ପ୍ରଥମ ସାର୍ବଜନୀନ ଗଣେଶୋତ୍ସବ ୧୮୯୨ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ପୁଣେର ଜଣେ ବାସିନ୍ଦା, କୃଷ୍ଣଜୀପନ୍ତ, ମରାଠା ଶାସିତ ଗ୍ୱାଲିୟର ପରିଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ। ସେ ଗଣପତିଙ୍କ ପାରମ୍ପରିକ ସାର୍ବଜନୀନ ଉତ୍ସବର ସାକ୍ଷୀ ଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଜଣେ ବନ୍ଧୁ ଭାଉସାହେବ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଜାୱଲେ ରଙ୍ଗାରୀ ଏଥିରୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ତାଙ୍କର ‘ୱାଡା’ରେ ପ୍ରଥମ ‘ସାର୍ବଜନୀନ’ ବା ସର୍ବସାଧାରଣ ଗଣେଶ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଏହା ପୁଣେର ଶାଲୁକର ବୋଲ ନାମକ ଏକ ଅଞ୍ଚଳ। ଏହା କାଠ ଓ ଚଷୁରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଭୂ ଗଣେଶ ଯୋଦ୍ଧା ଶୈଳୀରେ ଥିଲେ, ଯାହାକି ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଉଥିଲା ।
୧୮୯୩ ମସିହାରେ ତିଲକ ତାଙ୍କ ଖବରକାଗଜ କେଶରୀରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରୟାସକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲେ। ତା’ପରେ ତିଲକ ୧୮୯୪ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଏକତାର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶନ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ଏକ ଗଣେଶୋତ୍ସବ ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ। ରଙ୍ଗାରୀ ଏବଂ ତିଲକଙ୍କ ପାଇଁ ଧନ୍ୟବାଦ, ଗଣେଶୋତ୍ସବ ଶେଷରେ ଦେଶବ୍ୟାପୀ ଏକତାର ମହୋତ୍ସବରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା।

ଚିତ୍ରଟି ଭାଉସାହେବ ରଙ୍ଗାରୀଙ୍କ ବାସଭବନ,
ଶ୍ରେୟ: ଶ୍ରୀମନ୍ତ ଭାଉସାହେବ ରଙ୍ଗାରୀ ଗଣପତି ଟ୍ରଷ୍ଟ।
ଉତ୍ସ: https://thebetterindia.com/261898/indias-oldest-ganeshotsav-was-set-up-by-a-freedom-fighter-in-1892

ପୁଣେ ସହର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ପିମ୍ପରି-ଚିଞ୍ଚୱାଡାର ଶିଳ୍ପ ନଗରୀରେ’ମୋରିଆ ଗୋସାଭି’ଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ। ସେ ୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଜଣେ ସନ୍ଥ ଥିଲେ। ସେ ପୁଣେରୁ ୫୦ କିଲୋମିଟର ଦୂର ମୋରଗାଓଁରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ମୋରିଆ ଗୋସାଭିଙ୍କର ନାମ ମୋରଗାଓଁର ଗଣପତି (ଭଗବାନ ମୋରେଶ୍ୱର)ଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ସବୁଠାରୁ ପବିତ୍ର ଅଷ୍ଟବିନାୟକ ମନ୍ଦିର (ପୁଣେ ଚାରିପାଖରେ ଆଠଟି ପୂଜ୍ୟ ଗଣପତି ମନ୍ଦିର ଗୋଷ୍ଠୀ) ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ।
ମୋରିଆ ଗୋସାଭି ଗଣେଶଙ୍କ ଦିବ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ପରେ ଚିଞ୍ଚୱାଡ଼ାରେ ବସବାସ କରିଥିଲେ। ଏକ ସଂସ୍କରଣ ଅନୁସାରେ, ସେ ବୃଦ୍ଧ ହୋଇଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ମୋରଗାଓଁ ଯାତ୍ରା କରିବା କଷ୍ଟକର ହେଉଥିଲା। ଭଗବାନ ଗଣେଶ ତାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଚିଞ୍ଚୱାଡ଼ରେ ଏକ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ କହିଥିଲେ। ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି, ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଆସୁଥିବା ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀମାନେ ସନ୍ଥଙ୍କ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ସ୍ୱରୂପ “ଗଣପତି ବାପ୍ପା ମୋରିଆ!” ମନ୍ତ୍ର ଗାନ କରିଆସୁଛନ୍ତି। ସମୟ ସହିତ, ଏହି ମନ୍ତ୍ର ଲୋକପ୍ରିୟ ସଂସ୍କୃତିରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲା।

