परम्परानुसारं साम्राज्यस्य प्रथमौ शासकौ हक्क: (हरिहर:) बुक्क: (बुक्कराय:) च विद्यारण्येन प्रेरितौ आस्ताम् । तेन तस्य आशीर्वादेन विजयनगरं स्थापितवन्तः। विद्यारण्यः शृङ्गेरी मठस्य प्रमुखः आसीत् ।हक्क:, बुक्क: च मृगयार्थं गच्छन्तौ मृगयाकुक्कुरसमूहेन सह युद्धं कुर्वन् शशकं दृष्टवन्तौ इति मिथ्या अस्ति । भ्रातरौ स्वगुरुं विद्यारण्यं ज्ञापयतः स्म, सः तान् तस्मिन् स्थाने विजयनगरं (विजय-नगरम्) स्थापयितुम् उपदेशं दत्तवान् ।
तेषाम् उत्पत्तिविषये द्वौ सिद्धान्तौ प्रचुरौ स्तः । प्रथमे उक्तं यत् ते मूलतः कर्कणाटकस्थौ, होय्सलानां सामन्तौ आस्ताम् । तौ विजयनगरं स्थापितवन्तौ ।तौ होयसलानां पतनानन्तरं शासनं कृतवन्तौ। अन्ये कथयन्ति यत् तौ तेलुगुः आसन्, काकतीयकोषस्य प्रभारिणौ आस्ताम् । काकतीयानां पराजयानन्तरं तौ पलायितौ ।
तौ गृहीतौ , धर्मान्तरितौ , दिल्लीनगरं नीतवन्तौ , तौ च पुनः स्वधर्मं स्वीकृत्य साम्राज्यं स्थापयितुं च पलायितौ इति कथा मिथ्यारूपेण स्वीकृता अस्ति।
विकिमीडियाप्रतिमा अज्ञातस्य चित्रस्य अस्ति यस्मिन् भ्रातरौ विद्यारण्यस्य साक्षात्कारं दर्शयति इति कथ्यते ।
स्रोतः: https://pragyata.com/harihara-bukka-and-the-birth-of-vijayanagara/

विजयविठ्ठल मन्दिरस्य पार्श्वे तुङ्गभद्रायाः तटे स्थिते हम्पीनगरे अद्यापि श्रीपुरन्दरदासाय समर्पितं मण्डपः जीवति । हरिदासः सङ्गिता पितामहः इति अपि प्रसिद्धः, स्वमुद्रायां ‘विट्ठल’ इति उल्लेखनं करोति । तस्य हरिदासरचनाः भक्ति-आन्दोलनस्य विशिष्टा विधा कर्नाटकसङ्गीतस्य स्थलचिह्नानि च सन्ति ।
इङ्गो मेनलिंगस्य विकिमीडियाप्रतिमा हम्पीनगरस्य श्रीपुरन्दरदासमण्डपस्य अस्ति ।

सायणाचार्यः प्रथमयोः विजयनगरनृपयोः शासनकाले जिजीवन् महान् संस्कृतविद् आसीत् । तस्य भाष्याणि ग्रन्थानि च अद्यावधि अनेकानां वेदानुवादानाम् आधाराः सन्ति । भारतीयः पाश्चात्यः वा प्रत्येकः आधुनिकः वेदविद्वान् स्वस्य कार्यस्य उल्लेखम् अनिवार्यतया करोति । सायणपूर्वं बहवः वैदिकभाष्यकाराः आसन् किन्तु तेषां सर्वं कार्यं नष्टम् अस्ति। वयं तान् नाममात्रेण जानीमः।
तस्य कृतिः एतानि नष्टानि भाष्याणि रक्षति, तेषां निर्माणं च करोति । यद्यपि आधुनिकपाश्चात्त्यविद्वांसः तस्य वेदव्याख्यायाः व्यभिचारं कृतवन्तः तथापि तस्य कृतिः पारम्परिकविद्वद्षु मानकवैदिकभाष्यरूपेण एव तिष्ठति | श्री अरविन्दः इत्यादयः केचन, तस्य आलोचनं कृतवन्तः यत् सः स्वकार्य्ये आध्यात्मिकतायाः अपेक्षया संस्कारवादस्य अधिकं बलं ददाति।
प्रतिमा मैक्स मुलरस्य वेदानुवादस्य अस्ति, प्रथमः यूरोपीयस्य । शीर्षके उल्लेखः अस्ति यत् पुस्तके सायणस्य भाष्यस्य अनुवादः अपि अस्ति ।
स्रोतः:Dharmawiki.org, goldenreed.wordpress.com

