ಆಳ್ವಾರರು ಇಂದಿನ ತಮಿಳುನಾಡು-ಕೇರಳ ಪ್ರಾಂತಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರು. ಸಮಾಜದ ಎಲ್ಲ ವರ್ಗಗಳಿಗೂ ಸೇರಿದ ಹನ್ನೆರಡು ಸಂತರನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಆಳ್ವಾರರ ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಆಂಡಾಳ್ ಎಂಬ ಒಬ್ಬ ಸಂತಳೂ ಸೇರಿರುವರು. ಆಳ್ವಾರ್ ಪದದ ಅರ್ಥ ‘ಲೀನರಾದವರು’ ಎಂದು. ಸದಾ ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣನ ಉತ್ಕಟ ಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದ ಆಳ್ವಾರರು, ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಭಕ್ತಿ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ದಾರಿ ದೀವಿಗೆಗಳಾದರು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಆಂಡಾಳ್ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಮನದಳಲನ್ನು ತೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ‘ಕರಗುತಿದೆ ಎನ್ನಾತ್ಮವು ಮನೋವ್ಯಥೆಯಲಿ, ನಾನಿರುವೆನೆನೋ ಇಲ್ಲವೋ ಎಂಬ ಭಾವವಿದೆಯೇ ಅವನಲಿ?’ ಎಂದು ಉದ್ಗರಿಸಿದರೆ, ನಮ್ಮಾಳ್ವಾರರು ‘ಸಂಜೆಗತ್ತಲು ಹೆಜ್ಜೆಯಿಟ್ಟಿತು, ಶ್ಯಾಮಸುಂದರ ಬಾರನೆ!’ ಎಂದು ಪರಿತಪಿಸುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: www.ramanuja.org, ಆಂಡಾಳ್

ವೀರಶೈವ ಜಂಗಮರು, ಶಿವಶರಣರು ಮತ್ತು ಅವರಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಲಿಂಗಾಯತ ಸಮುದಾಯವು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿದ್ದ ಓರೆಕೋರೆಗಳಾದ ಜಾತಿ ಪದ್ಧತಿ, ಉಚ್ಚನೀಚ ಭಾವಗಳ ವಿರುದ್ಧ ತಮ್ಮ ಸಾಹಿತ್ಯದಿಂದ ಹೋರಾಡಿ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆಯನ್ನು ತಂದರು. ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿಯು ಮನೆ-ಮದುವೆಗಳನ್ನು ತೊರೆದ ಶಿವಶರಣೆಯಾಗಿದ್ದಳು. ಮಹಾ ಜ್ಞಾನಿಯಾದ ಅವಳು ಅನುಭವ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಮ ಪ್ರಭುವಿನೊಡನೆ ಮಾಡಿದ ಸಂವಾದವೆಲ್ಲವೂ ವಚನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನಮಗಿಂದು ಲಭ್ಯವಿದೆ. ಉಟ್ಟ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನೂ ತ್ಯಜಿಸಿದ ಅಕ್ಕ, ತನಗೆ ಪ್ರಕೃತಿಸಿದ್ಧವಾಗಿ ದೊರಕಿದ್ದ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿದ್ದ ತನ್ನ ತಲೆ ಕೂದಲನ್ನೇ ಹೊದ್ದುಕೊಂಡಳು. ಶಿವನನ್ನೇ ತನ್ನ ಗಂಡನೆಂದು ಸಾರಿದ್ದಳು.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: Wikimedia, ಅಕ್ಕಮಹಾದೇವಿ( ಅವಳ ಹುಟ್ಟೂರಾದ ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಉಡುತಡಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿರುವ ಪ್ರತಿಮೆ)

