नरका हो एक असुरआशिल्लो. पण तो देवांपसून जन्माक आयिल्लो. तो साक्षात विष्णूलो भुर्गो. तागेली आवय अशिल्ली भूमिदेवी, पृथ्वी देवता.हिरण्याकाक्षान जेन्ना भूमिदेवीक ओढून समुद्रात भितर व्हेले , तेन्ना विष्णून तिका वाचवपाक म्हणून वराह म्हळ्यार रान डुक्कराले रूप घेतले. तेन्ना तांगेल्या समागमातून नरकासुराचो जन्म जालो. ताजे बरोबरच पर्वत, दरयो, वनस्पत निर्माण जाल्यो. वराहाच्या सुळ्यासारख्या दातांनी जमीन सपाट कोरून एक सुंदर दृश्य तयार केले आणि भूमी देवीन हिरवे जंगल निर्माण केले.
बऱ्याच खेपेक नरकासुराक ‘भौम’ अशे पुराणात म्हणील्ले आसा, कारण तो भूमीचो पुत्र. अगदी पयले ताजो उल्लेख महाकाव्यात दिसता पण नन्तर ताजो आणि ताज्या पालकांची उल्लेख विष्णु पुराणात आणि भागवतात बी जाल्लो आसा. ताज्या ह्या गोष्टी वैल्यान आमका हे कळता की देवांचो पुत्र बी राक्षस जावपा शकता, फक्त ताचे उध्दटपणान.
विकीपीडिया वैल्या नित्तविनोद काडिल्लें चित्रात कर्नाटकतल्या होयसळेश्वर मंदिरातले नामनेची वराह मूर्तीचि एक सुंदर शिल्प दाकयला.

स्रोत : speaking tree

महाभारतात नरकासुराचे वर्णन प्रागज्योतिषपुराचो राजा अशीच केल्ले आसा. (प्राग- पूर्व, ज्योतिष – अभ्यास, पुर – नगर). कांय अभ्यासकांनी हें नगर वायव्य भारतांत थारायलां, जाल्यार काश्मीराच्या अधिकृत इतिहासांतल्या राजतरंगिणींत आसामांतलें प्रागज्योतिषपुराचें दर्शन जालां.
‘आहोम’ (इ.स. तेरावो शेंकडो) राजघराण्याच्या पयलेची तीन प्रमुख राजघराणी स्वतःक नरकसुराचे वंशज मानतात. 1) वर्मन (इ.स. ३५०-६५०) 2) म्लेच्छ वा सालस्तंभ (इ.स. ६५५-९००) आणि 3) पाल (इ.स. ९००-११००)

उपरांत अहम लोकांनीं लागीं लागीं 600 वर्सां राज्य चलयलें आनीं आसामक ताचें आयचें नांव दिलें. पुराणात आणि अर्थशास्त्रात आसामचे नांव कामरूप अशे प्रचलित आसा. प्रागज्योतिषपुरा ही वर्मनांची पयली राजधानी आशिल्ली अशें मानतात, जरी हें प्रमाणित जाऊना. काळाप्रमाण प्रागज्योतिषपुरा, कामरूपा, आसाम हे पर्यायी शब्द जाले.

विकीपीडियावैर दाखईल्ले चित्र अठराव्या शतकातले नेपाळी भागवतातल्या एक पृष्टाचेर नरकाच्या प्रागजोतिष कशे आशिल्ले ताजे हे चित्रण आसा.