ଚିତ୍ରଟି ମୋରଗାଓଁ ମନ୍ଦିରର,
ଶ୍ରେୟ: ଉଇକିମିଡ଼ିଆ
ଉତ୍ସ: https://www.peepultree.world/livehistoryindia/story/people/morya-gosavi

ବଙ୍ଗାଳୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ଯେ ଦୁର୍ଗା ପୂଜା ହେଉଛି ସେହି ସମୟ ଯେତେବେଳେ ଦେବୀ ଦୁର୍ଗା କୈଳାସ ପର୍ବତରେ ଥିବା ତାଙ୍କ ବଧୂ ଘରୁ ପୃଥିବୀରେ ତାଙ୍କ ପିତାମାତାଙ୍କ ଘରକୁ ଆସନ୍ତି । ସେ ତାଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଗଣେଶ, କାର୍ତ୍ତିକେୟ, ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଏବଂ ସରସ୍ଵତୀଙ୍କୁ ସାଙ୍ଗରେ ନେଇ ଆସନ୍ତି । ଯଦିଓ ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ଅସୁର-ସଂହାରକାରୀ ମୁଦ୍ରାରେ ପୂଜା କରାଯାଏ, ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ସନ୍ତାନ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥାନ୍ତି। ଦେବୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ବାହନ ସହିତ ବର୍ଣ୍ଣିତ କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରକୃତ ପୂଜା ଅବଧିର ପାଞ୍ଚ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ପୂଜା ଏବଂ ରୀତିନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ, ଯାହା ଷଷ୍ଠୀ (ନବରାତ୍ରିର ଷଷ୍ଠ ଦିନ) ଠାରୁ ଦଶମୀ (ଦଶମ ଦିନ, ବିଜୟାଦଶମୀ କିମ୍ବା ଦଶହରା) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପ୍ତ।

ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ବଙ୍ଗାଳୀ କବିତା ଏହାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ସଂକ୍ଷେପ କରେ,

ଗଣେଶ ଠାକୁର ବହୁତ ଲୋଭୀ,
ସେ ଥରେ ତାଙ୍କ ମାଆଙ୍କ ସହିତ ଆସନ୍ତି,
ଏବଂ ପୁଣି ଥରେ, ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକା ଆସନ୍ତି।

গণেশ ঠাকুর ংলাংলা
একবার আসে মায়ের সাথে
একবার আসে একলা।

ଗଣେଶ ଠାକୁର ହାଙ୍ଗଲା |
ଏକବାର ଆଶେ ମାୟେର ସାଥେ |
ଏକବାର ଆଶେ ଏକଲା |

ଚିତ୍ରଟି ହେଉଛି ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀର ଏକ ବାଲୁକା ପଥରରେ ନିର୍ମିତ ଗଣପତି,
ଶ୍ରେୟ: ଶକୁନ୍ତଳା ଜଗନ୍ନାଥନ୍ |
ଉତ୍ସ: https://www.outlooktraveller.com/experiences/heritage/popular-rituals-of-durga-puja

ଲାଲବାଗଚା ରାଜା ହେଉଛନ୍ତି ମୁମ୍ବାଇ ଗଣପତି ମହୋତ୍ସବର ଆକର୍ଷଣ ବିନ୍ଦୁ। ତାଙ୍କୁ ସର୍ବଶେଷରେ ସମୁଦ୍ରରେ ବିସର୍ଜନ କରାଯାଏ । ବିସର୍ଜନ ପ୍ରାୟତଃ ପରଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରେ ହୁଏ । ଲୋକମାନେ ବିସର୍ଜନ ଦେଖିବା ପାଇଁ ସାରା ରାତି ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତି।
ଲାଲବାଗର ରାଜାଙ୍କୁ ନବସାଚା ଗଣପତି କିମ୍ବା ଇଚ୍ଛା ପୂରଣକାରୀ ଗଣେଶ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଭକ୍ତମାନେ ନବସାଚା ଧାଡି ନାମକ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଧାଡିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥାନ୍ତି । ସେମାନେ ମଞ୍ଚ ଉପରକୁ ଚଢ଼ି ଗଣେଶଙ୍କ ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ କରନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷା କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବହୁତ ଲମ୍ବା ଧାଡି ଥାଏ ଏବଂ ବେଳେବେଳେ ୨୦ ଘଣ୍ଟାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ନେଇପାରେ। ସାଧାରଣ ଧାଡିରେ, ଲୋକମାନେ କେବଳ ଦୂରରୁ ଦର୍ଶନ କରିପାରନ୍ତି ଏବଂ ଗଣେଶଙ୍କ ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ।
୧୯୩୦ ମସିହାରେ କଷ୍ଟକର ସମୟ ଦେଇ ଗତି କରିଥିବା ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ ଏବଂ କପଡ଼ା ମିଲ୍ ଶ୍ରମିକଙ୍କ କୃତଜ୍ଞତାରୁ ମଣ୍ଡପଟି ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଉକ୍ତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ ପାଇଁ ଏକ ଜମି ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ଗଣେଶଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ସେମାନଙ୍କୁ କଷ୍ଟକର ସମୟରୁ ବଞ୍ଚିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା। ଗଣେଶଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇବା ପାଇଁ, ସେମାନେ ଜମିର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶକୁ ବାର୍ଷିକ ଗଣପତି ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ଚିହ୍ନଟ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ। ଏହା ଜନମାନସ ଲେଖାରେ ଅଛି କିନ୍ତୁ ଏହାର କୌଣସି ପ୍ରାମାଣିକ ସୂଚନା ନାହିଁ।

