विश्वेश्वराय हाचो जल्म बेंगळुरू लागसार जालो आनी ताणें पुण्यांत अभियांत्रिकी शिक्षण घेतलें. सुरत, मुंबय, हैदराबाद, अदन आनी टांझानिया हांगा ताणें काम केलें. १९०९ त ताका म्हैसूर राज्याचो मुखेल अभियंतो म्हूण आपयलो. ताणें कृष्ण राजा सागर धरणाचो प्रस्ताव मांडलो. किंमती आसलो तरी म्हैसूर महाराज कृष्ण राजा वोडेयार हाणें ताका मान्यताय दिली. हें बांदपाक २० वर्सां लागलीं आनी १९३१ वर्सा तें सुरू जालें.
१९१२ त तो म्हैसूरचो दीवान (प्रधानमंत्री) जावन महाराजाची सेवा केली. ताणें म्हैसूराचें रुपांतर भारतांतली एक आधुनीक सुवात जाली – उद्देग, विद्यापिठां, वीज पुरवण, बँको आदी बांदप करप. ताका ब्रिटीश सरकारान शूरवीर पदवी दिली (नाइट केलो) & मुक्त भारतान भारत रत्नान भोवमान केलो.
दिवान म्हणून नेमणूक जातकच ताणें आपल्या संबंदीक लोकांक सांगलें, उपकार मागचे न्हय असो सोपूत घेतल्यारच तो नेमणूक मान्य करतलों अशें म्हण्टात. कर्नाटकांतलो तो एक वळखूंक येवपी व्यक्ती उरला. ताच्या योगदानाचो भोवमान करून टांझानिया आनी श्रीलंकेंत तशेंच 15 सप्टेंबराक अभियंतो दीस मनयतात. अश्विन कुमार हाणें विकिमीडियांतल्यान मेळिल्ली भव्य कृष्ण राजा सागराची चित्र .

तमिळनाडूंतल्या स सुवातींनी पुरातत्वविज्ञानीक लोखणाच्यो वस्तू सोदून काडल्यात. लागींच कोळसो, भात आनी मातयेच्या कुडक्यांचो काळ इ.स.प.१,१४५-३,३४५ वा ३,२०० ते ५,४०० वर्सां पुरातन आसतात. हाचेवयल्यान उत्कीर्णण (लोखण काडप), धातू विघटन (वितळप), धातू घडवणे आनी आकार दिवन साधनां, शस्त्रां आनी हेर वस्तू तयार करपाची प्रक्रिया भारतीय उपखंडांत स्वतंत्रपणान विकसीत जाल्ली आसूं येता अशें दिसता. हाचेपयलीं हैदराबादांतल्या गाचीबोवली हांगा सुमार इ.स.प.२००० लोखणाचो सोद लायिल्लो. सगळ्यांत आदलें लोखण तुर्कस्तानांत इ.स.प.१३०० वर्सा मेळ्ळां.
तमिळनाडू आनी दक्षिण भारत लोखण & तिख्याचें एक व्हड केंद्र जावन विकसीत जालें. इ.स.प.पयल्या शतक पासून, त्यांनी प्रसिद्ध ‘वूट्झ’ तिखें (स्टील) विकसित केला, जो बारीक धारांमध्ये बनवण्यासाठी प्रसिद्ध आहे. संवसारीक नामनेच्यो ‘दमास्कस’ तलवारी तयार करपाचो तो कच्चो माल आशिल्लो. वूत्झ हो ‘उरुक्कु’ (मिश्रधातू) वा ‘उक्कू’ (वितळप) ह्या तमिळ उतराचो चुकीचो अणकार अशें म्हण्टात. उत्तरेकडल्यान आपलीं लोखणाचीं तंत्रां तयार केलीं, ताचो पुरावो गुप्तयुगांतल्या गंज मुक्त लोखणाच्या खांब्यांत मेळटा, जो सद्या दिल्लींतल्या कुतुब मीनारालागीं उबो आसा. ह्या चित्रांत तमिळनाडूंत खणून काडिल्लीं लोखणाचीं वस्तू दिसतात.
स्रोत: https://www.bbc.com/news/articles/c62e36jm4jro

