଂସ୍କୃତ କବି ଅଟନ୍ତି | ‘ରଘୁବଂଶ,’ (ରାଜାରଘୁଙ୍କ ରାଜବଂଶ)କାଳିଦାସଙ୍କର ଅନ୍ୟ କୃତିଗୁଡ଼ିକ ତୁଳନାରେ ମହାକାବ୍ୟର ଅଧିକ ଗୁଣବତ୍ତା ବହନ କରିଛି | ଏହା ଉପରେ ତେତିଶଟି ମନ୍ତବ୍ୟ ଲେଖାଯାଇଥିବା ବେଳେ – କେବଳ ତାଙ୍କ ରଚିତ ଉପନ୍ୟାସଗୁଡ଼ିକ ଏହାଠାରୁ ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଥିଲା | ରଘୁବଂଶରେ ଶ୍ରୀ ରାମଙ୍କର ସୂର୍ଯ୍ଯବଂଶର ୨୯ଜଣ ରାଜାଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି | ସେଥିରୁ ପାଞ୍ଚଜଣ ରାଜାଙ୍କର ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି – ଦିଲୀପ, ରଘୁ, ଅଜା, ଦଶରଥ, ଏବଂ ରାମ |କାଳିଦାସ ତାଙ୍କ ରଚନାରେ ମୂଖ୍ୟତଃ ବାଲ୍ମିକିଙ୍କୁ ଉତ୍ସ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ବିଷ୍ଣୁ ଏବଂ ବାୟୁ ପୁରାଣର ବି କିଛି କଥା ଏଥିରେ ଯୋଡି ହୋଇଛି| ପୁସ୍ତକଟି ଏକ ଦୁଃଖଭରା କଥା ସହ ଶେଷ ହୋଇଛି।କାଳିଦାସଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ଶେଷ ରାଜା ଥିଲେ କରିଛନ୍ତି ଅଗ୍ନିବର୍ଣା | ସେ ଜଣେ ବ୍ୟଭିଚାରୀ ଥିଲେ ଯିଏ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ରାଜ୍ୟ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାଙ୍କ ଗର୍ଭବତୀ ବିଧବାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରିବାକୁ ପଡିଲା। ଶକ୍ତିଶାଳୀମାନଙ୍କର ବି ପତନ କିପର ହୋଇପାରେ ତାହା କବି ପରାମର୍ଶ ଦେଉଥିବା ପରି ମନେହୁଏ |
Sntshkumar750 ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଉଇକିମିଡ଼ିଆ ପ୍ରତିଛବିଟି ବିହାରର ମଧୁବାନୀସ୍ଥିତ କାଳିଦାସ ଦିହ କ୍ୟାମ୍ପସର ରଘୁବଂଶମ୍ ପୁସ୍ତକର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଟେ |
ଉତ୍ସ: ଜିସି ଜାଲ୍, ‘କାଲିଦାସ – ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ’

ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୧୮୫ରେ ପୁଷ୍ୟାମିତ୍ର ସୁଙ୍ଗ, ସୁଙ୍ଗ ବଂଶର ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ।ଶହେବର୍ଷ ଧରି ଏହି ବଂଶ ଉତ୍ତର ଭାରତରେ ରାଜୁତି କରିଥିଲେ।କଥିତ ଅଛି ଯେ ପୁଷ୍ୟାମିତ୍ର ଶେଷ ମୌର୍ଯ୍ଯ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଏକ ସୈନ୍ଯ ପରିଦର୍ଶନ ପରେଡରେ ତାଙ୍କୁ ହତ୍ଯାକରି ଶାସନ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ।ଅଗ୍ନିମିତ୍ର ସୁଙ୍ଗ ବଂଶର ତାଙ୍କର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ରାଜା। ‘ମାଳବିକା ଓ ଅଗ୍ନିମିତ୍ର’ କାଳିଦାସଙ୍କ ରଚିତ ପ୍ରଥମ ନାଟକ। ରାଜକୁମାର ଅଗ୍ନିମିତ୍ରଙ୍କର ପ୍ରେମ କାହାଣୀର ବିଭିନ୍ନ ମୋଡକୁ ନେଇ ଏହା ଏକ ଐତିହାସିକ ଗାଥା।ତାଙ୍କର ପ୍ରେମିକା ମାଳବିକା ଜଣେ ମହିୟସୀ ନାରୀ।ଡାକୁ ମାନେ ତାଙ୍କ ଅପହରଣ କରି ମହଲରେ ଦାସୀରୂପେ ରଖିଥିଲେ।ଅଗ୍ନିମିତ୍ର ଓ ମାଳବିକା ତାଙ୍କର ରାଜନୈତିକ ବିରୋଧକୁ ପ୍ରତିହତ କରି ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ପାଟରାଣୀଙ୍କ ଅସନ୍ତୋଷର ମୁକାବିଲା କରିପାରିଥିଲେ।ଜଣେ ବିଦୂଷକ ପ୍ରେମୀଯୁଗଳଙ୍କ ଏ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କର ସହାୟ ହୋଇଥିଲେ।ଆଜିକାଲିର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଗୁଡିକରେ ବି ଏପ୍ରକାର ଚରିତ୍ର