ಲಾಲ್ ದೇಡ್ ತನ್ನನ್ನು ಶಿವ ಯೋಗಿನಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದಳು. ಅವಳ ಬರವಣಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ “ನೀಲಕಂಠ ದೇವನೇ! ನಿನ್ನಲ್ಲಿರುವ ಆರು ಅಂಶಗಳೇ ನನ್ನಲ್ಲೂ ಇವೆ. ಇಂತಾದರೂ ನಿನ್ನಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿದ್ದೇನೆ, ನಾನು ಹತಾಶಳಾಗಿದ್ದೇನೆ” ಎಂಬ ವಾಕ್ಯಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ತನ್ನ ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಆತ್ಮಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿಟ್ಟಿರುವ ಅವಳು, ತನಗೆ ತನ್ನ ತಂದೆಯಿಂದ ವಿದ್ಯೆ ದೊರಕಿತೆಂದೂ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮನೆತನಕ್ಕೆ ತನ್ನ ವಿವಾಹವಾಯಿತೆಂದೂ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಕಹಿಯಾದ ದಾಂಪತ್ಯದಿಂದಾಗಿ ಮನೆಯನ್ನು ತೊರೆದ ಅವಳು ಜಂಗಮಳಾದಳು. ಜನರು ಆಕೆಯ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳಲು ಮತ್ತು ಪವಾಡಗಳನ್ನು ನೋಡಲು ಒತ್ತಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವಳಿಗೆ ಹಿಂದೂ, ಮುಸಲ್ಮಾನ ಅನುಯಾಯಿಗಳಿದ್ದರು. ಅವಳು ಉತ್ಕಟವಾದ ಭಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದ ಹೀಬ್ರೂ ನಬಿಯಂತೆ (ಪ್ರವಾದಿ) ನರ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು ಎಂದು ಕೆಲವು ಮುಸಲ್ಮಾನರ ಬರವಣಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. ನೀವು ಕಾಣುತ್ತಿರುವ ಲಾಲ್ ದೇಡ್ ಳ ಚಿತ್ರ ‘historified.in’ ನಿಂದ ಪಡೆದದ್ದು. ಇದರಲ್ಲಿ ಕಾಶ್ಮೀರದ ಶೈಲಿಯ ಕೇಶಾಲಂಕಾರ ಹಾಗೂ ತಲೆಯ ಹೊದಸನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ಶ್ರೀ ಕಾಳಹಸ್ತೀಶ್ವರನೆಂದರೆ ಶಿವ. ಶ್ರೀ(ಜೇಡ), ಕಾಳ(ಸರ್ಪ) ಹಾಗೂ ಹಸ್ತಿ(ಆನೆ), ಈ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಒಡೆಯನಾದ ಶಿವನ ಇಲ್ಲಿಯ ಸ್ಥಳಪುರಾಣ ಪ್ರಚಲಿತವಾದುದು. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪಂಚಭೂತ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ವಾಯು ತತ್ವದ ಕ್ಷೇತ್ರವೇ ಶ್ರೀ ಕಾಳಹಸ್ತಿ. ಹೆಸರೇ ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಶಿವ ಭಕ್ತನಾದ ಧೂರ್ಜಟಿಯು (ತಿರುಚಾದ ತಲೆ ಕೂದಲನ್ನುಳ್ಳ) ಸಗಣಿಯಿಂದ ಲೇಪಿತವಾದ ಜಟೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು. ಶಿವನಿಗೆ ತೆತ್ತುಕೊಂಡ ಇಂತಹ ಸಾಧುಗಳು ತಮ್ಮ ಕುಲ ಜಾತಿಗಳನ್ನು ತೊರೆದು, ತಾವು ಶಿವನ ಬಳಗಕ್ಕೇ ಸೇರಿದವರೆಂದು ನಂಬಿದ್ದರು. ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿರುವ ಭಕ್ತಿ ಭಾವದಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ವಿಚಾರಗಳಿಗೆ ವಿಮುಖವಾಗಿರುವ ಧೂರ್ಜಟಿಯ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ರಾಜರ ಆಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಧೂರ್ಜಟಿಯ ಜೀವನದ ಬಗೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ವಿವರಗಳು ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲವಾದರೂ ಆತನಿಗೆ ತಾನು ತನ್ನ ಯೌವ್ವನದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಕೃತ್ಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಖೇದವಿರುವುದು ಅವನ ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. “ಅನುರಕ್ತಿಯ ತಿಣುಕಾಟದಲ್ಲಿ ಯೌವ್ವನವು ಕಳೆಯಿತು. ಈ ಒಳಸುಳಿಗಳ ಜಗತ್ತಿನ ಒಳಹೊಗೆನು. ಓ ಕಾಳಹಸ್ತೀಶ ನನ್ನನ್ನು ನಿರ್ಮೋಹಿಯಾಗಿಸು….” ಹೀಗೆಂದು ಅವನೇ ಒಂದೆಡೆ ಬರೆದಿರುವನು.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ಶ್ರೀ ಕಲ್ಯಾಣ್ ಕುಮಾರ್(ಫ್ಲಿಕರ್), ಶ್ರೀ ಕಾಳಹಸ್ತಿ ದೇವಾಲಯದ ವಿಹಂಗಮ ದೃಶ್ಯ.