स्रोत : निरोदे बारुआ
चित्र आहे प्रागजोतिषपुराचे आसामची पहिली राजधानी. JSTOR

भागवतात सांगिल्ले प्रमाणे नरकासुरान वरुण देवाली छत्री, अदितीदेवीच्या कानातल्यो कुडियो आणि देवांची खेळ खेळचो मणी पर्वत नावाचो जागो , हे सगळेच चोरील्ले. तेन्ना इंद्र गेलो द्द्वारकेत कृष्णाकडेन, ताजेकडचान मदत मागचाक. कृष्णान नरकासुराकडेन झुजपाचो संकल्प केलो. विष्णु पुरारानात इंद्र कृष्णाक ताच्या आवय च्यो कुड्यो चोरून व्हरल्याची खबर दिता ह्या गोष्टीचो उल्लेख आसा. महाभारतातल्या उद्योग पर्वात फक्त कृष्णान अदिती आईच्यो कुड्यो परत हाडल्याचो उल्लेख आसा.
ऋग्वेदात अदिती आईचो उल्लेख दुखणे बरी करतली अशी आसा. पुराणात तिचे वर्णन ‘ सगळ्या देवांची माता’ असो आसा आणि इंद्र हो तिजो होडलो पूत, असो आसा. पुराणात ती वामनवाताराचिबी आई अशे सांगला.
हेर पुराणी कथांनीय अदिती मुखेल भुमिका करता-ती वामन अवताराची आवय, आनी कृष्णाची आवय देवकी म्हणून तिचो पुनर्जल्म जाता. विष्णुची तर ती सात वेळाक आवय आशील्ली अशे महाभारतात उल्लेख आसा.
indiafacts. org मदल्या चित्रात नरकासुराक मारून जाले नंतर कृष्ण अदिती आईक तिजे कानातल्यो कुड्यो परत करताना दाकयला.
स्रोत: wisdomlib org

गरुड हे विष्णूचे वाहन आसा. इंद्रान जेन्ना कृष्णाकडेन नरकासुराची तक्रार केली तेन्ना गरुडान कृष्णाक द्वारकेचान प्रागजोतिषपुरात हाडून पावयले. तशेच गरुडान लढाईत बी खूप महत्वाची कामा केली. जशी की, कृष्णाक संरक्षण दिले, ताका नरकासुराच्या अस्त्राच्यान वाचयले आणि हत्ती आणि घोड्यांक बी मारून उडयले.
गरुड हो राजेशाहीचे प्रतीक आसा. गुप्त राजांनी गरुडाक तांगेल्या राजवंशाचो चिन्ह केल्ले आसा.
इंडोनेशियान तर ‘ गरुड पंचशील’ चो पत्कर करून गरुडाक राष्ट्रीय प्रतीक बनयला आणि आपल्या मुख्य विमान सेवेक ‘ गरुडा एअर’ अशे नांव दिला.

ह्या चित्रांत कंबोडियाच्या फ्नॉम पेन हांगाच्या राश्ट्रीय संग्रहालयांतली इ.स. 10 व्या शतकातलो गरुडाचे शिल्प आसा. भारतांतले आसा तशे अर्धे मनुष्य आणि अर्धे पक्षी अशे सौम्य शिल्प हे ना. तर हे शिल्प गरुडाक एक खूप होड आणि भयानक पक्षी म्हण दाखयता.
स्रोत: worldhistory. org

महाभारत आणि विष्णुपुराण ह्या दोनी ग्रंथात उल्लेख आसा की भयंकर लढाईत कृष्णान नरकासुराक हरयलो. भागवत पुराण अशे म्हणता की कृष्णान नरकासुराक ताजे सुदर्शन चक्राचो उपयोग करून मारूनच उडयले. ते वेळा सत्यभामा थंय आशिल्ली पण, तिने त्या वधात कायच सहभाग घेऊंना. हरिवंशांत जखमी कृष्ण बेशुध्द जाता आनी कृष्ण बरे जायमेरेन सत्यभामा नरकाक द्वंद्वयुध्दांत गुंतयता.
पंदराव्या शतकातल्या आंध्र प्रदेशातल्या एक ग्रंथांत सत्यभामेनच नरकासुराचो वध केलो अशे वर्णन केला कारण नरकासुराक एका वरदान मेळील्ले आसता की फक्त ताजी आवयच ताका मारू शकता. अशे आसा तर सत्यभामा कृष्णाची बायल (पत्नी), च्या भूमिकेत स्वतःच भूमिदेवी (नरकाची आवय), वराहाची पत्नी.
आवय आपल्या मार्गभ्रश्ट पुताक मारता असो हो विशय लोकप्रिय संस्कृतायेंत प्रतिध्वनीत जाता, जो मदर इंडिया, दीवर ह्या चित्रपटांनी दिसता. पुराण खरेच अगदी योग्य प्रकारान वर्णन करतात, ‘पुरा अपि नवम इति पुराणम ‘- इतिहासात पोर्णे आसले तरी नीती कथा मात्र नवीन.
विकीपीडियातील चित्रांत आसा सोळाव्या शतकातले एक मुघल रंगचित्र ज्यात सत्यभामा आणि कृष्ण, दोगाबी गरुडचेर बसून नरकासुराचो वध करताना दाकयला.
स्रोत : indiafacts. org