ବହୁଳ ଭାବରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।ଏ ନାଟକଟିରେ ଆକ୍ସନ ଓ ରୋମାନ୍ସ ଭରିରହିଛି। କାଳିଦାସଙ୍କ ସାହିତ୍ୟିକ ପ୍ରତିଭା ଏଥିରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇନାହିଁ।
ଚିତ୍ରଟି କେ ଏନ ପାନିକର ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଓ ୨୦୧୪ରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ନାଟକ ମାଳବିକାଗ୍ନିମିତ୍ରମ୍ ନାଟକର ଦୃଶ୍ଯ।
ଉତ୍ସ:GC Jhal, ‘Kalidasa – A Study’

ଏନସାଇକ୍ଲୋପିଡ଼ିଆ ବ୍ରିଟାନିକା ଅନୁସାରେ ଅଭିଜ୍ଞାନ ଶକୁନ୍ତଳମ୍ ସବୁ ଯୁଗରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟିକ କୃତି ଭାବରେ ପରିଗଣିତ।ଏହି କାବ୍ୟରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ମନ୍ତଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ପ୍ରତାରଣା, ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ରକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବା ଏବଂ ସ୍ୱର୍ଗରେ ସେମାନଙ୍କର ମିଳନ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବା ଶିଶୁ ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଜାତିର ପୂର୍ବଜ ଭରତ।
ମହାଭାରତରେ ବି ଶକୁନ୍ତଳା-ଦୁଷ୍ମନ୍ତ କାହାଣୀ ସ୍ଥାନିତ କିନ୍ତୁ ଏକ ନିଛକ ସରଳ କାହାଣୀ ଭାବରେ | ଶକୁନ୍ତଳା ଦେବସଭାରେ କୋର୍ଟରେ ଦୁଷ୍ମନ୍ତଙ୍କ ସାମ୍ନା କରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ଯେ ଭରତଙ୍କର ପିତାମାତା ତାହା ନିଶ୍ଚିତ କରିବାକୁ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟ କରନ୍ତି | କାଳିଦାସ ଏହି କାହାଣୀକୁ ଏକ ମହାନ୍ କାବ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିଛନ୍ତି| କାବ୍ୟର ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଏକ ମୂଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟବାଦୀ ଆଦର୍ଶକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରେ: ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ଚରିତ୍ର ଭାବପ୍ରବଣ, ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର, କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଉପାସକ। ରାଜା ଦୁଷ୍ମନ୍ତଙ୍କ ଚରିତ୍ର ଧର୍ମର ପ୍ରଥମ ସେବକ, ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ଯୋଦ୍ଧା, ତଥାପି ତାଙ୍କର ହଜିଯାଇଥିବା ପ୍ରେମ ପାଇଁ କୋମଳ ଏବଂ ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ପୀଡିତ।କାଳିଦାସଙ୍କର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ କାବ୍ୟ ପରି, ପ୍ରକୃତିର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ରୂପାୟନ ଏଥିରେ ବି ପ୍ରତିଭାତ ହୋଇଛି।
ଉଇକିମିଡ଼ିଆ ପ୍ରତିଛବିଟି ଚିତ୍ରକର ରବି ବର୍ମାଙ୍କ ଚିତ୍ରିତ ଚିନ୍ତାରେ ବିମଗ୍ନ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କର ।