कल्लनाय ह्या नांवानय वळखतात तो भव्य अनाइकूत (बंधारा) हो तमिळनाडू राज्यांतल्या कावेरी न्हंयचेर बांदिल्लो पुर्विल्लो धरण. इ.स.पयल्या शतमानाच्या सुमाराक कारिकलन ह्या चोल राजान हें बांदलें. संवसारांतली ही एक पोरनी उदक वळोवपाची (मोडण) वा उदक नियंत्रक संरचना मानतात, ती अजूनय वापरांत आसा.
कल्लनाय हो कावेरीच्या मुखेल प्रवाहांतल्यान ३२९ मीटर लांब आनी २० मीटर रुंदायेचो कापलेले फातराचो व्हडलो धरण. धरणाचें उद्दीष्ट कावेरी नदीत उंच प्रवाह राखपाचें आसा आणी हुंवाराचें उदक कोल्लीडम नदीत वळवपाचें. धरण आतां सुधें उत्कृष्ट स्थितीत आसा आनी हें पुढील अभियंत्यांला एक आदर्श मनले जालें. कोलिदमाच्या हेर वटेन एकुणिसाव्या शेंकड्यांतलो धरण बांदपी सर आर्थर कॉटन हाणेंय कल्लनायाची उपेगशीलताय मान्य केली. प्राचीन जलसंपोरक जाळ्याने सिंचन केलेला भाग, ज्याममध्ये बंधारा केंद्रस्थानी होता, ६९,००० एकर होता. विसाव्या शेंकड्याचे सुरुवातीला, सिंचन केलेल्या क्षेत्रात सुमारे धा लाख एकरांचा सुमार वाढ झाली होती. ह्या धरणाची विकिमीडिया चित्र बेकमराजिवाची आसा.
स्रोत: राज्यसभा कार्यवाही, 7 सप्टेंबर 2007; श्री तिरुची शिव, डीएमके हांचो प्रस्न

मौर्य पॉलिशांत (चकचक हाडप) भारतांतल्या मौर्य साम्राज्याच्या (इ.स.पू. . ३२५ ते १८५) वास्तुशिल्प आनी मुर्तीकलाचें एक नामनेचें खाशेलपण वर्णन केलां. ताका लागून फातराच्या पदार्थाक सादारणपणान वालुकाश्म वा ग्रेनाइटाचो खूब गुळगुळीत आनी चकचकीत पृश्ठभाग मेळटा. खास करून अशोक खांब्यांत (आमच्या राश्ट्रीय चिन्हात समाविष्ट) तशेंच बाराबर गुफा यांमध्ये आणि काही बांधकामांमध्ये मौर्य पॉलिश मेळटा.
मौर्यांच्या पतन उपरांत या तंत्रज्ञानाचा सहा नश्ट जाला. पुरातत्त्वज्ञ जॉन मार्शल यांच्या म्हणण्यानुसार: “महासाम्राज्यांच्या सर्व कर्त्या कामांची असलेली विलक्षण अचूकता, जी, आमच्या मते, अथेन्सच्या इमारतीतील उत्कृष्ट कामगिरीनेही गाठलेली नाही.”
ही पॉलिश कशी मेळयली, ते स्पश्ट ना. दीदारगंज यक्षी, जी कधी कधी ‘भारतीय मोना लिसा’ म्हणून ओळखली जाते तिच्या आश्चर्यकारक सौंदर्यामुळे, हे मौर्य पॉलिशचे उत्तम उदाहरण आहे. इतिहासकारांमध्ये याबाबत वाद आहे की हे मौर्य काळात निर्माण केले गेले की नंतर, परंतु पॉलिश मात्र विशेषतः मौर्यकालीन आहे.
स्रोत: विकिपीडिया
चित्र श्रेय: एस आर रामानुजम

राणी की वाव पाटणात, मेहसाणा जवळ गुजरातमध्ये आहे. हे प्रसिद्ध पाटण साड्यांसाठीही ओळखले जाते. ही पायरीची विहीर उदयामतीने 11व्या शतकात तिच्या पती भीमांच्या स्मृतीसाठी बांधली. १९४० पर्यन्त ही चिखलान भरिल्ली आनी कोणाकूच खबर नाशिल्ली. हे युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ आहे.
हे पायऱ्यांचं कुण्ड उलट्या मन्दिरासारखं आहे आणि यात सात टप्पे आहेत. प्रत्येक टप्प्यावरच्या पायऱ्या शेवटी एक गोलकुंडाकडे नेतात. या पायऱ्यांच्या कुव्यात 500 मुख्य शिल्पं आणि हजारभर लहान शिल्पं आहेत. यात 212 खांब आहेत. हे आमच्या 100 रुपये नोटेमध्येही आहे.
चित्राचें श्रेय: एस आर रामानुजम