वीरकम्पन्नाराय -चारित्रम् इति कविगङ्गादेव्या रचितं संस्कृतमहाकाव्यम् । सा सम्राट् बुक्क:- प्रथमस्य पुत्रस्य कुमारकम्पन्ना इत्यस्य पत्नी आसीत् ।अस्मिन् ग्रन्थे सा स्वपतिजीवनस्य वृत्तान्तं कृत्वा १३७० तमे वर्षे मधुरै-सल्तनतात् मधुरै-नगरस्य मुक्तिं वर्णयति।
मधुरैनगरस्य मीनाक्षी अम्मन् -मन्दिरं जीवितं मन्दिरम् अस्ति यस्य इतिहासः चतुर्थशताब्द्याः ई.पू.। मन्दिरं परिवर्तीभिः शासकैः परिवर्तनं भवति स्म । मन्दिरसङ्कुलस्य अन्तः भव्यः “आइरं कल् मण्डपम्” इति सहस्र स्तम्भ भवनम् अस्ति, यस्मिन् वस्तुतः ९८५ शिलास्तम्भाः सन्ति, येषु देवता:, महिलासङ्गीतकाराः , परिचारिका: च उत्कीर्णाः सन्ति।
आन्द्रे ख्रोबोस्टोवस्य Britannica.com इत्यस्मात् चित्रे सहस्रशिलास्तम्भयुक्तं सभागृहं दर्शयति।
स्रोत: https://www.britannica.com/topic/Meenaskshi-Amman-Temple

विजयनगरराज्यस्य विख्यातः राजा कृष्णदेवरायः कलायाः साहित्यस्य च महान् पुरस्कर्ता आसीत्। सः स्वयं बहुभाषाविशारदः आसीत्, कन्नडसंस्कृततेलुगूतमिल्भाषासु पारङ्गतः आसीत्। तस्य महाकाव्यम् अमुक्तमाल्यद (मौक्तिकस्य माला) आण्डाल्-देव्याः -महाविष्णोः विवाहविषये अस्ति। आण्डाल् ,दक्षिणस्य महान् भक्तिकवयित्री, द्वादश-अल्वारेषु अन्यतमा , इतिहासस्य प्रमुखासु महिलाभक्तासु अन्यतमा च आसीत् |
चित्रं चिस्विच् नीलामस्य १८ शताब्द्याः उत्तरार्धस्य आङ्ग्लजलचिह्नपत्रे पुस्तकस्य तेलुगुपाण्डुलिप्याः अस्ति |

विजयनगरं कर्णाटसाम्राज्यम् इति नाम्ना अपि प्रसिद्धम्। तस्य राजचिह्ने वराहः, सूर्यः, चन्द्रः कृपाणः च आसन्। चालुक्यसाम्राज्यम् अपि यत् कर्णाटसाम्राज्यम् इति नाम्ना शतशःवर्षपूर्वम् प्रसिद्धम् अवर्तत। तस्य राजचिह्ने अपि वराहः आसीत्। साम्राज्यस्य राजचिह्नं विष्णोः दशावतारैः सह एकमेव संयोगः नास्ति। बालीराज्ञा सुग्रीवेण च शासितं किष्किन्धराज्यं, हनुमतः जन्मस्थानं च आधुनिकं “हम्पी “ स्थानं इति कथ्यते।
चित्रस्रोतः – विजयनगरस्य षट्शतकस्मरणोत्सवम् , ए.एस.आइ.द्वारा १९३६ तमे वर्षे प्रकाशितस्य पी एन बेङ्गेरी इत्यस्य खण्डः साम्राज्यस्य प्रतीकस्य उत्कीर्णनं दर्शयति।

