ನರಕನು ಅಸುರನಾದರೂ, ಅವನ ಹೆತ್ತವರು ದೇವತೆಗಳು. ಅವನು ಸಾಕ್ಷಾತ್ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮಗನು. ಅವನ ತಾಯಿ ಭೂದೇವಿ. ಧೂರ್ತನಾದ ಹಿರಣ್ಯಾಕ್ಷನು ಒಮ್ಮೆ ಭೂದೇವಿಯನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿ ಸಮುದ್ರದ ತಳಕ್ಕೆ ಅವಳನ್ನು ಎಳೆದೊಯ್ದುನು .ಶ್ರೀ ವಿಷ್ಣುವು ವರಾಹಾವತಾರವನ್ನು ತಾಳಿದನು. ವರಾಹ ಭೂದೇವಿಯರ ಸಂಯೋಗದಿಂದ ನರಕಾಸುರನ ಜನನವಾಯಿತು. ಅವನೊಂದಿಗೆ ಗಿರಿ ಕಂದರಗಳು, ವನಸ್ಪತಿಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದವು. ಆವರೆವಿಗೂ ಸಮತಳವಾಗಿದ್ದ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ವರಾಹನ ಕೋರೆ ದಂತಗಳಿಂದಾಗಿ ಚಿತ್ತಾಕರ್ಷಕ ಭೂ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಆಕಾರ ಪಡುದುದಲ್ಲದೇ, ಭೂದೇವಿಯು ವನಸ್ಪತಿಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದಳು.

ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ, ಭೂಮಿಯ ಮಗನಾದ ಕಾರಣ ನರಕನನ್ನು ಭೌಮನೆಂದು ಹಲವಾರು ಕಡೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಇತಿಹಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಅವನ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆಯಾದರೂ, ಅವನ ಮಾತಾ ಪಿತೃಗಳ ವಿವರಗಳನ್ನು ನಂತರದ ಪುರಾಣಗಳಾದ ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣ ಹಾಗೂ ಭಾಗವತದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. ಭಗವಂತನ ಮಗನೇ ಆದರೂ ತನ್ನ ದರ್ಪ ದುರಹಂಕಾರಗಳಿಂದಾಗಿ ರಾಕ್ಷಸನಾಗುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ನರಕನ ಕಥೆಯು ನಿರೂಪಿಸುತ್ತದೆ.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ನಿತ್ತವಿನೋದ, ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ ; ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿರುವ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿನ ಶ್ರೀ ವರಾಹಮೂರ್ತಿ.
ಮೂಲ: Speaking Tree

ಮಹಾಭಾರತವು ನರಕಾಸುರನನ್ನು ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷ್ಪುರದ ಅರಸನೆಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಗ್ ಎಂದರೆ ಪೂರ್ವ, ಜ್ಯೋತಿಷ್ ಎಂದರೆ ಜ್ಞಾನ ಅಥವಾ ವಿದ್ಯೆ, ಮತ್ತು ಪುರ ಎಂದರೆ ನಗರ. ಕೆಲ ಪಂಡಿತರು ಈ ನಗರವನ್ನು ಭಾರತದ ವಾಯವ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು ಎಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯವಿದ್ದರೆ , ಕಾಶ್ಮೀರದ ಅಧಿಕೃತ ಇತಿಹಾಸ ಗ್ರಂಥವಾದ ರಾಜತರಂಗಿಣಿಯು ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷಪುರವನ್ನು ಆಸಾಮ್‌ನ ಭಾಗವೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ಹದಿಮೂರರಲ್ಲಿ ಅಹೋಮ್ ರಾಜವಂಶದವರು ಅಸ್ಸಾಂ ಭಾಗವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲು, ನರಕಾಸುರನ ಅನುವಂಶಿಕರಾದ ಮೂರು ಪ್ರಮುಖ ವಂಶಗಳು ಈ ಭೂಭಾಗವನ್ನು ಆಳಿದುವು. ವರ್ಮಣರು(ಸಾ.ಶ. 350–650 ), ಮ್ಲೇಚ್ಛರು ಅಥವಾ ಶಾಲಸ್ತಂಭರು (ಸಾ.ಶ.655–900) ಮತ್ತು ಪಾಲರು(ಸಾ.ಶ. 900–1100). ತದನಂತರ ಅಹೋಮ್ ವಂಶಸ್ಥರು 600 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಆಳಿ, ಅಸ್ಸಾಂ ಎಂಬ ಹೆಸರಿಗೆ ಕಾರಣರಾದರು. ಅರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರ ಹಾಗೂ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಆಸಾಮ್‌ನ್ನು ಬಹುಪಾಲು ಕಾಮರೂಪ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷ್ಪುರವೇ ವರ್ಮಣರ ಮೊದಲ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತೆಂದು (ಸೂಕ್ತ ಪುರಾವೆಗಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ) ನಂಬಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ, ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷ್ಪುರ, ಕಾಮರೂಪ ಮತ್ತು ಆಸಾಮ್ ಪರ್ಯಾಯ ಪದಗಳಾಗಿಬಿಟ್ಟವು.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ; ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಭಾಗವತದಲ್ಲಿನ ನರಕನ ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷಪುರದ ವರ್ಣನೆ.