होयसल युगांत (इ.स. १०२६ – इ.स. १३४३) कर्नाटकांतल्या हासनाच्या भोंवतणी कला, वास्तुशिल्प आनी संस्कृताय ह्या मळार नामनेचीं कामां जालीं. बेलूरांतलें चेन्नकेशव देवूळ, हलेबीडूचें होयसलेश्वर देवूळ, सोमनाथपुरांतलें केशव देवूळ ह्या नामनेच्या होयसाळ देवळांभितर आसात.हा २०२३ च्या युनेस्को (UNESCO) जागतिक वारसा स्थळांचो भाग आसा. ह्या मंदीरांपाका अजूनही कार्यरत आसा. होयसाळा मंदीरांची खासियत आसा, कि त्यांची खांब फारच चमकदार आसा, इतकी बारीक कामगीरी, जे आजच्या काळात खराद नासतना सहज साधता येत नाही. हे खांब हातांत तयार केल्ले आसूं वा कांय तरेचे आदिम खरादांनी तयार केल्ले आसूं, इतिहासकारांचे मतभेद आसात.आपन फक्त ह्या खांबांकडे आश्चर्य बघू शकतो.
स्रोत: https://whc.unesco.org/en/list/1670/
चित्राचें श्रेय: एस.आर रामानुजम

काही प्राचीन दक्षिण भारतीय हिंदू मंदिरे आहेत जिथे संगीतिक स्तंभ आहेत, जे घट्ट ग्रेनाइटच्या बनलेले आहेत. हे संगीतिक स्तंभ बहुतेकदा एकाच ग्रेनाइटच्या तुकड्यातून कोरांतिल्ले जातात, आणि त्यांची लांबी, व्यास, आणि छत व जमिनीशी जोडण्याच्या प्रकारानुसार स्वरमेळ (त्यांना ) केले जाते. स्तंभ आवाज काढणार्‍या स्तंभ असू शकतात जिथे आवाज तयार करण्यासाठी थाप देले जातात किंवा वाऱ्याने छिद्रांद्वारे आवाज तयार होणार्‍या स्तंभ.
ह्या काठांनें श्रुती म्हटलें जातात, जे मूल ध्वनीं किंवा स्वरांची निर्मिती करतात, गाणें शास्त्रीय रागांची निर्मिती करतं आणि लय तालाचे ठोक देतात. तज्ञांचें मत आहे की, ज्या ग्रॅनाइटकांनें वापरले जात आहेत, त्या काळ्या “‘गांवपी खडप’” (सिंगिंग रॉक्स) क्षमतेकें आहे, जे ठोकले वा घासले की घंटेसारखी आवाज करतात.
नवीनक्र हाणें तयार केल्ले विकिमीडिया चित्रांत हम्पी हांगा संगीत खांबे दिसतात.
स्रोत: प्रसाद आनी राजावेल, ‘म्यूजिकल पिलर्स आनी सिंगिंग रॉक्स’, स्टीव्हन्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, होबोकेन

फिरुज शाह तुगलकाच्या इतिहासांत मिश्र प्रतिक्रिया आहेत.त्याची क्रूरता आणि पंथनिरपेक्षता माहित आहे. त्याने इ.स.च्या चवदाव्या शतकात यमुना नदीच्या पश्चिमेकडील आणि सिंधू-गंगा (इन्दो-गंगेटिक) दोआबच्या परिसरात विशाल नाल्यांच्या सिंचन प्रणालीची निर्मिती केली.
फिरुज़ शाहांनी पाण्याचें संवर्धन यावर आधारीत कल्पना बळकट (उबारणी) केल्या. दिल्लीच्या मागील चौहान आणि तोमार राजांनी बावली व पायऱ्यांचें कुवांरांवर देखील गुंतवणूक केली.आतां अस्तित्वात असलेले सूरजकुंड जलाशय त्यांची दूरदर्शितेची साक्ष देत आहे. उग्रसेन बावली कन्नॉट प्लेस ह्या व्यस्त वाठारांत आसा. गुजरात, राजस्थान, कर्नाटका आणि हरियाणा त्यांच्या अद्भुत कलात्मक पाण्याच्या पायऱ्यांसाठी प्रसिद्ध आहेत.
फिरूझशाह हाच्या कालव्यांक लागून लोकांक उदकावांगडाच उत्तर भारतांतल्या शेतकी जमनीखातीर उदकाची व्हड प्रमाणांत संद मेळ्ळी. १८५० च्या दशकांत ब्रिटीशांनी ह्या मध्ययुगीन बांदावळींचेर आपले कालवेचें जाळें बांदलें. स्वातंत्र्यानंतर या कार्यांमध्ये आणखी विस्तार झाली आहे.
कुमारस्प हाच्या विकिमीडिया चित्रांत दिल्लीच्या फेरोझा कोटला हांगाची बाओली दिसता.
स्रोत: ‘शिंपणावळ कालव्याचो सविस्तर अभ्यास’, सपन कुमार इ., आयआरजेएमईटीएस, डिसेंबर2022