ದ್ವೈತ ಮತ ಪ್ರವರ್ತಕರಾದ ಮಧ್ವಾಚಾರ್ಯರು ಕರ್ನಾಟಕದ ಉಡುಪಿಗೆ ಸೇರಿದವರು. ವಾರ್ಕರಿ ಎಂದರೆ ಪಂಢರಾಪುರಕ್ಕೆ ವಿಠೋಬ ಅಥವಾ ವಿಠ್ಠಲನ ದರ್ಶನಕ್ಕಾಗಿ ಯಾತ್ರೆ ಮಾಡಲು ಕನಸು ಕಾಣುವ ಯಾತ್ರಿಕ ಎಂದು. ಇಲ್ಲಿ ವಿಠ್ಠಲನು ತನ್ನ ಭಕ್ತರ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ತಾಳ್ಮೆಯಿಂದ ಕಾಯುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ವಾರ್ಕರಿ ಪರಂಪರೆ ಸಂತ ಜ್ಞಾನದೇವನಿಂದ ( ಸಾ. ಶ 1275–96) ಆರಂಭವಾಯಿತು. ಅವರು ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯ ಭಾಷ್ಯವಾದ ‘ಜ್ಞಾನೇಶ್ವರಿ’ಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಸಂತ ಜ್ಞಾನದೇವನು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಕೆಳಸ್ತರದ ಕುಟುಂಬದಿಂದ ಬಂದಿದ್ದು, ಸಮಾಜದಿಂದ ಬಹಿಷ್ಕೃತನಾಗಿದ್ದನು. ಅವನ ನಂತರ,13ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ 18ನೇ ಶತಮಾನವರೆಗೆ ಬಹುಮಾನ್ಯರಾದ ವಾರ್ಕರಿ ಸಂತರು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದರು. ಮುಕ್ತಾಬಾಯಿ, ನಾಮದೇವ, ಜನಾಬಾಯಿ, ಏಕನಾಥ ಮತ್ತು ತುಕಾರಾಮ್ ರಂತಹವರನ್ನು ನೆನೆಯಬಹುದು. ಸಂತ ಜ್ಞಾನದೇವನಂತೆ ಇವರೂ ಸಹ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕರು, ಸಾಹಿತ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರದ ದಿಗ್ಗಜರು ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಥದ ಮುಂದಾಳುಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಈ ಸಂತರ ಗುಂಪು ಮಹಿಳೆಯರು ಹಾಗೂ ಕೆಳ ಜಾತಿಯವರನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಸಂತರುಗಳು ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಏಕೀಭಾವದಿಂದ ಸೇವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಇವರ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಭಕ್ತಿಯು ಉತ್ಕಟವಾಗಿದ್ದು, ತೀವ್ರವಾದ ತತ್ವಚಿಂತನೆಯಿಂದ ಕೂಡಿರುತ್ತಿತ್ತು. ಜನಾಬಾಯಿ ರಚಿಸಿದ ಒಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪದ್ಯದ ಹೂರಣ ಹೀಗಿದೆ.
“ನಾನು ದೇವರನ್ನು ತಿನ್ನುತ್ತೇನೆ, ದೇವರನ್ನು ಕುಡಿಯುತ್ತೇನೆ, ದೇವರ ಮೇಲೆ ನಿದ್ರಿಸುತ್ತೇನೆ. ನಾನು ದೇವರನ್ನು ಖರೀದಿಸುತ್ತೇನೆ, ಎಣಿಸುತ್ತೇನೆ, ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತೇನೆ. ಏನೂ ಇಲ್ಲದ ಎಡೆಯೂ ಸಹ ದೇವರಿಂದ ರಿಕ್ತವಾಗಿಲ್ಲ”.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ಇದು ಶ್ರೀ ಉದಯ್ ಕುಮಾರ್ ಪಿ.ಆರ್, ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ, ಪಾಂಡರಪುರಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಸುವ ವಾರ್ಷಿಕ ವಾರಿ ಯಾತ್ರೆಯ ವಾರ್ಕರಿಗಳ ದೃಶ್ಯ.

ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ 16ನೇ ಶತಮಾನದ, ಇಂದಿನ ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿ ಕೆಳ ಜಾತಿಗಳಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಇಬ್ಬರು ಸಂತರು ಮಹತ್ತರವಾದ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದರು. ಅವರಲ್ಲಿ ದಾದೂ ದಯಾಳ್ ಅವರು, ಬ್ರಜ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದು, ರಾಜಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆದರು. ಇಂದಿಗೂ ಸಹ ದಾದೂಪಂಥಿಗಳು ಅಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾರೆ. ಇನ್ನೊಬ್ಬರು, ಅಖಾ ಭಗತ್. ಇವರು ಗುಜರಾತಿನಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಪಡೆದ ಸಂತ ಕವಿಗಳಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿ ಅವರು ವಾಸಿಸಿದ್ದ ಸ್ಥಳವನ್ನು “ಅಖಾ ನಾ ಓರ್ಡೋ” (ಅಖಾರ ಕೋಣೆ) ಎಂದು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆಭರಣ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಅಖೋರನ್ನು, ಶಿರಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಪಗಡಿ ಹಾಗೂ ದೊಡ್ಡ ಕಿವಿಯೋಲೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದ, ಗಂಭೀರ ಮುಖಭಾವವಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಆರು ಸಾಲಿನ ಕವನಗಳನ್ನು “ಛಪ್ಪಾ” (ಗುಜರಾತಿಯಲ್ಲಿ “ಛ” ಅಂದರೆ ಆರು) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಛಪ್ಪಾಗಳು ಅವರ ಗಂಭೀರ ಸ್ವಭಾವಕ್ಕೆ ಕನ್ನಡಿಯಾಗಿವೆ. ಜಾತಿ ಪದ್ಧತಿ, ಮತೀಯ ಕಪಟತೆ ಮತ್ತು ಬಡವರನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸುವ ಆಚರಣೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ತೀವ್ರವಾಗಿ ಪ್ರಹಾರ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿ ಈ ಎರಡು ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು.
“ಕೇಶವನ ಪರಿಚಯವಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಕೇಸರಿ ಬಣ್ಣದ ಉಡುಗೆ ತೊಟ್ಟು ಕುಳಿತಿದ್ದಾನೆ. ಗುರುವಿನ ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಮಾಯೆಯ ಚೀಲದಿಂದ ತೆಗೆದವನೇನೋ!”

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ, ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಅಖಾ ಭಗತ್ ರ ಪ್ರತಿಮೆ.

ಹಿಂದಿಯ ಉಪಭಾಷೆಯಾದ ಬ್ರಜ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಸಂತ ಸೂರದಾಸರ ರಚನೆಗಳಿವೆ. ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ 15-16 ಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಸೂರದಾಸರ ಕಾವ್ಯಗಳು ಹಾಗೂ ಅವರ ಸಮಕಾಲೀನರಾದ ಮೀರಾಬಾಯಿಯವರ ರಚನೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಸಹ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಗಾಯನಗಳ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗವಾಗಿದ್ದು, ಬಹು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿವೆ. ಅವರ ಕೃತಿಗಳನ್ನು “ಸೂರಸಾಗರ” ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ. ರಾಮಚರಿತಮಾನಸವನ್ನು ಬರೆದ ತುಳಸಿದಾಸರ ಜೊತೆಗೆ, ಸೂರದಾಸರು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ ಭಕ್ತಿ ಸಂತರೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಪ್ರಖ್ಯಾತಿ ಎಷ್ಟು ವಿಶೇಷವಾದದ್ದು ಎಂದರೆ ಇಂದಿಗೂ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕುರುಡರನ್ನು ಗೌರವದಿಂದ “ಸೂರದಾಸ್” ಎಂದು ಸಂಬೋಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕವಿಯ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಈ ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಹಿಸಿ ಅನುಭವಿಸಬಹುದು.
“ತನ್ನ ಕೃಷ್ಣ ವರ್ಣದ ಪ್ರಭುವಿಲ್ಲದೆ, ಕೃಷ್ಣಸರ್ಪದಿಂದ ಕಚ್ಚಲ್ಪಟ್ಟ ಬಾಲಕಿಯು ವಿಷಪೂರಿತಳಾಗಿ ಸ್ಮರಣೆ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವಂತಿಹುದು ಸೂರನ ಸ್ಥಿತಿ”.

