ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯನವರು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಸಮೀಪದ ಮುದ್ದೇನಹಳ್ಳಿ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು. ಇವರು ಬಡತನದಲ್ಲಿ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದರೂ, ತುಂಬ ಒಳ್ಳೆಯ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಪುಣೆಯಲ್ಲಿ ಉನ್ನತ ಅಂಕಗಳೊಂದಿಗೆ ಇಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಮುಗಿಸಿದರು.ನಂತರ ಸರ್ಕಾರಿ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಇದ್ದುಕೊಂಡು ಸೂರತ್, ಬಾಂಬೆ, ಹೈದರಾಬಾದ್, ಏಡನ್ ಮತ್ತು ಟಾಂಜಾನಿಯಾದಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮವಾದ ಕಾಮಗಾರಿಗಳನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಿದರು.೧೯೦೯ರಂದು, ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯನವರನ್ನು ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯದ ಮುಖ್ಯ ಅಭಿಯಂತರರಾಗುವಂತೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಲಾಯಿತು.
ಮೈಸೂರು – ಮಂಡ್ಯದಲ್ಲಿ ರೈತರಿಗಿದ್ದ ನೀರಿನ ಅಭಾವವನ್ನು ಗಮನಿಸಿ, ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಸಾಗರ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ರೂಪುರೇಷೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಮೈಸೂರಿನ ಮಹಾರಾಜರಾದ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ ಅನುಮತಿಯನ್ನು ಪಡೆದರು. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲು ೨೦ ವರ್ಷಗಳಾದವು. ಇದು ೧೯೩೧ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು.
ಇದರ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಸಿಮೆಂಟ್ ಬಳಸದೇ ಬರಿ ಗಾರೆ -ಸುಣ್ಣ (ಸುರ್ಕಿ)ಬಳಸಿರುವುದು ವಿಶೇಷವಾಗಿದೆ.
ಇವರು ೧೯೧೨ರಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ದಿವಾನರಾಗಿ ನೇಮಕವಾಗುತ್ತಾರೆ. ಹಲವಾರು ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳನ್ನು, ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳನ್ನು, ವಿದ್ಯುತ್ ಶಕ್ತಿ ಉತ್ಪಾದನಾ ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು , ಬ್ಯಾಂಕ್ಗಳನ್ನು, ಹೀಗೆ ಹಲವಾರು ಜನೋಪಕಾರಿ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿ ತರುತ್ತಾರೆ. ಇವರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರ ಇವರಿಗೆ ಸರ್ ಪದವಿ ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸುತ್ತದೆ. ಸರ್ .ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯನವರಿಗೆ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತ ‘ಭಾರತ ರತ್ನ’ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಿತು.
ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯನವರ ಒಂದು ದಂತಕಥೆ ಹೀಗಿದೆ— ಅವರು ದಿವಾನರಾಗಿ ನೇಮಕವಾದಾಗ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಬಂಧು ಬಳಗವನ್ನು ಕರೆಸಿಕೊಂಡು ಅವರು ಯಾವುದೇ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅಭಿಲಾಷೆಗಳನ್ನು ಇವರು ದಿವಾನರಾದ ಮೇಲೆ ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲವೆಂದಾದರೆ ಮಾತ್ರ ದಿವಾನಿಗಿರಿಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಷರತ್ತು ಹಾಕಿದ್ದರಂತೆ!!.
ಇವರು ಇಂದಿಗೂ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ತುಂಬ ಜನಪ್ರಿಯರು.ಮಂಡ್ಯದ ಜನ ಇಂದಿಗೂ ಇವರನ್ನು ದೇವರೆಂದೇ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ.ಟಾಂಜಾನಿಯ ಮತ್ತು ಶ್ರೀಲಂಕಾದಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಸರ್. ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯನವರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೫ ರಂದು ಅಭಿಯಂತರರ ದಿನಾಚರಣೆಯನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಮೇಲಿನ ಕೃಷ್ಣ ರಾಜ ಸಾಗರದ ಅಮೋಘ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಅಶ್ವಿನಿ ಕುಮಾರ್ ಅವರು ತೆಗೆದಿದ್ದಾರೆ. ಇದನ್ನು ವಿಕಿಮೀಡಿಯ ಇಂದ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ.

ಪುರಾತತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಆರು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಕಬ್ಬಿಣದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಇದ್ದಿಲು,ಭತ್ತ ಮತ್ತು ಸೆರಾಮಿಕ್ ಅವಶೇಷಗಳು ದೊರೆತಿದ್ದು ಸುಮಾರು ಪೂರ್ವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ೧೧೪೫ರಿಂದ 3345 ಪೂರ್ವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆಯಷ್ಟು ಹಳೆಯದು ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ . ಅಂದರೆ ೩೨೦೦—೫೪೦೦ ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಿಂದಿನದು ಎಂದು ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ.ಭಾರತ ಉಪಖಂಡದಲ್ಲಿ ಕಿಟ್ಟ ಮಿಶ್ರತ ಕಬ್ಬಿಣವನ್ನು ತನ್ನ ಅದಿರಿನಿಂದ ಪುಟದಲ್ಲಿ ಬೇರ್ಪಡಿಸಿ, ಕಾಯಿಸಿ ಬಡಿದು ಅದಕ್ಕೆ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆಕಾರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು, ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಮತ್ತಿತರ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದು ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಬೆಳಿದಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಇದರಿಂದ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ.
ಸ್ವಲ್ಪ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ, ಹೈದರಾಬಾದಿನ ಗಾಚಿಬೌಲಿ ಎಂಬುವಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಂತಹ ಕಬ್ಬಿಣದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿದಾಗ, ಅದು ಪೂರ್ವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ೨೦೦೦ ದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿರಬಹುದು ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿತ್ತು. ಒಂದು ಸುಸಜ್ಜಿತ ವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಕಬ್ಬಿಣ ಮತ್ತು ಉಕ್ಕಿನ ತಯಾರಿಕೆಯು ಟರ್ಕಿ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ೧೩೦೦ರಿಂದ ಆರಂಭವಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತ ಮತ್ತು ಅದು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಇಂದಿನ ತಮಿಳುನಾಡು ಬಹಳ ಹಿಂದೆಯೇ ಕಬ್ಬಿಣ ಮತ್ತು ಉಕ್ಕಿನ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿತ್ತು.
ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ಒಂದನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಈಚೆಗೆ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವೂಟ್ಜ ಉಕ್ಕನ್ನು ತಯಾರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಈ ಉಕ್ಕಿನಿಂದ ವಿಶ್ವ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಡಮಾಸ್ಕಸ್ ಕತ್ತಿಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.
ವೂಟ್ಜ ಎಂಬ ಪದವು ಉಕ್ಕು ಅಥವಾ ಉರುಕ್ಕು ಎಂಬುದರ ಅಪಭ್ರಂಶ ರೂಪ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಉತ್ತರ ಭಾರತವು ತನ್ನದೇ ಆದ ಕಬ್ಬಿಣ ಮತ್ತು ಉಕ್ಕಿನ ತಯಾರಿಕೆಯ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕೆ ಕುತುಬ್ ಮಿನಾರ್ ಹತ್ತಿರ ನಿಂತಿರುವ ತುಕ್ಕು ಹಿಡಿಯದ ಕಬ್ಬಿಣದ ಕಂಬ ಸಾಕ್ಷಿ. ಮೇಲಿನ ಚಿತ್ರವು ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ಖನನವಾಗಿರುವ ಕಬ್ಬಿಣದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಿದೆ.
ಆಕರ:
https://www.bbc.com/news/articles/c62e36jm4jro