ಭಾಗವತವು, ನರಕಾಸುರನು ವರುಣದೇವನ ಛತ್ರವನ್ನು, ದೇವಿ ಅದಿತಿಯ ಓಲೆಗಳನ್ನು, ಹಾಗೂ ಮಣಿ ಪರ್ವತವೆಂಬ ದೇವತೆಗಳ ಕ್ರೀಡಾಂಗಣವನ್ನೂ ಕದ್ದನೆಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಇಂದ್ರನು ದ್ವಾರಕೆಗೆ ಹೋಗಿ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ಸಹಾಯವನ್ನು ಕೋರಿದನು. ಕೃಷ್ಣನು ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ನರಕನೊಂದಿಗೆ ಸೆಣಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದನು. ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣವೂ ಇಂದ್ರನು ಕೃಷ್ಣನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ತಾಯಿಯ ಓಲೆಗಳ ಕಳುವಿನ ಬಗ್ಗೆ ದೂರಿದನೆಂಬ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ಉದ್ಯೋಗ ಪರ್ವದ ಕಥಾ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನರಕನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಕೃಷ್ಣನು ದೇವಮಾತೆ ಅದಿತಿಯ ಓಲೆಗಳನ್ನು ತಂದನೆನ್ನುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.
ಋಗ್ವೇದವು ಅದಿತಿಯನ್ನು ಸರ್ವ ರೋಗ ನಿವಾರಕಳೆಂದು ವರ್ಣಿಸುತ್ತದೆ. ಪುರಾಣಗಳು ಅದಿತಿಯನ್ನು ದೇವಮಾತೆಯೆಂದೂ, ಇಂದ್ರನು ಅವಳ ಹಿರಿಯ ಮಗನೆಂದೂ ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಪುರಾಣದ ಹಲವು ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದಿತಿಯ ಭೂಮಿಕೆ ಇರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ವಾಮನಾವತಾರದಲ್ಲಿ ತಾಯಿಯಾಗಿ, ಕೃಷ್ಣಾವತಾರದಲ್ಲಿ ದೇವಕಿಯಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವಳು. ಮಹಾಭಾರತವು ಹೇಳುವಂತೆ ಅವಳು ಏಳು ಬಾರಿ ವಿಷ್ಣುವಿನ ತಾಯಿಯಾಗಿರುವಳು.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: indiafacts.org ; ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ನರಕನನ್ನು ಕೊಂದು ದೇವಮಾತೆ ಅದಿತಿಯ ಓಲೆಗಳನ್ನು ಹಿಂದಿರುಗಿಸುತ್ತಿರುವುದು.
ಮೂಲ: Wisdomlib.org

ವಿಷ್ಣುವಿನ ವಾಹನ ಗರುಡ. ಇಂದ್ರನು ನರಕಾಸುರನ ಕುರಿತು ಕೃಷ್ಣನ ಬಳಿ ದೂರಿ ಸಹಾಯವನ್ನು ಕೋರಿದಾಗ, ಕೃಷ್ಣನು ನರಕನೊಂದಿಗೆ ಸೆಣಸಿದ ಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ಗರುಡನು ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದನು. ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ದ್ವಾರಕೆಯಿಂದ ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷಪುರದವರೆಗೆ ಹೊತ್ತೊಯ್ದು, ಶತ್ರು ಗಳ ಸೈನ್ಯ,ಗಜ ಪಡೆ,ಅಶ್ವ ಪಡೆ ಹಾಗೂ ಅಸ್ತ್ರಗಳ ನಾಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣನಾದನು.