ಚಿತ್ರ: 1952ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಅಂಚೆ ಇಲಾಖೆಯು ಸೂರದಾಸರ ಗೌರವಾರ್ಥವಾಗಿ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ ಅಂಚೆಚೀಟಿ.

2022 ರಲ್ಲಿ ಪಂಜಾಬಿನ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿ, ಪ್ರಧಾನಿ ಮೋದಿ ಅವರು “ಐಸಾ ಚಾಹೂನ್ ರಾಜ್ ಮೈನ್, ಮಿಲೇ ಸಬನ್ ಕೋ ಅನ್ನ್ ಛೋಟ್-ಬಡೋ ಸಬ್ ಸಮ ಬಸೈ, ರವಿದಾಸ್ ರಹೈ ಪ್ರಸನ್ನ್” ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಕವನದ ಕವಿ ರವಿದಾಸ್ (ರೈದಾಸ್), 15ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಾರಾಣಸಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದವರು. ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಭಕ್ತಿ ಸಂತರಲ್ಲೊಬ್ಬರಾದ ಅವರು ಚಮ್ಮಾರರ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದವರಾಗಿದ್ದು, ಇಂದಿಗೂ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಪ್ರಮುಖ ಆದರ್ಶ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಎಲ್ಲರ ಸ್ಮೃತಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಆತನಿಗೆ ಹಲವಾರು ದೇವಾಲಯಗಳು ಅರ್ಪಿತವಾಗಿದ್ದು, ಪಂಜಾಬ್ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಸಿಖ್ ಧರ್ಮದ ಪವಿತ್ರ ಗ್ರಂಥವಾಗಿರುವ ಗುರು ಗ್ರಂಥ ಸಾಹಿಬ್ ನಲ್ಲಿ ಈ ಸಂತ ಕವಿಯ 40 ಕವನಗಳು ಸೇರ್ಪಡೆಗೊಂಡಿವೆ. ಆಯಾ ಪ್ರಾಂತಗಳ ಕತೆಗಳು ಹೇಳುವಂತೆ, ಅವರು ಹರಿ ಭಕ್ತೆ ಮೀರಾಬಾಯಿಯ ಗುರುಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಮೀರಾಬಾಯಿ ಒಬ್ಬ ರಾಜಕುಮಾರಿಯಾಗಿದ್ದು, ಚಿತ್ತೋರನ್ನು ಆಳಿದ ಹಿಂದೂ ರಾಜವಂಶದ ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ವಿವಾಹವಾದವರು. ಆಕೆಯು ಪತಿಯ ನಿಧನಾನಂತರ, ಮನೆಯನ್ನು ತೊರೆದು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಆರಿಸಿಕೊಂಡು ಸಂತರಾದರು. ಆಕೆ ತಮ್ಮ ಯಾತ್ರೆಗಳ ವೇಳೆ ರವಿದಾಸ್ ಅವರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗಿರಬಹುದೆಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಒಬ್ಬ ರಾಜಕುಮಾರಿ ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯ ಗುರುವಿನ ಕುರಿತ ದಂತಕಥೆಯು, ಭಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಭೇದಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ.