विरूपाक्षः विजयनगरसाम्राज्यस्य राज्यदेवता आसीत् । तेषां सर्वेषु शिलालेखेषु राजक्रमेषु च अस्य नाम्ना हस्ताक्षरं कृतम् आसीत्, येन राजानः विरूपाक्षाय कृते शासनं कुर्वन्ति इति प्रतीकम्।
अपि च विरुपाक्षमन्दिरम् एकमेव जीवितमन्दिरं अस्ति यत् अद्यापि हम्पीनगरे विद्यते।
चित्रस्रोतः – एपिग्राफिया इण्डिका भागः १७, पृष्ठः११४ – विजयनगरस्य राजादेशः

भव्यविठ्ठलमन्दिरं तुङ्गभद्रानदीतटे हम्पीनगरस्य मध्यभागे स्थितम् अस्ति ।एतत् श्री विजयविठ्ठलमन्दिरम् इति नाम्ना अपि ज्ञातम्। एतत् विजयनगरस्य निर्माणशिल्पकलायाः ओजसः दैदीप्यमानं प्रमाणमस्ति। इदं विश्वपारम्पर्यस्थलत्वेन निर्दिष्टम्। १५ तमे शतके कृष्णदेवरायद्वितीयस्य शासने एतत् निर्मितम्। प्रत्येकः आनुक्रमिकराजा स्वस्य अद्वितीयस्पर्शेण अस्य मन्दिरस्य शिल्पसौन्दर्यम् अवर्धयत्। विष्णोः अवतारस्य विठ्ठलस्य एतत् मन्दिरम्। अद्भुतशिलारचनायाः, प्रभावशाली पाषाणरथस्य , सङ्गीतमयस्तम्भानां च कारणेन एतत् सुप्रसिद्धम्।

चित्रस्रोतः – विकिमीडिया चित्रं पाषाणरथः अस्ति यः ५० रुप्यकाणां धनपत्रे दृश्यते |
स्रोतः https://www.incredibleindia.gov.in/en/karnataka/hampi/vitthala-temple-complex

दसरा अथवा महानवमी विजयनगरसाम्राज्यस्य एक: प्रमुख: तथा वैभवपूर्वकः उत्सव: आसीत्। तस्मिन् उत्सवे युद्धगजानां , अश्वसेनायाः, पदातिसेनायाः तथा स्तब्धचित्राणां भव्यशोभायात्रा अपि समावेशितम् । निकोलो डि कोण्टि, अब्द्-अल्- रजाक्, फर्नो नुनिज् , डोमिन्गो पेज् इत्यादि पर्यटका: तथा व्यापारिण: अस्मभ्यम् उत्सवस्य वर्णनं प्रदत्तवन्त:। पोर्चुगल् देशस्य पेज् विशेषत: उत्सवेन मन्त्रमुग्ध: आसीत् । “अहं किम् अपश्यम् इति वर्णयितुं मम समीपे पदानि न सन्ति। मम शिर: प्राय: एकत: अन्यतमं पार्श्वे भ्रमति स्म, यत् अहं अश्वात् पतेयं वा , नष्टेन्द्रिय: वा , प्राय:, पृष्ठत: अनुसृत्य आसम्।” स: विजयदश्म्या: दिवसे सेनाया: भव्यं पथसञ्चलनं येषु राजोचितचिह्नानि, प्रतीकं च आसीत् , तस्य विषये निर्दिश्य उक्तवान् । भव्यशोभायात्रा साम्राज्यस्य शक्तिप्रदर्शनस्य अपि एकम् निमित्तम् आसीत् ।
कल्याण कुमारेण विकिमीडिया चित्रे जना: मैसूरु दसरा महोत्सवे गजानां शोभायात्रां पश्यन्ति ।
स्रोत: https://www.deccanherald.com/india/karnataka/the-history-of-dasara-2712545