ಕಲ್ಲಣೈ ಅಥವಾ ಗ್ರ್ಯಾಂಡ್ ಆಣೆಕಟ್ಟು ಕಾವೇರಿ ನದಿಗೆ ಕಟ್ಟಲಾಗಿರುವ ಪುರಾತನ ಅಣೆಕಟ್ಟು. ಇದನ್ನು ಚೋಳ ರಾಜ ಕರಿಕಾಲ ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ಮೊದಲನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಸಿದನು.ಇದು ಜಗತ್ತಿನ ಅತಿ ಹಳೆಯ ಮತ್ತು ಇಂದಿಗೂ ಉಪಯೋಗವಾಗುತ್ತಿರುವ ನದಿ ಹರಿವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಿ ಬೇರೆಡೆಗೆ ತಿರುಗಿಸುವ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ಕಲ್ಲಣೈ ಸುಮಾರು ೩೨೯ ಮೀಟರ್ ಉದ್ದ ಮತ್ತು ೨೦ ಮೀಟರ್ ಅಗಲವಾಗಿದೆ. ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ಮುಖ್ಯ ಹರಿವನ್ನು ಹಾನಿ ಮಾಡಿದೆ, ಪ್ರವಾಹದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ನೀರನ್ನು ಕೊಲ್ಲಿಡಾಂ ನದಿಯ ಕಡೆಗೆ ಹರಿಸುವುದು ಇದರ ಮೂಲ ಉದ್ದೇಶ. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಇಂದಿಗೂ ಚೆನ್ನಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅಭಿಯಂತರರ ಪ್ರಶಂಸೆ ಮತ್ತು ಸ್ಪೂರ್ತಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.
೧೯ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕೊಲ್ಲಿಡಾಂ ನದಿಗೆ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಸರ್ ಆರ್ಥರ್ ಕಾಟನ್ ಕಲ್ಲಣೈಯನ್ನು ಪ್ರಶಂಸಿಸಿದ್ದಾನೆ.ಕಲ್ಲಣೈ ಹಿಂದೆ ೬೯೦೦೦ ಎಕರೆಗಳಷ್ಟು ಭೂಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ನೀರು ಒದಗಿಸುತ್ತಿತ್ತಂತೆ!!. ೨೦ನೆಯ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಇದರ ನೀರಾವರಿಯ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ೧೦ ಲಕ್ಷ ಎಕರೆಯಷ್ಟು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದ್ದಿತು.
ಮೇಲಿನ ಚಿತ್ರವನ್ನು ವಿಕಿಮೀಡಿಯ ಇಂದ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಸೆರೆ ಹಿಡಿದಿರುವುದು ಬೆಕ್ರಂ ರಾಜೀವ್.
ಆಕರ
Rajya Sabha proceedings, 7 Sept 2007; Question by Shri Tiruchi Siva, DMK

ಮೌರ್ಯರ ಪಾಲಿಷ್ ಎಂಬುದು ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಗಾರಿಕೆಯ ಒಂದು ಉನ್ನತ ಆವಿಷ್ಕಾರ.ಇದನ್ನು ಬಳಸಿ ಜಲಜಶಿಲೆಯಾದ ಮರಳುಗಲ್ಲಿನ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣಶಿಲೆ (ಗ್ರಾನೈಟ್) ಶಿಲ್ಪಗಳಿಗೆ ಒಂದು ನುಣುಪಾದ ಮತ್ತು ಹೊಳೆಯುವ ಪದರವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು.ಮೌರ್ಯರ ಪಾಲಿಷ್ ಅಶೋಕನ ಸ್ತಂಭ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ( ನಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಲಾಂಛನವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ) ಮತ್ತು ಬರಾಬರ್ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತದೆ.
ಇದರ ತಯಾರಿಕೆ ಮೌರ್ಯರ ಪತನಾನಂತರ ಕಳೆದುಹೋಯಿತು. ಪುರಾತತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ ಜಾನ್ ಮಾರ್ಷಲ್ ಅವರು “ ಮೌರ್ಯ ಶಿಲ್ಪಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಅತ್ಯದ್ಭುತ ನಿಖರತೆ ಅಂದಿನ ಏಥೆನ್ಸ್ ನಗರದ ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ಮೀರಿಸುತ್ತವೆ ಎಂದು ಧೈರ್ಯವಾಗಿ ಹೇಳಬಹುದು ” ಎಂದು ಹೊಗಳಿದ್ದಾರೆ!!. ಈ ಪಾಲಿಷ್ ಹೇಗೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ.’ ದಿದರ್ಗಂಜ್ ಯಕ್ಷಿ’ ಎಂಬ ಶಿಲ್ಪ ಈ ಮೌರ್ಯ ಪಾಲಿಷ್ನ ಅತ್ಯದ್ಭುತ ಮಾದರಿಯಾಗಿದ್ದು ‘ಭಾರತದ ಮೊನಾಲಿಸಾ ‘ ಎಂದು ಕರೆಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.ಇದನ್ನು ಮೌರ್ಯರ ಕಾಲದ ನಂತರ ಮಾಡಿರಬಹುದು ಎಂದು ಕೆಲವು ಚರಿತ್ರೆಕಾರರು ವಾದಿಸಿದರು ಬಳಸಿರುವ ಪಾಲಿಷ್ ಮೌರ್ಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲೇ ಇದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಸಂಶಯವಿಲ್ಲ.

ಆಕರ- ವಿಕಿಪೀಡಿಯ
ಚಿತ್ರ ಕೃಪೆ —ಎಸ್ .ಆರ್. ರಾಮಾನುಜನ್

ರಾಣೀ ಕಿ ವಾವ್ ಮೆಟ್ಟಿಲು ಬಾವಿ ಗುಜರಾತಿನ ಮೆಹಸಾನ ನಗರದ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿರುವ ಪಟಾನ್ ನಗರದಲ್ಲಿದೆ. ಪಟಾನ್ ನಗರವು ತನ್ನ ಸೀರೆಗಳಿಗೂ ವಿಖ್ಯಾತವಾಗಿರುವುದು. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲು ಬಾವಿಯನ್ನು ಗುಜರಾತಿನ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಅರಸಿ ಉದಯಮತಿ ತನ್ನ ಗಂಡನಾದ ಭೀಮನ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿ ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಳು.
ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಇದು ಹೂಳಿನಿಂದ ತುಂಬಿಕೊಂಡು ಮುಚ್ಚಿಹೋಯಿತು. ಇದರ ಅಸ್ತಿತ್ವ ೧೯೪೦ರ ಆಸುಪಾಸಿನ ತನಕ ಯಾರಿಗೂ ತಿಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ನಂತರ ಇದರ ಉತ್ಖನನವಾಗಿ, ಇದು ಇಂದು ಯುನೆಸ್ಕೋ ಸಂಸ್ಥೆಯ ವಿಶ್ವ ಪಾರಂಪರಿಕ ತಾಣಗಳ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಂಡಿದೆ.

ರಾಣೀ ಕಿ ವಾವ್ ಒಂದು ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿರುವ ೭ ಅಂತಸ್ತಿನ ದೇವಾಲಯದಂತೆ ನಿರ್ಮಿತವಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಹಂತದಲ್ಲೂ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳು ಇದ್ದು ಒಂದು ಬಾವಿಯ ತನಕ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ೫೦೦ ಮುಖ್ಯ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಮೀರಿದ ಚಿಕ್ಕ ಶಿಲ್ಪಗಳಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ೨೧೨ ಕಂಬಗಳಿವೆ!!. ರಾಣೀ ಕೀ ವಾವ್ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಭಾರತದ ೧೦೦ ರೂಪಾಯಿನ ಹಿಂದೆ ಮುದ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಹೊಯ್ಸಳರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ೧೦೨೬ – ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ೧೩೪೩ ) ಉನ್ನತ ಮಟ್ಟದ ಶಿಲ್ಪಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆಳು ಕಂಡುಬಂದವು.‌ಇವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿರುವುದು ಕರ್ನಾಟಕದ ಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಅದರ ಆಸುಪಾಸಿನಲ್ಲಿ. ಹೊಯ್ಸಳರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೇವಾಲಯಗಳು ಎಂದರೆ – ಬೇಲೂರಿನ ಚೆನ್ನಕೇಶವ ಗುಡಿ, ಹಳೇಬೀಡಿನ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರನ ಗುಡಿ ಮತ್ತು ಸೋಮನಾಥಪುರದ ಕೇಶವನ ಗುಡಿ. ಇವು ಮೂರು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಯುನೆಸ್ಕೋ ಸಂಸ್ಥೆ ೨೦೨೩ರಂದು ವಿಶ್ವ ಪಾರಂಪರಿಕ ತಾಣಗಳ ಪಟ್ಟಿಗೆ ಸೇರಿಸಿರುತ್ತದೆ.
ಹೊಯ್ಸಳರ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಕೆಲವು ಕಂಬಗಳ ಹೊರ ಪದರ, ಬೆಳಕನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುವಷ್ಟು ನುಣುಪಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಲೇಥ್ ಯಂತ್ರವನ್ನು ಬಳಸದೇ ಸಾಧಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯವೆಂದೇ ಹೇಳಬಹುದು. ಚರಿತ್ರೆಕಾರರು ಇಂದಿಗೂ ಈ ಕಂಬಗಳು ಕೇವಲ ಕೈಗಳಿಂದ ಮಾಡಿರುವಂತಹದ್ದೊ ಅಥವಾ ಯಾವುದೋ ಪುರಾತನ ಲೇಥ್ ಯಂತ್ರದ ಸಹಾಯದಿಂದ ಮಾಡಿರಬಹುದಾದ್ದದೋ ಎಂಬ ಗೊಂದಲದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಸ್ತುತ ಇವುಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಸೋಜಿಗ ಪಡಬಹುದಷ್ಟೆ!!