ಮೂಲ: https://timesofindia.indiatimes.com/india/when-pm-modi-quoted-sant-ravidas-to-counter-rahul-gandhis-king-barb/articleshow/89634558.cms.
ವಿಕೀಮೀಡಿಯಾದ ಈ ಚಿತ್ರವು ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ್ದಾಗಿದ್ದು, ಪಹಾಡಿ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಭಾಗವತ ರವಿದಾಸರು ಪಾದರಕ್ಷೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುತ್ತಿರುವ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ಬೆಂಗಾಳಿ ಪದವಾದ ಬೌಲ್ ಎಂಬುದು ಸಂಸ್ಕೃತದ ‘ವಾತೂಲ’ ಎಂಬ ಪದದಿಂದ ಬಂದಿದೆ. ಅಂದರೆ ಗಾಳಿ ಬಡಿದವರು, ಹುಚ್ಚರು ಎಂದು. ಆದರೆ ಈ “ಹುಚ್ಚು” ಸಾಮಾನ್ಯದ್ದಾಗದೇ ನಾಗರಿಕ ಹಾಗೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತಳ್ಳಿಹಾಕುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವುಳ್ಳದ್ದು. ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳ ಸುತ್ತ ಚಿಕ್ಕ ಸಮುದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಬೌಲ್‌ಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಾರ್ಮಿಕ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದವರು. ಪ್ರೀತಿ, ಬದುಕಿನ ಆನಂದ ಮತ್ತು ಆತ್ಮಾನಂದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವುದೇ ಅವರ ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯಗಳು. ಬೌಲ್ ಗಾಯಕರು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಒಗಟಿನಂತಹ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಬೆರಗುಗೊಳಿಸುವ ಪದವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ರಚಿಸುತ್ತಾರೆ. ಊರ ಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಡುವುದರಿಂದ ಬೌಲ್ ಗಾಯಕರಿಗೆ ಖ್ಯಾತಿ ಬಂದಿದೆಯಾದರೂ, ಅದು ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕೇ ಹೊರತು ಮೂಲೋದ್ದೇಶವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಖ್ಯಾತನಾಮರಾದ ಅಮರ್ತ್ಯ ಸೇನ್ ಅವರ ತಾತ ಮತ್ತು ಬೌಲ್‌ಗಳ ವಿಚಾರದ ಬಗ್ಗೆ ಅಧಿಕೃತ ಪಂಡಿತರಾದ ಕ್ಷಿತಿ ಮೋಹನ್ ಸೇನ್ ಅವರು ಬೌಲ್ ಗಾಯಕರನ್ನೇ ಉದ್ಧರಿಸುತ್ತ, “ಈ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಆಚರಣೆಗಳ ಶೇಷಾಂಶಗಳೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ನಾವಾದರೋ ಮತ್ತೇನು? ನಾಯಿಗಳೇ? ಈ ಉಳಿಕೆಗಳನ್ನು ನೆಕ್ಕುವುದಕ್ಕೋಸ್ಕರ ಇರುವವರೇ? ಅವಶ್ಯಕತೆ ಬಿದ್ದಲ್ಲಿ ನಾವೇ ಹೊಸದನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತೇವೆ,” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗೆ ಅವರು ಬೌಲ್ ಗಳ ಬಲವಾದ, ಭಯಾನಕ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಮನವರಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಾರೆ.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ, 2022 ರಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಕಾಂಟ್ಯಾಕ್ಟ್ ಬಾಸ್ ನವರು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ ಬೌಲ್ ಮೆರವಣಿಗೆಯ ಚಿತ್ರ.

ಸಾ.ಶ. 1398ರಲ್ಲಿ ವಾರಾಣಸಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮುಸಲ್ಮಾನ ನೇಕಾರರ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಕಬೀರ್ ದಾಸರು, ಪ್ರಸಿದ್ಧ ವೈಷ್ಣವ ಸಂತ ರಾಮಾನಂದರ ಶಿಷ್ಯರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಶ್ರೀರಾಮನ ಭಕ್ತರಾಗಿದ್ದರು. ಸರಳವಾದ ಅವರ ದೋಹೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಜನರ ದೈನಂದಿನ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳಾಗಿ ಸೇರಿಹೋಗಿವೆ. ತಮ್ಮ ಮರಣದ ಬಳಿಕ ಏನಾಗಬಹುದು ಎಂಬುದರ ಕುರಿತು ಅವರು ಮುಂಚೆಯೇ ಊಹಿಸಿದ್ದರೇನೋ, ಅಂತೆಯೇ ಈ ಕಥಾನಕವೂ ಕಾಲ್ಪನಿಕವಾಗಿದೆ. ಅವರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಇದೊಂದನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು.
“ನೀನು ಸಾಯುವಾಗ, ನಿನ್ನ ದೇಹವನ್ನು ಏನು ಮಾಡುತ್ತೀಯೆ?
ಹಿಂದೂಗಳು ಶವದಹನವನ್ನು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ, ತುರ್ಕರು ಗೋರಿಯನ್ನು.
ಆದರೆ ಕೊನೆಗೆ, ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯಾದರೂ, ಇಬ್ಬರೂ ಮನೆಯನ್ನೇ ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗಲೇಬೇಕು.
ಸಾವು ತನ್ನ ಕರ್ಮದ ಜಾಲವನ್ನು ಮೀನುಗಾರನು ಮೀನಿಗೊಡ್ಡುವ ಆಮಿಷದಂತೆ ಹರಡುತ್ತದೆ.
ರಾಮನಿಲ್ಲದ ಮಾನವನ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಏನು ಅರ್ಥ?
ಈ ಮನೆಯಿಂದ ಆ ಮನೆಗೆ ಹೋಗುವಾಗ, ನಿನಗೆ ಅದರ ಅರಿವಾಗಿ ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪ ಉಂಟಾಗುವುದು.”
– ಕಬೀರ್