ଉତ୍ସ: https://www.britannica.com/topic/Abhijnanashakuntala

ବିକ୍ରମୋର୍ଭାସ୍ୟମ୍’ ନାଟକରେ ରାଜା ପୁରୁରାଭ ଏବଂ ଅପସରା ଉର୍ବଶୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପ୍ରେମ କାହାଣୀକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ । ନାଟକରେ ବିକ୍ରମ ନାମକ କୌଣସି ଚରିତ୍ର ନାହିଁ | କେତେକ ଐତିହାସିକଙ୍କ ମତରେ ଏହି ନାଟକରେ କାଳିଦାସ ତାଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଦେଇଥିଲେ ଯାହାର ନାମ “ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ।” ଯଦିଓ ଏଥିରେ କୌଣସି ସହମତି ନାହିଁ। ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ନାମ ଅନେକ ପ୍ରାଚୀନ ରାଜାମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା ଓ ପୃଷ୍ଠପୋଷକଙ୍କ ପରିଚୟ ମଧ୍ୟ ବିତର୍କିତ।କେହି କେହି କୁହନ୍ତି ଯେ ନାଟକଟିର ନାଁର ଅର୍ଥ ‘ଉର୍ବଶୀ ବୀରତ୍ବର ଜୟ।’ ପୁରୁରାଭ ଚନ୍ଦ୍ର ରାଜବଂଶର ଜଣେ ରାଜା। ତାଙ୍କୁ ବାସ୍ତବରେ ଜଣେ ବୀର ପୁରୁଷ ଭାବେ ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇଛି | ଉର୍ବଶୀ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଫେରୁଥିବା ସମୟରେ, ପୁରୁରାଭ ତାଙ୍କୁ ଏକ ଅସୁରଠାରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ। ସେମାନେ ପରସ୍ପର ପ୍ରେମରେ ପଡ଼ିଯାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଉର୍ବଶୀଙ୍କୁ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଫେରି ଆସିବାକୁ ପଡେ।ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ, ଉର୍ବଶୀ ଏକ ନାଟକରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରୁଥିବା ସମୟରେ, ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଭୁଲରେ ପୁରୁରାଭ ନାଁରେ ସମ୍ବୋଧନ କରନ୍ତି। ଏଥିପାଇଁ ସେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଲୋକରେ ଜନ୍ମ ନେବା ପାଇଁ ଅଭିଶାପିତା ହୁଅନ୍ତି। ପୁରୁରାଭଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କର ଭେଟ ହୁଏ ଏବଂ ପରେ ସେମାନେ ପୁଣି ଏକାଠି ହୋଇଯାଆନ୍ତି | ଏହି କାହାଣୀ ପ୍ରଥମେ ଋଗ୍ ବେଦରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ।ଏଥିରେ ଉର୍ବଶୀ ଅସାଧାରଣ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ଚୁକ୍ତିନାମା ଉଲ୍ଲଂଘନ କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ପୁରୁରାଭଙ୍କୁ ଛାଡିବାକୁ ହେଲା | ପୁରୁରାଭ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜି ପାଇବା ପରେ ବି ସେ ତାଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ଯେ ସେ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଚାଲିଯାଇଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବା ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନକୁ ପଠାଇ ଦେବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଛନ୍ତି |
ଉଇକିମିଡ଼ିଆ ପ୍ରତିଛବିଟି ହେଉଛି ରାଜା ପୂରୁରାଭଙ୍କର ଚିତ୍ର।