प्राचीन रास्ता भारताच्या पूर्व आणि पश्चिम भागांना जोडतो. हा मार्ग मौर्य काळापासून (इ.स.प. ३२२-इ.स.प. १८५) भारताच्या राजकीय आणि आर्थिक जीवनात एक महत्वपूर्ण भूमिका निभावत आला आहे. शेरशाह सूरी हाणें बांदिल्ल्या रस्त्यान वेपारी मार्ग सुदारलो. ताणें ताका सदक-ए-आझम (व्हडलो रस्तो) अशें नांव दिलें.
ब्रिटीशांनी ह्या रस्त्याची आनीक सुदारणा करून ताका ग्रँड ट्रंक रोड अशें नांव दिलें. तातूंतल्यान कलकत्ता आनी पेशावर हांचेमदीं सुमार १५०० मैलांपरस चड पातळिल्ली अखंड संपर्क मार्ग मेळटाली. फार रूंद न्हंयो सोडल्यार रस्तो पुरायपणान कायमचे पूल बांधलेला होता.
स्वातंत्र्या उपरांत ताचो संक्षेप एनएच-1 आनी एनएच-2 असो केलो आनी ताच्या बांदकामाक फावो तो मान दिवपाखातीर ताका शेरशाह सूरी मार्ग अशें नांव दिलें. शेरशाहान दुसरो मोगल सम्राट हुमायुन हाका भारतांतल्यान धांवडावन १५४०-४५ ह्या काळांत राज्य केलें. १५५६ त हुमायून शेरशाहाच्या उत्तराधिकाऱ्यांक हारयलो आनी साम्राज्य परतून जिखलें.
विकिमीडिया चित्रांत अँब्रोस डडलीचें चित्र दिसता, तातूंत शेरशाह रस्त्याचे इमारतीची तपासणी करता अशी कल्पना करता.
स्रोत: ‘ग्रांड ट्रंक रोड: कंटिन्यूटी अँड चेंज’, डॉ नासिर रजा खान, इंटरनॅशनल जर्नल ऑफ अॅप्लायड रिसर्च 2017

नामदांग सिला साकू हो एकाच घट्ट फातरांतल्यान कापलेला पूलआहे. आसामांतल्या सिबसागर हांगा नामदांग न्हंयचेर आसा. १७०३ वर्सा स्वर्गदेव रुद्रसिंहाच्या काळांत बंगालांतल्यान हाडिल्ल्या कामगारांनी बांदिल्लें.आसामांतल्या आहोम राजांमदीं ताका सगळ्यांत नामनेचो मानतात. ताची लांबाय ६० मी.टी.आर आनी रुंदाय ६.५ मी. तातूंत स कलव्हर्ट (रस्त्या सकयलो उदकाचो पाटो) आसात. एनएच37 वयल्यान वचपी येरादारीचो भार तो घेता.
स्रोत: https://sivasagar.assam.gov.in/tourist-place-detail/334
चित्राचें श्रेय: https://www.tripuntold.com/assam/sivasagar/namdang-stone-bridge/