कृष्णान प्राग्ज्योतिषाच्यो सगळयो तट बंद्यो बी नष्ट केल्यो , मनुष्य रहित सगळी हत्यारां आणि , तशेच गुड्डे आणि उदाक , अग्नी, वायू ह्या सगळ्यामदे जे जे अडथळे आशिल्ले ते सगळे दूर केले. हे सगळे मुरा नावाच्या राक्षसान तागेल्या गाठी मारिल्या दोरीन (मुरा -पाशान) बांधून दवरील्ले. ते सगळे नष्ट केले आणि नन्तर कृष्णान आपलो ‘पांचजन्य ‘ नावाचो शंख काढून जोरात वाजयलो. आणि खंदकांत न्हिदिल्लो पांच तक्लेचो राक्षस, मुरा जागो जाल्लो. खर युध्द उपरांत कृष्णान मुरा आणि तागेलें सात पुतांक मारले.
ताजे नन्तर कृष्णाचे नाव ‘ मुरारी, (मुराचो वैरी) अशे पडले. भजनांत लोकप्रिय आशिल्लें हें नांव काम आनी अहंकार ह्या सारक्या पापांतल्यान भक्तांक राखण दिवपाची कृष्णाची भुमिका दाखयता.
विकिमीडियाचे चित्र (इ.स. १८४०) कृष्णा नरकासुराच्या राजवाड्याचेर हल्लो करता, आनी पांच तकलेचो मुर ताची राखण करता.

भागवताच्या मतान कृष्णाक नरकासुराच्या राजवाड्यांत बंदखणींत दवरिल्लीं १६,000 राजकन्या मेळ्ळीं. वेगवेगळ्या राज्यांतल्यान तांचें अपहरण जाल्लें. कृष्णान तांकां मुक्त करतना तांणी तांकां आपल्यो बायले म्हूण मान्य करपाची प्रार्थना केली. ही काणी वाचप्यांक चड करून गोंदळ घालता, कारण कृष्णाचें वर्णन चड करून आठ मुखेल बायलांचो उल्लेख आसा (अष्टभार्या), आनी तातूंत रूक्मिणी मुखेल. ही कथा भक्तिची रूपक-कृष्णाक भक्तीन ताचे कडेन वळल्यार पुराय संवसार (१६,000 हें प्रतीक) अहंकाराच्या बंदखणींतल्यान (नरकाचो राजवाडो) मुक्त करूं येता. विकिवांड चित्रांत कृष्णान बायलांक मुक्त करचे दिसता.

वाल्मीकी रामायणाच्या युद्धकांडांत रावणाचो पूत त्रिशिर हाणें कुंभकर्णाच्या मरणा उपरांत आपल्या बापायक सांत्वन दिल्लें सांगलां. विष्णून नरकाक जसो मारलो तसोच आपूण रामाक मारतलों असो दावो त्रिशिरा करता. हाचो संदर्भ वेगळ्याच नरकासुराचो आसा अशें खूब लोकांचें मत आसा. महाभारतांतलें वन पर्वांत इंद्रान तक्रार केल्ल्या उपरांत विष्णून नराकाक आपल्या हातान मारलो म्हण सांगलां. मजगतीं, कृष्णान नरकाक हारोवन अदितीचीं कानांतलें परत मेळयल्लीं वळखीची कथा उद्योग पर्वांत सांगल्या. रामायण आनी वनपर्व हे नरकासुर आख्यायिकेचे आदले आवृत्त्यांचे प्रतिनिधीत्व आसूं येतात. विकिमीडियाचे चित्र सोळाव्या शतमानांतलें दिल्ली-आग्रा चित्रांत कृष्ण हत्तीचेर बसून नरकाचेर हल्लो करता अशें दिसता.