ಕೆಲವು ಪ್ರಾಚೀನ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತೀಯ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಗೀತದ ಸ್ತಂಭಗಳು ಇವೆ, ಇವು ಸಂಪೂರ್ಣ ಗ್ರಾನೈಟ್ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಈ ಸಂಗೀತ ಸ್ತಂಭಗಳ ಕಂಬಗಳನ್ನು ಬಹುಸಾರಿಗಳು ಒಂದೇ ಗ್ರಾನೈಟ್ ಕಲ್ಲಿನ ತುಂಡಿನಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಉದ್ದ, ವ್ಯಾಸ ಹಾಗೂ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿ ಮತ್ತು ನೆಲದೊಂದಿಗೆ ಇರುವ ಸಂಪರ್ಕದ ರೀತಿಯ ಮೂಲಕ ಸ್ವರಗಳಿಗೆ ಹೊಂದಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಸ್ತಂಭಗಳು ತಟ್ಟುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ಆಗಿರಬಹುದು — ಅವುಗಳನ್ನು ತಟ್ಟಿದಾಗ ಧ್ವನಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ, ಅಥವಾ ಊದುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ಆಗಿರಬಹುದು — ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ರಂಧ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಗಾಳಿಯನ್ನು ಊದಿದಾಗ ಧ್ವನಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ.

ಈ ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಹೀಗಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ:

ಶ್ರುತಿ (Shruti): ಮೂಲ ಸ್ವರಗಳನ್ನು (ಸಪ್ತಸ್ವರ) ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಗಾನ (Gana): ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ರಾಗಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಲಯ (Laya): ತಾಳ (ಬೀಟ್) ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.

ತಜ್ಞರ ಪ್ರಕಾರ, ಬಳಸಿದ ಗ್ರಾನೈಟ್ ಅನ್ನು ಜಾಗರೂಕತೆಯಿಂದ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇವುಗಳನ್ನು “ಹಾಡುವ ಕಲ್ಲುಗಳು (Singing Rocks)” ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಇಂತಹ ಕಲ್ಲುಗಳನ್ನು ತಟ್ಟಿದಾಗ ಅಥವಾ ಒರೆಸಿದಾಗ ಗಂಟೆಯ ಶಬ್ದದಂತೆ ಧ್ವನಿಸುತ್ತವೆ.

📷 Wikimedia ಚಿತ್ರ: Naveeenkr ಅವರು ಹಂಪಿಯಲ್ಲಿ ತೆಗೆದ ಸಂಗೀತ ಸ್ತಂಭಗಳು.

📌 ಮೂಲ: ಪ್ರಸಾದ್ ಮತ್ತು ರಾಜವೇಲ್, Musical Pillars & Singing Rocks, ಸ್ಟೀವನ್ಸ್ ಇನ್‌ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಟೆಕ್ನಾಲಜಿ, ಹೊಬೊಕೆನ್.

ಫಿರೋಜ್ ಶಾಹ್ ತುಘ್ಲಕ್ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಿಶ್ರ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾನೆ. ಅವನ ಕ್ರೂರತೆ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಅಸಹಿಷ್ಣುತೆಯೂ ಪ್ರಸಿದ್ಧ. ಆದರೆ ಅವನು 14ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಇಂಡೋ-ಗ್ಯಾಂಗೇಟಿಕ್ ದೋಆಬ್ ಮತ್ತು ಯಮುನಾ ನದಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಕಾಲುವೆ ನೀರಾವರಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು.

ಫಿರೋಜ್ ಶಾಹ್ ನೀರಿನ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಹಿಂದಿನ ಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನೇ ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ದೆಹಲಿಯ ಚೌಹಾಣ ಮತ್ತು ತೋಮರ ರಾಜರು ಮುಂಚೆಯೇ ಬಾವಿಗಳು (baolis) ಮತ್ತು ಬಾವಳಿಗಳು (step wells) ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದರು. ಇಂದಿಗೂ ಇರುವ ಸುರಜ್‌ಕುಂಡ್ ಜಲಾಶಯ ಅವರ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಸಾಕ್ಷಿ. ಉಗ್ರಸೇನ್ ಬಾವಿ, ದೆಹಲಿಯ ಕಾನಾಟ್ ಪ್ಲೇಸ್‌ನಲ್ಲೇ ಇಂದಿಗೂ ಪ್ರಸಿದ್ಧ. ಗುಜರಾತ್, ರಾಜಸ್ಥಾನ, ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಹರಿಯಾಣ ತಮ್ಮ ಕಲಾತ್ಮಕ ಬಾವಳಿಗಳಿಗಾಗಿ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿವೆ.

