अहं जातु न आसं न तु एव त्वम्। न इमे जनाधिपाः। अतः परं च वयं सर्वे न भविष्यामः इति नैव। (२.१२ इति श्लोकस्य अन्वयः)
द्वितीये त्रयोदशे च अध्याययोः बहुश्लोकानां माध्यमेन श्रीकृष्णेन अर्जुनः स्थूलशरीरस्य सूक्षमात्मनः पृथक्त्वम् उपदिश्यते। सर्वव्यापी आत्मा मनुष्येषु प्राणिषु पादपेषु इत्युक्ते सर्वजन्तुषु विद्यते। आत्मा शाश्वतः अनश्वरः च।

द्वितीयाध्याये त्रयोविंशतितमे श्लोके श्रीकृष्णेन
नैनं (आत्मानं) छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः।
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः। इति कथ्यते।

तस्मिन्नेव अध्याये द्वाविंशतितमे श्लोके
वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि।
तथा शरीराणि विहाय जीर्णान्यन्यानि संयाति नवानि देही।। इति कथितम्।
अस्य भावः शरीरे मृते निखाते दग्धे अशिते वा आत्मा नष्टः न भवति। जीर्णवस्त्राणि यथा त्यज्यन्ते तथैव शरीरमपि त्यज्यते इति। अतः मृत्यौ शोकः मूढता एव।
तस्मात् आत्मतत्त्वं ज्ञात्वा युद्धे येषां मरणम् अनिवार्यम् तेषु मृत्युषु शोकनिवृत्तिः अर्जुनाय अत्यावश्यकी अभूत्।

कर्म इत्यस्य क्रिया अथवा कृत्यम् इति अर्थः सङ्गच्छते। आध्यात्मिकक्षेत्रे कर्म इति नियमरूपेण अवगम्यते। कार्यकारणयोः समानता अपेक्षते। कर्माणि कायिकानि वाचिकानि मानसिकानि वा भवेयुः। तेषां फलं तु निश्चयेन अनुभवितव्यमेव। शुभाशुभानां कर्मणां चिन्तनानां वा प्रभावः आत्मन्येव दृश्यते।
प्रत्येकमानसिकचेष्टनेन स्वस्वभावः परिणम्यते। एवमेव स्वस्यैव कर्मणा मनुष्यस्य शीलं श्रेयस्करं निकृष्टं वा भवति। स्वकर्मफलानि अस्मिन् जन्मन्येव सत्वरं विलम्बेन वा अनुभूयन्ते। कदाचित्तु अन्यस्मिन् जन्मनि अनुभूयन्ते। अत एव स्मर्तव्यं मनुष्यस्य शारीरिकमानसिकवाचिकक्रियाभिः तस्य कर्माणि निर्मीयन्ते ।
स्वकर्मणैव आत्मनोऽभ्युदयः प्राप्यते। आत्मा अविनाशी अतः एषा शृङ्खला मरणेन न छिद्यते। कर्माणि मरणानन्तरमपि प्रवर्तिष्यन्ते। कर्मणः लक्षणम् आत्मना सह उह्यते। दैवेन उत केनापि बाह्यनियन्त्रणेन कर्मणः निग्रहः न शक्यते। वस्तुतस्तु कर्मणा मनुष्यस्य स्थितिः स्वहस्ते एव उपस्थाप्यते।

गीतायाः उपदेशे स्वार्थत्यागः कथ्यते न तु कर्मत्यागः। सत्पुरुषेण तु समाजे स्वस्थानयोग्यं कर्म स्वार्थं विहाय क्रियते तथा सुखदुःखयोः लाभालाभयोः स्थिरबुद्धिश्च प्रदर्श्यते।
कर्मणि कामं त्यक्त्वा विषयेषु च मोहं त्यक्त्वा इन्द्रियनिग्रह एव वास्तविकः कर्मत्यागः।
फलमनपेक्ष्य स्वधर्मानुष्ठाने कर्म यः करोति सः संन्यासी स एव योगी। केवलं शारीरिकक्रियां त्यक्त्वा कोऽपि संन्यासी न कथ्यते।

द्वितीयतृतीयषोडशाष्टादशाध्यायेषु गीतायां मनोनिग्रहस्य महत्त्वं बुध्यते। वस्तुतस्तु निष्कामकर्मणः आचरणमेव योग इतीरितः। मनोनिग्रहे सति स्वार्थपराः आसक्तयः न जायेरन् अतः मनसः निग्रहः कर्तव्यः। मनोनिग्रहाभावे इन्द्रियाणि कामग्रस्तानि भवितारः।

विषयान् ध्यायतः पुंसस्तेषु सङ्गः उपजायते। सङ्गात् संजायते कामः कामात् क्रोधः उत्पद्यते। क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः भूयते। स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशाच्च प्रणश्यति।

काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः।
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम्।
इति भगवान् श्रीकृष्णः अर्जुनमुपादिशत्।

निष्कामकर्म आचरद्भ्यः कर्मयोगिभ्यः भगवता कृष्णेन ध्यानयोगः उपदिश्यते। एते योगिनः फलासक्तिं त्यक्त्वा संसारे कर्माणि कुर्वाणाः प्रवर्तन्ते।

चित्तं स्थिरं कृत्वा मनः इन्द्रियाणि च निगृह्य आसने संस्थितः स्वात्मशुद्धये ध्यानयोगे युञ्जीत।