कालिका पुराणांत नरकासुराचे कथेची सगळ्यांत पुराय आवृत्ती दिल्या. जशी सीता भूमिदेवीची धूव, तशीच नरका भूमी-देवीचो पूत आशिल्लो. जेन्ना भुमीन सीतेक जनकाक भेट दिली, तेन्ना जल्माक येवपी तिगेल्या पुताची जतनाय घेवपाचें वचन तांकां दिवपाक लायले. नरकाक जनक राजाच्या महालांत व्हड केलो. विष्णुच्या आदारान ताणें प्राग्ज्योतिशाचेर जैत मेळयलें आनी ताका नीलाचल पर्वताचेर कामाख्या देवीची पुजा करपाक सांगलें. पूण नरकान राजा बाणाच्या प्रभावान आपली उपासना सोडली आनी वशिष्ठ मुनीक कामाख्या देवळांत प्रवेश करपाक सुध्दां आडायलो. शापीत, ताका फुडें अजेयताय मेळ्ळी, व्हड सैन्य बांदलें आनी संवसाराचेर जुलूम केलो. निमाणें भूमिन विष्णूक आपल्या मार्गभ्रश्ट पुतापसून धर्तरेक मुक्त करपाचें आवाहन केलें. चित्रांत गुवाहाटीचें कामाख्या देवूळ दिसता.

नरकाच्या मरणा उपरांत भूमिदेवीन कृष्णाक आपले संततीची राखण करपाक सांगलें. कृष्णान मान्य करून नरकाचो पूत भगदत्त हाका प्राग्ज्योतिशाचे सिंहासनाचेर बसयलो. भागवतांत ताका भियेल्लो भुरगो अशें दाखयलां, पूण महाभारतांत तो हत्ती झुजांत कुशळ, अनुभवी झुजारी म्हणून दिसता. ताचे हत्ती पांडवांमदीं विध्वंस करतात आनी तो भीम आनी अर्जुनाक जवळजवळ मारता, ते उपरांत अर्जुन ताका बाराव्या दिसा मारता.
भगदत्ताच्या एका हत्तीचें नांव अश्वत्थामा आशिल्लें, जाच्या मरणाचो उपेग युधिष्ठिरान द्रोणाक गोंधळांत उडोवंक केलो. मजेची गजाल म्हळ्यार शिशुपाल आनी जरासंध सारक्या कृष्णाच्या दुस्मानाचे पूत पांडवांखातीर झुजले, जाल्यार भगदत्त-एकदां कृष्णान वाचयल्लो-बापायच्या मरणाचो तिडक आशिल्ल्यान घडये तांचे विरुद्ध झुजलो. विकिमीडिया चित्रांत(भूमी हांच्या कडल्यान) भगदत्त आपल्या सुप्रातिका नांवाच्या हत्तीचेर भीमा कडेन झुजताना आशिल्लें चेन्नाकेशव मंदिरांतलें शिल्प दाखयता.

न्यू इंडियन एक्सप्रेसाचो एक पोरनो अहवाल स्पश्ट करता: ‘तुमी विचारतले – पारंपारीक तेल न्हाण कित्याक?’ कृष्णा आनी सत्यभामा रगत आनी घाण भरून, फांतोडे पयलीं झुजांतल्यान परत येतकच, तांकां चंदन लेप आनी सुगंधित तेलांनी न्हावपाक जाय आशिल्लें. देखून सकाळीं पयलींच तेल न्हावपाची पद्दत.’ विकिमीडियाचें चित्र (इ.स. १७५०) दाखयता की कृष्ण आनी सत्यभामा गरुडार रातच्या आकाशांतल्यान उडटात.
स्रोत: न्यू इंडियन एक्सप्रेस

दशहराचेर रावणाच्यो प्रतिमा जळोवप उत्तर भारतांत चड प्रमाणांत जाता, पूण गोंयांत दिवाळी निमतान फांतोडेर नरकासुराच्यो तणाच्यो प्रतिमा जळयतात. चड करून दिसपाक राक्षसी अशीं सगळ्यांत प्रभावी प्रतिमा तयार करपाखातीर सर्ती जातात. पुर्तुगेज काळांत निर्बंधांक लागून लोक भजन करपाक लागले आनी नरकाच्यो प्रतिमा घरांनी घरांत व्हरपाक लागले. १९६१ वर्सा गोंयचें स्वातंत्र्य मेळ्ळ्या उपरांत ही प्रथा भव्य सार्वजनीक उत्सवांत विकसीत जाली. सुरवेच्यो प्रतिमा ल्हान आनी घरा केल्लें आशिल्ल्यो, पूण आतां नरका-दहानांत समुदायान बांदिल्लीं व्हड व्हड आकृतीबंधां दिसतात. dsource.in च्या चित्रांत गोंयच्या शेजारांतली नरकाची प्रतिमा दिसता आनी ताचे फाटल्यान ‘हॅपी दिवाळी’ बावटो आसा.