ಫಿರೋಜ್ ಶಾಹ್‌ನ ಕಾಲುವೆಗಳು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಕೃಷಿಭೂಮಿಗಳಿಗೆ ಹಾಗೂ ಜನರಿಗೆ ನೀರಿನ ವ್ಯಾಪಕ ಲಭ್ಯತೆ ಒದಗಿಸಿತು. 1850ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಈ ಮಧ್ಯಯುಗದ ನಿರ್ಮಿತಿಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ತಮ್ಮ ಕಾಲುವೆ ಜಾಲವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರವೂ ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಯಿತು.

📷 Wikimedia ಚಿತ್ರ (ಕುಮಾರಸ್ಸ್ಪ್): ದೆಹಲಿಯ ಫಿರೋಜ್‌ಶಾಹ್ ಕೋಟ್ಲಾದ ಬಾವಿ.

📌 ಮೂಲ: Detailed Study of Irrigation Canal, ಸಪಾನ್ ಕುಮಾರ್ ಮತ್ತು ಇತರರು, IRJMETS, ಡಿಸೆಂಬರ್ 2022

ಈ ಪ್ರಾಚೀನ ರಸ್ತೆ ಭಾರತವನ್ನು ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗಗಳಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಮೌರ್ಯ ಕಾಲದಿಂದಲೇ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. 322 – ಕ್ರಿ.ಪೂ. 185) ಇದು ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವಹಿಸಿತು.

ಈ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಶೇರ್ ಶಾಹ್ ಸುರಿ ಸುಧಾರಿಸಿ, ಅದನ್ನು ಸದಕ್-ಎ-ಆಝಂ (ಮಹಾಮಾರ್ಗ) ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಿದನು.

ನಂತರ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಈ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸಿ ಗ್ರ್ಯಾಂಡ್ ಟ್ರಂಕ್ ರಸ್ತೆ ಎಂದು ಮರುಹೆಸರಿಸಿದರು. ಇದು ಕಲ್ಕತ್ತಾದಿಂದ ಪೇಶಾವರವರೆಗೆ ಸುಮಾರು 1500 ಮೈಲಿ ಉದ್ದದಲ್ಲಿದ್ದು, ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸೇತುವೆಗಳ ಮೂಲಕ ನಿರಂತರ ಸಂಪರ್ಕ ಒದಗಿಸಿತು (ಅತಿ ಅಗಲವಾದ ನದಿಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ).

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರ ಇದನ್ನು NH-1 ಮತ್ತು NH-2 ಎಂದು ಮರುಸಂರಚನೆ ಮಾಡಲಾಗಿದ್ದು, ಅದರ ನಿರ್ಮಾತೃ ಶೇರ್ ಶಾಹ್ ಸುರಿಗೆ ಗೌರವ ಸೂಚಿಸಲು ಶೇರ್ ಶಾಹ್ ಸುರಿ ಮಾರ್ಗ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಯಿತು.

ಶೇರ್ ಶಾಹ್ ಸುರಿ, ಮುಗಲ್ ಸಾಮ್ರಾಟ ಹುಮಾಯೂನ್ನನ್ನು ಭಾರತದಿಂದ ಹೊರಹಾಕಿ 1540 ರಿಂದ 1545ರವರೆಗೆ ಆಳಿದನು. 1556ರಲ್ಲಿ ಹುಮಾಯೂನ್‌ನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಮರುಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು.

📷 Wikimedia ಚಿತ್ರ: ಅಂಬರ್‌ಓಸ್ ಡಡ್‍ಲಿ ಬರೆದ ಚಿತ್ರ — ಶೇರ್ ಶಾಹ್ ರಸ್ತೆ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತಿರುವ ದೃಶ್ಯ.

📌 ಮೂಲ: Grand Trunk Road: Continuity & Change, Dr. Nasir Raza Khan, International Journal of Applied Research, 2017

ನಮ್ದಾಂಗ್ ಶಿಲಾ ಸಕು ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಕಲ್ಲಿನಿಂದಲೇ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕತ್ತರಿಸಿ ಮಾಡಿದ ಸೇತುವೆ. ಇದು ಅಸ್ಸಾಂ ರಾಜ್ಯದ ಸಿಬ್ಸಾಗರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ನಮ್ದಾಂಗ್ ನದಿಯ ಮೇಲೆ ಇದೆ.