ଚିତ୍ରଟି ହେଉଛି ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ଲାଲବାଗଚା ରାଜା।
ଶ୍ରେୟ – ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ଫଟୋଗ୍ରାଫର ସଲୋନୀ ଜୈନ

ସମର୍ଥ ରାମଦାସ (୧୬୦୮-୮୧) ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ‘ସନ୍ତ ପରମ୍ପରା’ (ସନ୍ଥଙ୍କ ପରମ୍ପରା)ର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ। କୁହାଯାଏ ଯେ, ସେ ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜୀ ମହାରାଜଙ୍କୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ କରିଥିଲେ। ସେ ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ଭଜନ ଲେଖିଥିଲେ। ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ଧାଡିରେ କୁହାଯାଇଛି,

ସୁଖକର୍ତ୍ତା ଦୁଃଖହର୍ତ୍ତା ବର୍ତ୍ତ ବିଘ୍ନଚି ||
ନୁରଭି ପୂର୍ବୀ ପ୍ରେମ କୃପା ଜୟଚୀ ||

“ହେ ପ୍ରଭୁ ଯିଏ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି, ଦୁଃଖ ଦୂର କରନ୍ତି ଏବଂ ଜୀବନର ସମସ୍ତ “ବିଘ୍ନ” (ବାଧା) ଦୂର କରନ୍ତି।
ଯିଏ ତାଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଭାବରେ ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରେମ ବିସ୍ତାର କରନ୍ତି।”
ଶେଷରେ, ଭକ୍ତ ନିବେଦନ କରନ୍ତି, “ସଙ୍କତି ପବଭେ ନିର୍ବାଣୀ ରକ୍ଷଭେ ସୁରଭନ୍ଦନା ||
ଦୁର୍ଘଟଣା ସମୟରେ ଆମକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ସୁରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ, ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର।”

ଏଥିରେ ଏକ ପରିଚିତ ମନ୍ତ୍ର ଅଛି ଯାହା ଭଜନ ମାଧ୍ୟମରେ ବୋଲା ଯାଇଥାଏ, “ଜୟଦେବ ଜୟଦେବ ଜୟ ମଙ୍ଗଳ ମୂର୍ତ୍ତି।।”

ଚିତ୍ରଟି ୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ସମର୍ଥ ରାମଦାସଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି, ଉଇକିମିଡ଼ିଆ
ଉତ୍ସ: https://kedar.nitty-witty.com/blog/ganapati-aarti-sukhkarta-dukhharta-with-english-translation-free-download-mp3

ଚନ୍ଦୋଗ୍ୟ ଉପନିଷଦ କହେ, “ତତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଅସି” ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟକ୍ତି (ତ୍ୱମ୍) ବିଶ୍ୱ ଚେତନା (ତତ୍) ସହିତ ସମାନ (ଅସି), କିମ୍ବା ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସାର ଧାରଣ କରେ। ତତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଅସି ଉପନିଷଦର ଚାରୋଟି ମହା ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ।