ରବି ବର୍ମା ଚିତ୍ରକର |

ପରମ୍ପରାର କଥା ଅନୁସାରେ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ସହ କାଳିଦାସଙ୍କୁ ଯୋଡାଯାଇଛି ଯିଏ ଶାକ ବଂଶକୁ ଧ୍ବଂସ କରିଥିଲେ। ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ନାମଟି ଅନେକ ରାଜା ବହନ କରିଛନ୍ତି ଯଥା: ପୌରାଣିକ ରାଜା ଯାହାଙ୍କ ନାଁରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ବିକ୍ରମ ଯୁଗର ନାମକରଣ କରାଯାଇଥିଲା କିମ୍ବା ସେହି ସମୟର ଶତବାହନ ରାଜା ବା ଗୁପ୍ତ ବଂଶର ସମ୍ରାଟ କିମ୍ବା ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀର ମଧ୍ୟଭାଗର ଉଜ୍ଜୟିନୀ ନରେଶ ହର୍ଷ ବିକ୍ରମ କିମ୍ବା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟର ରାଜା ଭୋଜ|
ଅଧିକାଂଶ ସହମତ ହୁଅନ୍ତି ଯେ କାଳିଦାସ ଗୁପ୍ତ ସମ୍ରାଟ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ରାଜସଭାରେ ଥିଲେ ଓ ୩୮୦-୪୧୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଶାସନ କରିଥିଲେ। ପରେ ତାଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ କୁମାରଗୁପ୍ତ, କିମ୍ବା ସ୍କନ୍ଦଗୁପ୍ତଙ୍କ ରାଜସଭାରେ କିମ୍ବା ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ କନ୍ୟା ପ୍ରଭାବତୀ ଗୁପ୍ତାଙ୍କ ଭାକାଟକ ରାଜସଭାରେ ମଧ୍ୟ ରହିଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି। କାଳିଦାସଙ୍କର ବିକ୍ରମ, କୁମାର, ଏବଂ ସ୍କନ୍ଦ ସଂପର୍କିତ ଲେଖା ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ଦୃଢୀଭୂତ କରିଥାଏ | ଗୁପ୍ତ ସମୟକୁ ବେଳେବେଳେ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ | ଏହା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ନୁହେଁ ଯେ କାଳିଦାସଙ୍କ ପରି ଜଣେ ପ୍ରତିଭା ଏଥିରେ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ |
ଏହି ଚିତ୍ରଟି ସୋଥେବୀଙ୍କ ୱେବସାଇଟରୁ ଆସିତ୍ କୁମାର ହାଲଦାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଅଙ୍କିତ ଏକ ଚିତ୍ର ଅଟେ | ଏଥିରେ ପ୍ରଭାବତୀ ଗୁପ୍ତା ତାଙ୍କ ରାଜସଭାରେ ପୁଅକୁ କୋଳରେ ନେଇ ବସିଥିବାର ଦେଖାଇଛନ୍ତି |

ଜଣେ ବିଦୁଷୀ ରାଜକୁମାରୀ ତାଙ୍କଠାରୁ ବିଜ୍ଞ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବାପାଇଁ ମନସ୍ଥ କଲେ। ସେ ନିଜେ ପରୀକ୍ଷା କରି ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କୁ ହରାଇ ଦେଉଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଅପମାନିତ କରୁଥିଲେ। ଅପମାନିତ ପଣ୍ଡିତମାନେ ଏହାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ଏକ ମୁର୍ଖକୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ଡାକିନେଲେ।ରାଜସଭାରେ ସେ ନୀରବ ରହି ରାଜକୁମାରୀଙ୍କ ସବୁପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବ ବୋଲି ଘୋଷିତ ହେଲା। ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ରାଜକୁମାରୀ ପରାଜୟ ସ୍ବୀକାର କରି ସେହି ମୁର୍ଖ ସହ ବିବାହ କଲେ। ରାଜକୁମାରୀ ଏହା ଖୁବଶୀଘ୍ର ଜାଣିପାରିଲେ ଓ ତାକୁ ପ୍ରାସାଦର ବାହାର କରିଦେଲେ। ମୁର୍ଖଟି ସେଠାରୁ ସିଧା ଏକ କାଳୀ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇ ଦେବୀଙ୍କର ଆରାଧନା କଲେ।ଦେବୀଙ୍କ କୃପା ବଳରେ ସେ ରାତାରାତି ମହାପଣ୍ଡିତରେ ପରିଣତ ହେଲେ। ଏହି ମୁର୍ଖ ହେଉଛନ୍ତି କାଳିଦାସ। ଏ କଥାଟିର କୌଣସି ଆଧାର ନାହିଁ।