ಈ ಸೇತುವೆಯನ್ನು 1703ರಲ್ಲಿ ಸ್ವರ್ಗದೇವ ರುದ್ರಸಿಂಹನ ಆಡಳಿತಕಾಲದಲ್ಲಿ, ಬೆಂಗಾಲಿನಿಂದ ತರಿಸಲಾದ ಕಾರ್ಮಿಕರಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ರುದ್ರಸಿಂಹರನ್ನು ಅಸ್ಸಾಂನ ಅಹೋಂ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತನಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಸೇತುವೆಯ ಉದ್ದ 60 ಮೀಟರ್, ಅಗಲ 6.5 ಮೀಟರ್, ಮತ್ತು ಒಟ್ಟು 6 ದ್ವಾರಗಳನ್ನು (culverts) ಹೊಂದಿದೆ. ಇಂದಿಗೂ ಈ ಸೇತುವೆ NH-37 ಹೆದ್ದಾರಿಯ ವಾಹನ ಸಂಚಾರದ ಭಾರವನ್ನು ಹೊರುತ್ತಿದೆ.

📌 ಮೂಲ: sivasagar.assam.gov.in

📷 ಚಿತ್ರ ಶ್ರೇಯಸ್ಸು: tripuntold.com

18ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಸವಾಯಿ ಜಯಸಿಂಗ್ ಅವರು ಯೋಜಿತ ನಗರವಾದ ಜಯಪುರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. 1799ರಲ್ಲಿ ಸವಾಯಿ ಪ್ರತಾಪ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಹವಾಮಹಲ್ ಕಟ್ಟಿಸಿದರು. ಪ್ರತಾಪ್ ಸಿಂಗ್ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಭಕ್ತನಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ಹವಾಮಹಲ್‌ನ್ನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಕಿರೀಟದ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ಇದು 87 ಅಡಿ ಎತ್ತರವಾಗಿದ್ದು, 953 ಸುಂದರ ಜರೋಕಾಗಳನ್ನು (ಕಿಟಕಿಗಳನ್ನು) ಹೊಂದಿದೆ. ಜನರು ಬೀದಿಯಿಂದ ನೋಡುವುದು ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಅರಮನೆಯ ಹಿಂಭಾಗ ಎಂಬುದನ್ನು ಅನೇಕರಿಗೆ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಇದರ ಉದ್ದೇಶವೆಂದರೆ ಅರಮನೆಯ ರಾಜಮಹಿಳೆಯರು ಬೀದಿ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಸ್ವತಃ ಕಾಣಲು ಆದರೆ ಯಾರಿಗೂ ಕಾಣಿಸದಂತೆ ಇರಲು.

ಈ ಕಟ್ಟಡವು ಬಿಸಿಯಾದ ಜಯಪುರದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ತಂಪಾದ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಒದಗಿಸುವಂತೆಯೂ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಕಟ್ಟಡದ ದಿಕ್ಕನ್ನು ಗಾಳಿಯ ಹರಿವಿನ ಪೂರ್ವ–ಪಶ್ಚಿಮ ಅಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪಶ್ಚಿಮದಿಂದ ಗಾಳಿ ತೆರಳುವ ಮುಕ್ತ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ಅರಮನೆಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ಆವರಣದಲ್ಲಿದ್ದ ನೀರಿನ ಕೊಳದಿಂದ ತೇವವನ್ನು ಪಡೆದು ಮುಂದೆ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ತೇವಭರಿತ ಗಾಳಿ 953 ಜರೋಕಾಗಳ ಕಡೆಗೆ ಹರಿದು, ವೆಂಟುರಿ ಪರಿಣಾಮದಿಂದ ತಂಪಾದ ಗಾಳಿಯಾಗಿ ಮಾರ್ಪಡುತ್ತದೆ.

ವೆಂಟುರಿ ಪರಿಣಾಮ ಎಂದರೆ ಗಾಳಿ ಕಿರಿದಾದ ದಾರಿಯಿಂದ ಹಾದುಹೋದಾಗ ಅದರ ವೇಗ ಹೆಚ್ಚುವುದು ಮತ್ತು ಒತ್ತಡ ಕಡಿಮೆಯಾಗುವುದು. ಹವಾಮಹಲ್ ಎಂಬ ಹೆಸರೇ ಅದರ ಅರ್ಥವನ್ನು ಹೇಳುತ್ತದೆ — “ಗಾಳಿಯ ಅರಮನೆ”.

📷 ಹವಾಮಹಲ್‌ನ ಚಿತ್ರ: ಮಾರ್ಸಿನ್ ಬಿಯಾಲೆಕ್ (Wikimedia).