योगावस्थां प्रार्थयद्भ्यः निष्कामकर्माचरणमेव मार्गः। योगावस्थां प्राप्नुवद्भ्यः शान्तिः एव पर्याप्ता।

सततं पापदर्शनेन अस्माकं मनः उद्विग्नं भवति। तादृशेषु क्षणेषु मनसः प्रशमनार्थं अन्यान् प्रति उदारचेतसा व्यवहर्तव्यम्।
श्रीकृष्णेन उच्यते यत् सः सर्वभूतानां हृदि वसति। स्वमायया सः सर्वाणि भूतानि नियन्त्रिताः पुत्रिका इव परिवर्तयति।

अतः यदि कश्चन जनः अस्मदनुगुणं दुष्टम् आचरति तथापि तं प्रति कोपः वा निन्दा वा न प्रदर्शनीया। तथा स्वीयेषु शुभकर्मसु अहङ्कारोऽपि न करणीयः। स्वकर्मफलचोदितैः गुणैः पुरुषाः सञ्चाल्यन्ते अतः गुणानां त्यागः प्रयत्नेनापि दुर्लभः।

श्रीकृष्णस्य अयम् उपदेशः अन्येषां प्रति दयाभावनाम् अस्माकं मनस्सु च शान्तिं सम्पादयितुं वर्तते।

अधर्मं प्रति सहिष्णुता कदापि न भवेदित्यपि ज्ञातव्यम्। भगवद्गीता एव अर्जुनं धर्मरक्षणाय योद्धुमुपदिशति।

सप्तमे अध्याये कृष्णः वदति नानाप्रकारकाः मानवाः सन्ति। तेषु ज्ञानिनः तत्त्ववित्त्वात् नित्ययुक्ताः सन्तः कृष्णम् उपासते।तादृशाः उपासकाः कृष्णस्य अतिप्रियाः भवन्ति। अन्ये च कामैः हृतज्ञानाः अन्यदेवताः प्रपद्यन्ते निर्दिष्टकर्माणि च अनुसरन्ति। ततः कृष्णः वदति यं यं रूपं भक्तः श्रद्धया पूजयितुमिच्छति तस्य श्रद्धाम् अहं दृढीकरोमि। इत्थं स न केवलम् अन्यरूपभक्तेः अनुमोदनं करोति किन्तु तादृशानां भक्तानां श्रद्धां दृढीकर्तुं साहाय्यमपि करोति। यैः मार्गैः धर्मस्य मूलतत्त्वानाम् अनुसरणं भवति तान् सर्वान् मार्गान् कृष्णः रक्षति।

निर्गुणस्य आत्मनः उपासना क्लिष्टा इति गीता मन्यते। अतः सा भक्तिमार्गं निर्दिशति। (भक्तिः इत्युक्ते प्रपत्तिः इति समीपतरः अनुवादः।)
सर्वकर्माणि भगवतः सेवा पूजा च इति भावनया कर्तुं गीता अस्मान् बोधयति। एषः मोक्षप्राप्त्यर्थं सनातनधर्मस्य भक्तिमार्गः इत्युच्यते।

वृत्तनियमेन मनोनिग्रहेण यदा मनुष्यः सर्वाणि कर्माणि ईश्वराय समर्पयति तदा कालेन सः आत्मनः साक्षात्कारम् अनुभवति। जीवजन्तुषु उच्चावचभेदाः विलीयन्ते। मुनयः विविधान् मनुष्यान् गाः गजान् श्वाः श्वपचः इत्यादीन् समदृष्ट्या पश्यन्ति।आत्मानं सर्वभूतेषु सर्वभूतानि च आत्मनि अङ्गीकरणमेव वास्तविकं ज्ञानम्।

गीतायाः एकादशाध्याये अमृतवर्षणं भवति विश्वरूपदर्शनत्वेन। साधकेन देवदर्शनं लभ्यते यदा सः शुद्धचित्तेन समर्पितेन मनसा शान्त्या योगेन च आत्मानं विश्वे लीयते। तदा सः सर्वभूतेषु समदर्शनमनुभवति।

कर्मयोगस्य सारः ईशोपनिषदः आदिमे मन्त्रद्वये वर्तते। यद्यपि सर्वे ग्रन्थाः नष्टाः स्युः केवलं प्रथमः मन्त्रः अवशिष्टः स्यात् तथापि हिन्दुधर्मः रक्षितः भवेदिति महात्मना गान्धिना एकदा उक्तम्।
अतः गीता अन्य हिन्दुधर्मग्रन्थेभ्यः भिन्ना इति न।

अन्तिमाध्यायस्य त्रिषष्टितमः श्लोकः प्रायः सनातनधर्मस्य पद्धतिं प्रदर्शयति। तत्र कठोरनियमपालनं नापेक्ष्यते परन्तु साधकेन स्वस्थितिमनुसृत्य उत्कृष्टः मार्गः चयनीयः।

इति ते ज्ञानमाख्यातं गुह्याद्गुह्यतरं मया।
विमृश्यैतदशेषेण यथेच्छसि तथा कुरु।
इत्यस्मिन् श्लोके श्रीकृष्णः अर्जुनं प्रति वदति यत् इदानीं यावत् मया तुभ्यं सर्वं गुह्यज्ञानं प्रदत्तम्। अधुना तत्सर्वं विज्ञाय यथा त्वमिच्छसि तथा कुरु इति।