ପରେ କାଳିଦାସ ଦର୍ଶନ, ପୁରାଣ, ଏପିକ,ଭୂଗୋଳ ଓ ବିଜ୍ଞାନରେ ମହାନ ପାରଦର୍ଶିତା ଲାଭ କରିଥିଲେ। ଅନେକ ଅଂଚଳ କାଳିଦାସ ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ଜନ୍ମିତ ବୋଲି ଦାବି କରନ୍ତି। ତାଙ୍କର ରଚନା କେଶରର ହୋଇଥିବାରୁ କାଶ୍ମୀରବାସୀ ତାଙ୍କୁ କାଶ୍ମୀରର ବୋଲି କହନ୍ତି। ବିଦୂଷୀ ରାଜକୁମାରୀ କାଶୀସହରର ହୋଇ ଥିବା ଯୋଗୁଁ ଏହି ସହର ଲୋକମାନେ କାଳିଦାସ ତାଙ୍କ ସହରରୁ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି। ଅଗାଧ ପାଣ୍ଡିତ୍ଯ ଥିବାରୁ ମିଥିଳା ଲୋକେ ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସହରର ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି। ତାଙ୍କ ରଚନାରେ ହିମାଳୟର ବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣନା ମିଳୁଥିବାରୁ ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡର ଲୋକେ କାଳିଦାସ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ଯର ବୋଲି ଦାବି କରିଥାଆନ୍ତି।
ଯାହାହେଉ ତାଙ୍କ ରଚନା ଗୁଡିକରୁ ସେ ଉଜ୍ଜୟିନୀସହ ବହୁ ପରିଚିତ ଥିବାର ଜଣାଯାଏ। କଥିତ ଅଛି ଯେ ଉଜ୍ଜୟିନୀର ଗଡକାଳିକା ମନ୍ଦିର ହେଉଛି ସେହି ମନ୍ଦିର ଯେଉଁଠାରେ କାଳିଦାସ ଭାରତର ସାହିତ୍ୟର ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ମଣିରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲେ। ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ ଓ ମିଥିଳା କାଳି ମନ୍ଦିର ବି ଅନୁରୂପ ଦାବି କରିଥାନ୍ତି।
ୱିକିମେଡିଆର ଚିତ୍ରଟି ସୁନିଲ ଉଜୈନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗଡକାଳିକା ମନ୍ଦିରର ଚିତ୍ର।
ଉତ୍ସ:HD Bhatt, ‘The Story of Kalidas’

ଯକ୍ଷ ମଧ୍ଯଭାରତର ରତ୍ନାବଳୀକୁ ନିର୍ବାସିତ ହୋଇ ପତ୍ନୀବିରହ ଯୋଗୁଁ ଦୁଃଖରେ କାଳ ଯାପନ କରୁଥିଲେ ଓ ସେହି ସମୟରେ ସୀତା ଏବଂ ରାମଙ୍କର ସେଠାରେ ବିତାଇଥିବା ସୁଖଦ କ୍ଷଣଗୁଡିକୁ ସ୍ମରଣ କରିଥିଲେ। ନାଗପୁର ନିକଟସ୍ଥ ରାମଟେକ(ରାମଙ୍କର ବିଶ୍ରାମ ସ୍ଥାନ) ଏହିସ୍ଥାନ ଭାବରେ ଚିହ୍ନିତ। କାବ୍ୟରେ ଏହିସ୍ଥାନର ପରିପାର୍ଶ୍ବର ବର୍ଣ୍ଣନା ମିଳୁଥିବାରୁ ଐତିହାସିକମାନେ କାଳିଦାସ ଏଠାରେ ହିଁ ମେଘଦୂତର ରଚନା କରିବାର ମତ ପୋଷଣ କରଥାନ୍ତି।
ରାମଟେକଠାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ନଭେମ୍ବର ମାସରେ କାଳିଦାସ ଉତ୍ସବ ପାଳିତହୁଏ। ଦୁଇଦିନ ବ୍ୟାପି ଏହି ଉତ୍ସବରେ ନାଚଗୀତ ଓ ନାଟକ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୁଏ।
ୱିକିମେଡିଆର ଚିତ୍ରଟି ସାରାୱେଲ୍ସଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଅଙ୍କିତ ରାମଟେକର କାଳିଦାସ ସ୍ମାରକୀର ଚିତ୍ର।
ଉତ୍ସ:https//utsav.gov.in/view-events/kalidas-nagpur-festivals