ಮೂಲ: Hawa Mahal: How India’s ‘palace of winds’ was ahead of its time | CNN

ಆರಣ್ಮುಳದಲ್ಲಿ (ಕೇರಳ) ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಕನ್ನಡಿ ತಯಾರಿಕಾ ಪರಂಪರೆ ಇಂದಿಗೂ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ 33% ಟಿನ್ ಮಿಶ್ರಿತ ಕಂಚು (ಬ್ರಾಂಜ್)ವನ್ನು ಸೀಸದಿಲ್ಲದೆ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ತಯಾರಾಗುವ ಕನ್ನಡಿ ಇಂದಿನ ಪಾರದ ಹಚ್ಚಿದ ಗಾಜಿನ ಕನ್ನಡಿಗಳಿಗೆ ಸಮಾನವಾದ ಪ್ರತಿಫಲಕ ಗುಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಇತರ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ದೊರಕಿದ ಕಂಚಿನ ಕನ್ನಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಡಿಮೆ ಟಿನ್ (ಸುಮಾರು 25%) ಹಾಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಸೀಸವಿರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಪ್ರತಿಫಲಕ ಶಕ್ತಿ ಕಡಿಮೆ.

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತ ಕಂಚು ಮತ್ತು ಪಿತ್ತಳದಂತಹ ಕಬ್ಬಿಣ ಮಿಶ್ರಲೋಹಗಳ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವದ ಪ್ರಮುಖ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಕಂಚಿನಲ್ಲಿನ ನಿಪುಣತೆ ಇಂಡಸ್ ಕಣಿವೆಯ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. 3ನೇ ಸಹಸ್ರಮಾನ) ನೃತ್ಯಗಾರ್ತಿ ಶಿಲ್ಪದಿಂದ ಹಿಡಿದು 9–10ನೇ ಶತಮಾನದ ಚೋಳರ ಪಂಚಲೋಹ ನಟರಾಜ ಶಿಲ್ಪಗಳವರೆಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ.

ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಕಾಲದ ಗ್ರೀಕರು ಕೂಡ ಭಾರತೀಯರು ಆಹಾರ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಕಂಚಿನ ಪಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರೆಂದು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಉತ್ತಮ ಕಂಚಿನ ಪಾತ್ರೆ ತಯಾರಿಸಲು ಸುಮಾರು 23% ಟಿನ್ ಅಳವಡಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ಮಿಶ್ರಣವಾದ ತಕ್ಷಣ ಎಣ್ಣೆಯಲ್ಲಿ ತಣ್ಣಗಾಗಬೇಕು. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಪಾತ್ರೆ brittle (ಸುಲಭವಾಗಿ ಮುರಿಯುವ) ಆಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬೇಗ ಆಕ್ಸಿಡೈಸ್ ಆಗಿ ಆಹಾರ ಸಂಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಅಸಮರ್ಪಕವಾಗುತ್ತದೆ.

ಭಾರತೀಯರು ನಿಜವಾದ ಪಿತ್ತಳ (30% ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಜಿಂಕ್ ಅಂಶವಿರುವ) ತಯಾರಿಸಿ, ದೀರ್ಘಕಾಲ ಬಾಳಿಕೆಯ ಪಿತ್ತಳ ಪಾತ್ರೆಗಳನ್ನು (ಪಿತಲ್) ಕುಟುಂಬ ಪರಂಪರೆಯ ಆಭರಣಗಳಂತೆ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದರ ಕಾರಣ, ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಝೇವರ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 9ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಜಿಂಕನ್ನು ವಾಣಿಜ್ಯ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಡಿಸ್ಟಿಲ್ ಮಾಡುವ ವಿಶೇಷ ತಂತ್ರವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ತಂತ್ರ ನಂತರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಚೀನಾ ಮತ್ತು ಯುರೋಪಿನಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಪ್ರಚಲಿತವಾಯಿತು.

ಇನ್ನು ಇತರ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ತಯಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪಿತ್ತಳದಲ್ಲಿ (cementation ವಿಧಾನದಿಂದ) ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಜಿಂಕ್ 30% ಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಇರುತ್ತಿತ್ತು.

📌 ಮೂಲ: ಯೂಟ್ಯೂಬ್ ಉಪನ್ಯಾಸ, ಡಾ. ಅನಿಲ್ ಸೂರಿ, ಆಲ್ಬೋರ್ಗ್, ಡೆನ್ಮಾರ್ಕ್
📷 ಚಿತ್ರ ಶ್ರೇಯಸ್ಸು: Aranmulakannadi.org