ಗರುಡನು ರಾಜಾಧಿಪತ್ಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿರುವವನು. ಗುಪ್ತವಂಶದ ದೊರೆಗಳು ತಮ್ಮ ರಾಜಚಿಹ್ನೆಯಾಗಿ ಗರುಡನನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾ ತನ್ನ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಿಹ್ನೆಯಾಗಿ ಗರುಡ ಪಂಚಶೀಲವನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿ, ಅದರ ಪ್ರಮುಖ ವಿಮಾನಯಾನ ಸಂಸ್ಥೆಗೆ ‘ಗರುಡ ಏರ್’ ಎಂದು ಹೆಸರಿಟ್ಟಿದೆ. ಥಾಯ್ಲ್ಯಾಂಡಿನ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಿಹ್ನೆಯಾದ “ಫ್ರಾ ಖ್ರುತ್ ಫಾ” ಸಹ ಗರುಡನೇ. ನೀವು ಕಾಣುತ್ತಿರುವ ಚಿತ್ರವು ಕಾಂಬೋಡಿಯಾದಲ್ಲಿರುವ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ 10 ನೇ ಶತಮಾನದ ಗರುಡನ ಪ್ರತಿಮೆ. ಇದೀಗ ಅಲ್ಲಿನ ‘ಫ್ನಾಮ್ ಪೆನ್’ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾಣಸಿಗುವ ಅರ್ಧಪಕ್ಷಿ- ಅರ್ಧಮಾನವ ರೂಪದ ಶಾಂತ ಗರುಡನ ಚಿತ್ರಣಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾದಲ್ಲಿನ ಗರುಡನು ಭಯಂಕರವಾದ ದೈತ್ಯ ಪಕ್ಷಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತಾನೆ.

ಘೋರ ಯುದ್ಧದ ಬಳಿಕ ಕೃಷ್ಣನು ನರಕಾಸುರನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನೆಂದು ಮಹಾಭಾರತ ಹಾಗೂ ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಸತ್ಯಭಾಮೆಯೊಂದಿಗಿದ್ದ ಕೃಷ್ಣನು ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರದಿಂದ ನರಕನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದನೆಂದು ಭಾಗವತವು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಸತ್ಯಭಾಮೆಯ ಪಾತ್ರವಿರುವುದನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಹರಿವಂಶದಲ್ಲಿ ಇವೆಲ್ಲವುಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾದ ಚಿತ್ರಣವಿದೆ. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹೋರಾಡಿ ಗಾಯಗೊಂಡ ಕೃಷ್ಣನು ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಲು, ಸತ್ಯಭಾಮೆಯು ಕೃಷ್ಣನು ಚೇತರಿಸಿಕೊಂಡು ಪುನಃ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳುವವರೆಗೂ ನರಕನೊಂದಿಗೆ ಸೆಣಸುತ್ತಾಳೆ ಎಂಬ ವರ್ಣನೆಯಿದೆ. ಆಂಧ್ರದಲ್ಲಿ 15 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ದೊರಕಿದ ಪಠ್ಯವೊಂದರಲ್ಲಿ, ಕೃಷ್ಣನು ಮೂರ್ಛೆ ಹೋಗಲು ಸತ್ಯಭಾಮೆಯೇ ನರಕಾಸುರನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದಳೆಂದು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ತನ್ನ ತಾಯಿಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ಅವನ ಮರಣವು ಸಾಧ್ಯವೆಂದು ವರವಿದ್ದ ನರಕನಿಗೆ, ವರಾಹ ಸ್ವಾಮಿಯ ಪತ್ನಿಯಾದ ಭೂದೇವಿಯು ಸತ್ಯಭಾಮೆಯಾಗಿ, ಕೃಷ್ಣನ ಹೆಂಡತಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದಳೆಂದು ಕಥಾನಕವು ಹೇಳುತ್ತದೆ.
ತಾಯಿ ತನ್ನ ದುರಾಚಾರಿ ಮಗನನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವ ವಿವರವು ಜನಪ್ರಿಯ ಚಲನ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಮದರ್ ಇಂಡಿಯಾ ಮತ್ತು ದೀವಾರ್.ಪುರಾ ಅಪಿ ನವಮ್ ಎಂಬ ಪುರಾಣಗಳನ್ನು ಕುರಿತಾದ ವ್ಯಾಖೆಯು ಸಾರ್ಥಕವಾಗಿದೆ. ಪುರಾತನವಾಗಿದ್ದರೂ ವಿಚಾರಗಳು ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಪ್ರಸ್ತುತವೇ ಆಗಿರುತ್ತವೆ.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ; 16ನೇ ಶತಮಾನದ ಮುಘಲ್ ಚಿತ್ರಕಲೆ, ಗರುಡಾರೂಢರಾದ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಹಾಗೂ ಕೃಷ್ಣರಿಂದ ನರಕಾಸುರನ ವಧೆ.

ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷಪುರದ ಕೋಟೆಯು ದುರ್ಗಮವಾದ ಗಿರಿದುರ್ಗವೂ ಜಲದುರ್ಗವೂ ಆಗಿದ್ದಲ್ಲದೇ ಅದಕ್ಕೆ ಅಗ್ನಿ ಹಾಗೂ ವಾಯುವಿನ ರಕ್ಷಣೆಯೂ, ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತ ಆಯುಧಗಳ ರಕ್ಷಣೆಯೂ ಇದ್ದು, ಅಭೇಧ್ಯವೆನಿಸಿತ್ತು . ಇದನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಿದ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ನರಕಾಸುರನ ಐದು ತಲೆಯ ವೀರ ಸೇನಾಧಿಪತಿ, ಅತಿ ಭಯಂಕರನಾದ ಮುರನ ಪಾಶದ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಕೃಷ್ಣನು ಪಾಂಚಜನ್ಯವನ್ನು ಮೊಳಗಿಸಿ ಕೋಟೆಯ ಕಂದಕದಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದ ಮುರನನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಿ, ಅವನನ್ನೂ ಅವನ ಏಳು ಸುತರನ್ನೂ ಸಂಹರಿಸಿದನು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಕೃಷ್ಣನು ಮುರಾರಿ ಎಂದೆನಿಸಿದನು. ಭಜನೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿರುವ ಈ ಹೆಸರು ಭಕ್ತರನ್ನು ಕಾಯುವ, ಅವರನ್ನು ಕಾಮ ಹಾಗೂ ಅಹಂಕಾರಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತರನ್ನಾಗಿಸುವ ಭಗವಂತನ ಗುಣಗಳನ್ನು ಸಾರುತ್ತದೆ.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ : ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ; ಸಾ.ಶ. 1840 ರ ಈ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಐದುತಲೆಯ ಮುರನ ಸೈನ್ಯದಿಂದ ಶಸ್ತ್ರ ಸನ್ನದ್ಧವಾಗಿರುವ ನರಕಾಸುರನ ಕೋಟೆಗೆ ಲಗ್ಗೆ ಇಡುತ್ತಿರುವ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ಹಲವಾರು ರಾಜ್ಯಗಳಿಂದ ಅಪಹರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ 16000 ರಾಜಕುಮಾರಿಯರನ್ನು ನರಕಾಸುರನ ಸೆರೆಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನು ಕಂಡನೆಂದು ಭಾಗವತವು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಅವರ ಮುಕ್ತಿಯಾಗಲು, ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಕೃಷ್ಣನೇ ತಮ್ಮನ್ನು ಕಲ್ಯಾಣವಾಗುವಂತೆ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದರು. ಪಟ್ಟಮಹಿಷಿ ರುಕ್ಮಿಣಿಯಾಗಿ ಅಷ್ಟಮಹಿಷಿಯರೊಂದಿಗೆ ಕೃಷ್ಣನಿರುವನೆಂದು ಅರಿತಿರುವವರಿಗೆ ನರಕಾಸುರನ ಸೆರೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತರಾದ ರಾಜಕುವರಿಯರೊಂದಿಗಿನ ವಿವಾಹದ ಸಂಗತಿಯು ಗೊಂದಲಕ್ಕೀಡುಮಾಡುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಈ ಕಥೆಯು ಭಕ್ತಿಯ ರೂಪಕವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ 16,000 ಎಂಬ ಸಂಖ್ಯೆ ಸಮಸ್ತ ಜಗತ್ತಿನ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದ್ದು, ನರಕಾಸುರನ ಅರಮನೆ ಅಹಂಕಾರದ ಬಂಧನವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೃಷ್ಣನಲ್ಲಿ ಶರಣಾದರೆ, ಆತನು ಅಹಂಕಾರದ ಕಾರಾಗೃಹದಿಂದ ಸಮಸ್ತ ಜೀವಿಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುವ ಶಕ್ತನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂಬುದು ಇದರ ತಾತ್ಪರ್ಯ.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ವಿಕಿವ್ಯಾಂಡ್; ಕೃಷ್ಣನು ನರಕಾಸುರನ ಸೆರೆಯಿಂದ ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ಮುಕ್ತಿಗೊಳಿಸುತ್ತಿರುವುದು.