विजयनगरस्य चक्रवर्ती अच्युतदेवराय: द्वादश ग्रामाणाम् अनुदानं सामन्त राज्यपालं केम्पेगौडं दुर्गं तथा नगर-निर्माणार्थं दत्तवान् । स: सामान्तराज्यपाल: एतेषां ग्रामाणां विकासं ६५ विपणीनां, ५० सरोवराणां, अनेकानां दुर्गाणां तथा देवालयानाम् निर्माणं कृत्वा ग्रामाणां विकासं सुसमृद्धनगररूपेण परिवर्तितवान् । चतु:शत वर्षानन्तरं अद्य भारतस्य सिलिकान् नगरं – बेड्.गलूरु इति ,वयं जानीम: ।
स्रोत: – विकिमीडिया चित्रं – C1MM
केम्पेगौड अन्ताराष्ट्रीय वायुपत्तनस्य समीपे स्थित: १०८ पादोर्ध्व प्रतिमा – प्रगते: प्रतिमा इति ।

१६३९ तमे वर्षे कोरोमण्डल् तटे विजयनगरस्य नृपात् पेद्दवेङ्कटरायात् ईस्ट् इण्डिया कम्पनी स्वल्पं भूभागं प्राप्तवान्। १६४५ तमे वर्षे कम्पनी तस्य उत्तराधिकारिणम् प्रति अन्य: नियोगः प्रेषयत्। श्रीरङ्गराय: – विजयनगरस्य अन्तिम: नृप: कम्पनीं कृते विशेषसौलभ्यै: पुन: अनुदानम् अयच्छत् । दामर्ल विंकटप्प नायकात् भूभागं स्वाधीनम् कृतम्। दामार्ल वेंकटप्प नायक् विजयनगर साम्राज्यस्य अन्तर्गत: एक: स्थानीय: प्रमुख: आसीत्। कम्पनी १६४० तमे वर्षे फोर्ट् सेंट् जार्ज् इत्यस्य प्रतिष्ठिकाम् अकरोत् । एषः दुर्ग: अग्रे मद्रास् इति सुसमृद्धनगररूपेण विकसितम् अभवत् , अद्य चैन्नै इति। आड्.ग्ल – फ्रेन्च् एतयो: मध्ये युद्धानन्तरं १७४६ तमे वर्षे मद्रास् फ्रेन्च् आधिपत्ये अन्तर्गत: अभवत्। १७४८ तमे वर्षे पुन: मद्रास् ब्रिटिश् आधिपत्ये एव सम्मिलितम् । ब्रिटिश् जना: अनेकेषां स्थानीय जनै: सह युद्धं कृत्वा विजयम् अपि प्राप्तवन्त:। फ्रेन्च् जनानां केवलं पान्डिचेरि इत्यादि प्रदेशान् विहाय प्रतिबन्धनम् अकुर्वन् ।
स्रोत: – विकिमीडिया चित्रं – १७५४ वर्षे फोर्ट् सेंट् जार्ज् इत्यस्य चित्रकारी – जम् वन् रैन् महोदयेन

१५६५ तमे वर्षे तालिकोट युद्धे विजयनगरसाम्राज्यस्य पराभव: अभवत् , साम्राज्यस्य विनाशः च । तदनन्तरं तस्य अभिवृद्धि: कदापि न अभवत् । रामराय: सुल्तानानां अवमानं अनेकवारं कृतवान् तथा तान् युद्धे अपि पराजितवान् । अत; ते सर्वे संघरूपेण स्वेषां पराजयस्य प्रतीकारं कर्तुम् आगतवन्त:। रामरायस्य सैन्ये अनेका: वीरा: आसन् तथापि गिलानि भ्रातरौ नुर् खान् तथा बिज्लि खान् युद्धस्य मध्ये पक्षान्तरं कृतवन्तौ
स्रोत: – अपरूपं विकिमीडिया चित्रम् -तज्किरतुल् मुल्क् – अस्मात् – यस्मिन् युद्धानन्तरं रामरायस्य शिरच्छेदनं दृश्यते ।