सवाई जयसिंहान इ.स.अठराव्या शेंकड्याचे सुरुवातीस जयपूर शहराची योजना तयार केली. सवाई प्रतापसिंहान १७९९ वर्सा हवामहाल जोडलो.प्रतापसिंह हो कृष्णाचो भक्त आशिल्ल्यान हवा महलाचो आकार कृष्णाच्या मुकुटाभशेन आसा. हे 87 फूटा उंच आहे आणि 953 सुशोभित झरोके (झरोकं) आहेत. रस्त्या वयल्यान जें दिसता तें मुळांतूच इमारतीचो फाटलो भाग हें थोड्यांकच कळटा. याचं कारण म्हणजे राजघराण्यातील स्त्रियांना रोजच्या रस्त्याच्या दृश्यांचा आनंद घेता यावा, परंतु त्यांची ओळख न होतांना. ह्या इमारतीन उश्ण जयपूरांतल्या बायलां खातीर थंड सूक्ष्म हवामान तयार केलें. इमारतीची दिका वाऱ्याच्या प्रवाहाचे दिकेन पूर्व -पश्चिमेचे अक्षाचेर आसता. पश्चिमे कडल्यान उक्त्या मैदानांतल्यान वारें राजवाड्यांत भितर सरता आनी संवहन प्रवाहांतल्यान आंगणांत दवरिल्ल्या उदकाच्या आंगांतल्यान ओलसाण उखलता. उपरांत ओलसाणीन भरिल्लें वारें ९५३ झारोखांकडेन वता आनी व्हेंचुरी परिणामावरवीं हवेक सकयल थंड करता – हवा संकुचीत मार्गांतल्यान व्हांवता आनी दाब देंवतना वाऱ्याचो वेग वाडटा. हवा म्हालाचो अक्षरशः अर्थ ‘’वाऱ्याचें महल’’ असो जाता.
हवा म्हालाची विकिमीडिया चित्र मार्सीन बियालेक हाची आसा.
स्रोत: हवा महल: भारताचो ‘वाऱ्यांचो राजवाडो’ आपल्या काळा परस कसो फुडें आशिल्लो | सीएनएन हांणी केला

अरनमुला हांगा एक आगळीच आरसो तयार करपाची परंपरा तिगून उरल्या.ह्या जागेर 33% कथील (टीन) घालून कांस्य धातू तयार करतात आनी तातूंत शिंशें वापरना. ह्या आरशाची चमक आधुनिक पारा लावलेल्या काचेच्या आरशा इतकीच आसता. हेर कडेन कांशें आरशे मेळ्ळ्यात पूण तातूंत कथील खूब उणें (25%) आनी शिंशें चड आसता आनी अशे तरेन तातूंत व्हडलेंशें परावर्तन जायना.
पुराणीं भारत कांस्य & पितळे सारक्या मिश्रधातूचें व्हडलें केंद्र आशिल्लें. कांस्य पदाचेर आशिल्ली प्रभुत्व इ.स.प तिसऱ्या सहस्रकाचें सिंधु देगणांतल्यान नाचपी चलयेच्या मुर्तींत आनी ९-१० व्या शतमानांतले चोल कांस्य नटराजांत दिसून येता, जें पांच धातूंनीं तयार केल्लें आसा.
अलेक्झांडराच्या काळांतल्या ग्रीक लोकांनीय भारतीय लोकांकडेन अन्न सांठोवपाखातीर कांश्याचीं आयदनां आसतात अशें पळयलें. हाका लागून अचूक २३% कथील आशिल्लें कांशें तयार करचें पडटा आनी तें भरसल्या उपरांत तेलांत बेगीन थंड करचें पडटा. ना जाल्यार आयदन भंगुर (फुसफुशीत) आसता आनी तशेंच ऑक्सिडायज (oxidize) जाता आनी अन्न सांठोवंक मेळना.
भारतीयांनी खरी पितळेचीं (>३०% जस्त आशिल्लें) टिकाऊ पिंतूळचें आयदनां तयार केल्लीं जीं फाटल्या कांय दशकांमेरेन कुटुंबीक वारसा मानताले. कारण राजस्थानांतल्या झेवार हांगा इ.स.नवव्या शेंकड्यासावन वेपारी प्रमाणांत शुध्द जस्त तयार करपाचें तंत्र तयार जालें. ही जस्त तयार करपाची पद्दत चीन & युरोपांत जायत्या शेंकड्या उपरांत दिसून आयली. संवसारांतल्या हेर वाठारांनी जस्त <३०% आशिल्ल्या शिमीटीकरणांतल्यान पितळेचें उत्पादन तयार केलें.
स्रोत: डॉ अनिल सूरी, आल्बोर्ग, डेन्मार्क हांचें भारतीय धातुशास्त्राचेर यू ट्यूब व्याख्यान
चित्राचें श्रेय: Aranmulakannadi.org (आरानमुळाकन्नाडी.संस्था)