ಶ್ರೀಮದ್ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಅವಸಾನವಾಗಲು, ರಾವಣನ ಇನ್ನೋರ್ವ ಮಗನಾದ ತ್ರಿಶಿರಸ್, ತನ್ನ ತಂದೆಯನ್ನು ಸಾಂತ್ವನಗೊಳಿಸುತ್ತಾ, ವಿಷ್ಣುವು ನರಕನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದಂತೆ ತಾನು ರಾಮನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವುದಾಗಿ ಆಶ್ವಾಸನೆ ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಹಲವರ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ಬೇರೆಯದೇ ಕಥೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ವನಪರ್ವದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಇಂದ್ರನ ದೂರನ್ನು ಕೇಳಿ ವಿಷ್ಣುವು ನರಕನನ್ನು ಬರಿಗೈಯಿಂದ ಕೊಂದನೆಂಬ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಇದು ಹೀಗಿದ್ದರೂ, ಉದ್ಯೋಗ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣನು ನರಕನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಅದಿತಿ ದೇವಿಯ ಓಲೆಗಳನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆದನೆನ್ನುವ ಕಥೆಯೂ ಇರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ಪ್ರಾಯಶಃ ರಾಮಾಯಣ ಹಾಗೂ ವನಪರ್ವದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿತವಾಗಿರುವ ನರಕಾಸುರನ ವೃತ್ತಾಂತವು ಅತಿ ಪ್ರಾಚೀನವಾದುದೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ.
ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ದೆಹಲಿ-ಆಗ್ರಾ ಚಿತ್ರಕಲೆ; ಆನೆಯ ಮೇಲಿರುವ ನರಕಾಸುರನ ಮೇಲೆ ಕೃಷ್ಣನು ದಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತಿರುವುದು.

ನರಕಾಸುರನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಕಥೆಯು ಕಳಿಕಾಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಕಾಣಸಿಗುವುದು. ಸೀತಾದೇವಿಯು ಹೇಗೆ ಭೂದೇವಿಯ ಮಗಳೋ ಅಂತೆಯೇ ನರಕಾಸುರನೂ ಅವಳ ಮಗನೇ. ಭೂದೇವಿಯು ಸೀತೆಯನ್ನು ಜನಕ ಮಹಾರಾಜನಿಗೆ ಕರುಣಿಸಿದಾಗ, ನರಕನ ಜನ್ಮವಾದಮೇಲೆ, ಜನಕನು ಅವನನ್ನೂ ಪಾಲಿಸಬೇಕೆಂಬ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಪಡೆದಳು. ಶ್ರೀ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸಹಾಯದಿಂದಾಗಿ ನರಕನು ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷವನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡನಾದರೂ ನೀಲಾಚಲದಲ್ಲಿರುವ ಕಾಮಾಖ್ಯಾದೇವಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಬೇಕೆಂದು ಕೊಟ್ಟ ಸಲಹೆಯನ್ನು ಮನ್ನಿಸಲಿಲ್ಲ. ಬಾಣಾಸುರನ ಸಹವಾಸದಿಂದಾಗಿ ಕಾಮಾಖ್ಯಾ ದೇವಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸದೇ, ವಸಿಷ್ಠರನ್ನೂ ದೇವಿಯ ಆಲಯಕ್ಕೆ ಹೋಗದಂತೆ ನಿರ್ಬಂಧಿಸಿದನು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ನರಕನು ಶಾಪಗ್ರಸ್ತನಾದನು. ಹೀಗಿದ್ದರೂ ಅತುಲ ಬಲಶಾಲಿಯಾದ ನರಕನು ಬೃಹತ್ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ದುರ್ಜಯನೆನಿಸಿದನು. ತನ್ನ ಮದದಿಂದಾಗಿ ಲೋಕಕಂಟಕನಾದನು. ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಭೂದೇವಿಯು ದುರಾಚಾರಿ, ಅಧರ್ಮಿಯಾದ ತನ್ನ ಮಗನನ್ನು ಧರೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುವಂತೆ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಕೋರಿದಳು.

ಚಿತ್ರ: ಗುವಹಾಟಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಮಾಖ್ಯಾ ದೇವಿಯ ದೇವಾಲಯ.

ನರಕಾಸುರನ ಮರಣದ ನಂತರ ಭೂ ದೇವಿಯು, ನರಕನ ವಂಶವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವಂತೆ ವಿನಂತಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಕೃಷ್ಣನು ನರಕನ ಮಗನಾದ ಭಗದತ್ತನಿಗೆ ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಶಪುರದ ಪಟ್ಟವನ್ನು ಕಟ್ಟುತ್ತಾನೆ. ಭಾಗವತವು ಅವನನ್ನು ಹೆದರಿದ ತರಳನಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆಯಾದರೂ, ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಿಕಾಳಗದಲ್ಲಿ ನುರಿತ ವೀರನಾಗಿ ಭಗದತ್ತ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಭಗದತ್ತನ ಆನೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಎಂಬ ಆನೆಯು ಗತಿಸಲು, ಈ ವಾರ್ತೆಯನ್ನು ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು ದ್ರೋಣರಿಗೆ ಗೊಂದಲವನ್ನುಂಟುಮಾಡಲು ಬಳಸಿಕೊಂಡನು. ಭಗದತ್ತನ ಆನೆ ಪಡೆಯು ಪಾಂಡವರ ಪಾಳೆಯದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕ ಹಾನಿಯನ್ನುಂಟುಮಾಡಿತಲ್ಲದೇ, ಭೀಮಾರ್ಜುನರನ್ನೂ ನಾಶ ಮಾಡುವ ಹಂತದಲ್ಲಿದ್ದಿತು. ಯುದ್ಧದ ಹನ್ನೆರಡನೆಯ ದಿನ ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಭಗದತ್ತನ ವಧೆಯಾಯಿತು.

ಅಚ್ಚರಿಯ ಸಂಗತಿಯೆಂದರೆ, ಕೃಷ್ಣನ ವೈರಿಗಳಾದ ಶಿಶುಪಾಲ ಹಾಗೂ ಜರಾಸಂಧರ
ಸುತರು ಪಾಂಡವರ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿದ್ದು ಸೆಣಸಿದರೆ, ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಭಗದತ್ತನು ತನ್ನ ತಂದೆಯ ವಧೆಯ ಸೇಡಿನ ಕಾರಣವಾಗಿಯೋ ಏನೋ ಕೃಷ್ಣಾರ್ಜುನರ ವಿರುದ್ಧ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಮಾಡಿದ.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ಭೂಮಿ, ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ; ಹೊಯ್ಸಳ ಚೆನ್ನಕೇಶವ ಸ್ವಾಮಿದೇವಾಲಯದ ಶಿಲ್ಪ. ಭಗದತ್ತನು ತನ್ನ ಆನೆಯಾದ ಸುಪ್ರತೀಕದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತು ಭೀಮನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುತ್ತಿರುವುದು.