ଟାଗୋର ୧୯୦୨ରେ ଶକୁନ୍ତଳମ୍ କାବ୍ୟ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିଥିଲେ।ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି କାବ୍ୟର ଦୁଇଟି ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ଭାଗ ଦର୍ଶାଏ ।ପ୍ରଥମ ଭାଗରେ ସେ ଆମୋଦପ୍ରିୟ ରାଜାଦୁଷ୍ମନ୍ତ ଓ ଆବେଗପ୍ରବଣ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କର ଭୌତିକ ପ୍ରେମର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଶେଷଭାଗରେ, ଶକୁନ୍ତଳା ମୁକ୍ତ ରାଜସଭାରେ ଦୁଷ୍ମନ୍ତଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇ ପୁତ୍ର ସହ କୁଡିଆଟିଏରେ ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି। ଦୁଷ୍ମନ୍ତ ଗଭୀର ଅନୁଶୋଚନାରେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡନ୍ତି।
ଉଭୟ ଶକୁନ୍ତଳା ଓ ଦୁଷ୍ମନ୍ତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖରେ କାଳାତିପାତ କରନ୍ତି।କଠିନ ତପସ୍ୟା ବଳରେ ଦୁହିଁଙ୍କର କାମଭିତ୍ତିକ ଦୈହିକ ମିଳନ ଏକ ନୈସର୍ଗିକ ମିଳନରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ।ଟାଗୋର କହିଛନ୍ତି କାଳିଦାସ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟରେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆଦର୍ଶ ଉଭୟ ଏକତ୍ର ରହିଲେ ନୈସର୍ଗିକ ପ୍ରେମର ଉଦ୍ରେକ କରିଥାଏ। ଟାଗୋର ଏହାମଧ୍ୟ କହନ୍ତି ଯେ କାଳିଦାସ କେବଳ ପ୍ରେମ ଜ୍ଞାନର ଜୟଗାନ ନ କରି ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀ ମଧ୍ଯରେ ନିଃସ୍ବାର୍ଥପର ଓ ଆଦର୍ଶ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ପ୍ରେମ ସୁନ୍ଦର, ଚିରନ୍ତନ ଓ ଫଳପ୍ରସୂ ହୁଏ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି।
ଚିତ୍ରଟି ବଙ୍ଗଳା ବିଦ୍ୟାଳୟର କାଳିପଦ ଘୋଷଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରାର୍ଥନାର ଚିତ୍ର।
ଉତ୍ସ: ଶକୁନ୍ତଳମ୍ର ଓ ଏହାର ଅଭେଦ୍ୟ ଅର୍ଥ ଯଦୁନାଥ ସରକାରଙ୍କ କୃତିର ଅନୁବାଦ।

କାଳିଦାସଙ୍କୁ କାବ୍ୟ ଜଗତରେ ରୂପକ ଓ ତୁଳନାତ୍ମକ ରଚନାର ରାଜା କୁହାଯାଏ। ଉପମା କାଳିଦାସସ୍ୟର ଅର୍ଥ କାଳିଦାସ ତୁଳନାତ୍ମକ ରଚନାର ସମ୍ରାଟ।ତାଙ୍କର ତୁଳନାତ୍ମକ ରଚନା କେବଳ ଶବ୍ଦଚାତୁରୀ ନୁହେଁ। ଏଗୁଡ଼ିକ ରଚନାର ଧାର୍ମିକ ଅର୍ଥକୁ ଗଭୀର କରେ ଓ ନିହିତ ଦାର୍ଶନିକ ଭାବକୁ ପାଠକର ନିକଟତମ କରେ।ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ରଘୁବଂଶ କାଳିଦାସ ରାଜା ଦିଲ୍ଲୀପ ଓ ରାଣୀ ସୁଦକ୍ଷିଣାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖିଛନ୍ତି:”ଯେପରି ଶବ୍ଦ ଓ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଅଭିନ୍ନ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ଦିଲ୍ଲୀପ ଓ ସୁଦକ୍ଷିଣା ନିବିଡ ବନ୍ଧନଯୁକ୍ତ।”ଏଠାରେ ତୁଳନାର ପ୍ରୟୋଗ କେବଳ ତୁଳନାପାଇଁ ନୁହେଁ; ବରଂ ଏହା ସେମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଏକତ୍ରୀକରଣ ଦର୍ଶାଉଛି।
ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନା ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହେଲେ ବି ଗଭୀର।