ಚಿತ್ರ: ಕಬೀರರ ಅಂಚೆ ಚೀಟಿಯ ಚಿತ್ರ, ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಗೌರವದಿಂದ 1952 ರಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿತು.

ಸಾ. ಶ. 1875ರಲ್ಲಿ, ವೈಷ್ಣವ ಕವಿ ಭಾನುಸಿಂಹ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಬರೆಯಲಾದ ಒಂದು ಕವನಮಾಲೆ ಕೋಲ್ಕತ್ತಾ ಸಾಹಿತ್ಯರಂಗದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರ ಗಮನ ಸೆಳೆಯಿತು. ಅಪರೂಪದ ಬೆಂಗಾಳಿಯ ಉಪಭಾಷೆಯಾದ ಬ್ರಜಬುಲಿಯಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲಾದ ಈ ಕವನಗಳು ಆಕರ್ಷಕವಾಗಿದ್ದವು. ನಂತರ ಈ ಕೃತಿಗಳು ಸಮಾಜಪರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದ ಟಾಗೋರ್ ಕುಟುಂಬದ ಯುವ ಪ್ರತಿಭೆಯಾದ ರಬೀಂದ್ರನಾಥ ಟಾಗೋರ್ ಅವರದ್ದೆಂಬ ವಿವರವು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದಿತು. ಈ ಕವನಗಳು ಪೂರ್ವ ಭಾರತದ ಭಕ್ತಿ ಪರಂಪರೆಯ ಉತ್ಸಾಹಭರಿತ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿದ್ದವು. 12ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಜಯದೇವನ ಗೀತಗೋವಿಂದ ಕಾವ್ಯದಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಈ ಪರಂಪರೆ, ಚೈತನ್ಯ ಮಹಾಪ್ರಭು ನಂತರ ವಿದ್ಯಾಪತಿ, ಚಂಡಿದಾಸ, ರಾಮಪ್ರಸಾದ್ ಸೇನ್ ಮೊದಲಾದ ಕವಿಗಳಿಂದ ಮುಂದುವರಿಯಿತು. 15ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಕವಿಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಬದಲು ಬಂಗಾಳಿಗೇ ತಿರುಗಿದರು. ಟಾಗೋರ್ ಅವರ ಕವನಗಳಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿಯ ಜೊತೆಗೆ ಸಾತ್ವಿಕ ಕೋಪ ಮತ್ತು ಬಂಡಾಯದ ಧ್ವನಿಯೂ ಇದ್ದಿತು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಇದನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.
“ಮರಗಳ ಗುಪ್ತ ನೆರಳಿನಲ್ಲಿ ನಾನು ಎಷ್ಟುಕಾಲ ಇಂತೆಯೇ ನಿರೀಕ್ಷಿಸಬೇಕು?
ನನ್ನ ಹೆಸರಿನ ದೀರ್ಘಾಕ್ಷರಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಕೊಳಲಿನ ದನಿಯಿಂದ ಅವನು ಯಾವಾಗ ಕರೆವನು?”

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ಒಡಿಶಾ ರಾಜ್ಯ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ, ಭುವನೇಶ್ವರ. ಜಯದೇವನ ಗೀತಗೋವಿಂದ ಕಾವ್ಯದ ತಾಳೆ ಎಲೆಯ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ (ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ ಚಿತ್ರ).