ನ್ಯೂ ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್ ಪ್ರೆಸ್ ನ ಹಳೆಯ ವರದಿಯೊಂದು ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ‘ ಏತಕ್ಕಾಗಿ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ತೈಲ ಅಭ್ಯಂಗ? ಎಂದು ನೀವು ಕೇಳಬಹುದು. ಮೂಡಲ ಬಾನಿನಲ್ಲಿ ಕೆಂಪಡರುವ ಮೊದಲು ಕೃಷ್ಣ – ಸತ್ಯಭಾಮೆಯರು ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಿಂದ, ಧೂಳು ಹಾಗೂ ರಕ್ತಲಿಪ್ತರಾಗಿ ಹಿಂದಿರುಗಿದರು. ಅವರಿಗೆ ಶುದ್ಧಗೊಳ್ಳಲು ಚಂದನ ಹಾಗೂ ಸುಗಂಧಮಯವಾದ ತೈಲಗಳು ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದ್ದುವು. ಹಾಗಾಗಿ ಮುಂಜಾವಿನ ಎಣ್ಣೆ ಸ್ನಾನದ ಪದ್ಧತಿ.’

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: ವಿಕಿಮೀಡಿಯಾ, ಸಾ.ಶ. 1750; ರಾತ್ರಿಯ ಬಾನಿನಲ್ಲಿ ಗರುಡನ ಮೇಲೇರಿ ಬರುತ್ತಿರುವ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ಯಭಾಮೆಯರು.
ಮೂಲ: ನ್ಯೂ ಇಂಡಿಯನ್ ಎಕ್ಸ್ ಪ್ರೆಸ್

ಶರನ್ನವರಾತ್ರಿಯ ವಿಜಯದಶಮಿಯಂದು ರಾವಣನ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳ ದಹನ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತವಾದುದು. ಆದರೆ, ಗೋವಾ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಹುಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ನರಕಾಸುರನ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳನ್ನು ದೀಪಾವಳಿಯ ಆರಂಭದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ನಸುಕಿನಲ್ಲಿ ಸುಡುತ್ತಾರೆ. ಘೋರವಾದ ನರಕಾಸುರನ, ಮನಮುಟ್ಟುವ ಪ್ರತಿಕೃತಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಸ್ಪರ್ಧೆಗಳನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಪೋರ್ಚುಗೀಸರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟುಪಾಡುಗಳು ಇದ್ದ ಕಾರಣ, ಜನರು ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಜನಾ ಕೂಟಗಳನ್ನು ಹಮ್ಮಿಕೊಂಡು, ನರಕನ ಪುಟ್ಟ ಪ್ರತಿಕೃತಿಯನ್ನು ಮನೆಯಿಂದ ಮನೆಗೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತಿದ್ದರು. 1961 ರಲ್ಲಿ ಗೋವೆಯು ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಲು, ಹಳೆಯ ಪದ್ಧತಿಗಳು ಬೃಹತ್ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಆಚರಣೆಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟವು. ಮೊದಲಿಗೆ ಮನೆಮಟ್ಟಿಗೆ ತಯಾರಾಗುತ್ತಿದ್ದ ನರಕನ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳು ಕ್ರಮೇಣ ಸಮುದಾಯಗಳು ಒಟ್ಟುಸೇರಿ ನಡೆಸುವ ನರಕ ದಹನ ಪರ್ವವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು.

ಚಿತ್ರ ಸಹಕಾರ: https://dsource.in/; ಗೋವಾದ ಒಂದು ನೆರೆಹೊರೆಯಲ್ಲಿ, ಹಿನ್ನಲೆಯಲ್ಲಿ ‘ಹ್ಯಾಪಿ ದೀಪಾವಳಿ’ ಎಂಬ ಬ್ಯಾನರ್ ಹೊಂದಿರುವ ನರಕನ ಪ್ರತಿಮೆ.