ମୁଦ୍ଗଲ ପୁରାଣ ଗଣେଶଙ୍କ ଆଠଟି ଅବତାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ। ଏହା ତତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଅସିକୁ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରେ। ଏହା ଗଣପତିଙ୍କୁ ମହାବାକ୍ୟ ସହିତ ସମାନ କରେ – ସେ ଏକ ମାନବ ଶରୀର (ତ୍ୱମ୍ ସହିତ ତୁଳନୀୟ) ଏବଂ ଏକ ହାତୀର ମୁଣ୍ଡ (ତତ୍ ସହିତ ତୁଳନୀୟ) ଧାରଣ କରନ୍ତି। ସେ ନିଜେ ଏହି ଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ଏକୀକରଣକାରୀ (କୋପୁଲା ଅସି ସହିତ ତୁଳନୀୟ)। ମୁଦ୍ଗଲ ପୁରାଣ ଗଣେଶଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ଅବତାର କିପରି ବିଶ୍ୱ ଚେତନାକୁ ଦିବ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିରେ ମିଶ୍ରଣ କରନ୍ତି ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ।

ଉତ୍ସ: ଫିଲିସ୍ ଗ୍ରାନୋଫ୍, ‘ଗଣେଶ ଆଜ୍ ମେଟାଫୋର୍: ଦି ମୁଦ୍ଗଲ ପୁରାଣ’

ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଲକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ, ଏସ ଶଙ୍କରାୟା ହାଇଦ୍ରାବାଦର ଖୈରତାବାଦରେ ଏକ ଫୁଟର ମୂର୍ତ୍ତି ସହିତ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ସେବେଠାରୁ, ପ୍ରତିବର୍ଷ ମୂର୍ତି ର ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି। ୨୦୨୫ ରେ, ଏହା ୭୧ ଫୁଟ ହେବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି। ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଆୟୋଜକ କମିଟି ଉଚ୍ଚତା ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛି। ଦେବତାଙ୍କୁ ହୁସେନସାଗର ହ୍ରଦରେ ବିସର୍ଜନ କରାଯାଏ।

ସୂତ୍ର: https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/khairatabad-ganesh-growing-in-stature-every-yr-since-1954/articleshowprint/86080903.cms

ସଂସ୍କୃତ ସ୍ତୋତ୍ର ପ୍ରାଚୀନ କିନ୍ତୁ ଅଜ୍ଞାତ ଅଟେ | ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟାଂଶ (ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ଲୋକ ନୁହେଁ) ମୁଦ୍ଗଲ ପୁରାଣରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି | ଏହା ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ରଚନା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଏବଂ କୌଣସି ଲେଖକଙ୍କ ଶ୍ରେୟ ନୁହେଁ | ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି, ସଂଗୀତଜ୍ଞମାନେ ଶ୍ଲୋକଟିକୁ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଆସୁଛନ୍ତି | ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି,
वक्रतुण्ड महाकाय सूर्यकोटि समप्रभ । निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ॥
ବକ୍ରତୁଣ୍ଡ ମହାକାୟ ସୂର୍ଯ୍ୟକୋଟି ସମପ୍ରଭ | ନିର୍ବିଘ୍ନମ୍ କୁରୁମେ ଦେବ ସର୍ବ କାର୍ୟେଷୁ ସର୍ବଦା ||
ଭଗବାନ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଶୁଭେଚ୍ଛା, ଯାହାର ଏକ ବକ୍ର ତୁଣ୍ଡ, ବଡ ଶରୀର ଅଛି ଏବଂ ଏକ ଲକ୍ଷ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପରି ଆଲୋକିତ | ହେ, ଦିବ୍ୟ ସ୍ୱରୂପ, ଦୟାକରି ମୋତେ ଆଶୀର୍ବାଦ କରନ୍ତୁ ଯେପରିକି ମୁଁ ଯାହା କରେ, ସବୁ ବାଧାବିଘ୍ନମୁକ୍ତ ହେବ |

ଉତ୍ସ: https://stotra.in/translation/en/sri-ganesh/vakratunda-mahakaya

ଜୈନ ଧର୍ମରେ ଗଣେଶଙ୍କୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସହିତ ଜଡିତ ଦେବତା ଭାବରେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଜୈନ ଗଣେଶଙ୍କ ଚିତ୍ରଣ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ସହିତ ବହୁତ ସମାନ। ଜୈନ ଧର୍ମରେ ଗଣେଶଙ୍କ ବିଷୟରେ ସର୍ବ ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟିକ ସୂଚନା ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଏକ ପାଠ୍ୟରେ ମିଳେ। ଏହା ହେରମ୍ବ, ଗଣବିଗ୍ନେଶ ଏବଂ ବିନାୟକ ଭଳି ଗଣେଶଙ୍କ ଅନେକ ନାମକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରେ। ଏହା ତାଙ୍କୁ ହାତୀ ମୁଣ୍ଡିଆ, ପେଟୁଆ, କୁରାଢ଼ି ଧରିଥିବା ଏବଂ ମୂଷା ଉପରେ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରେ।
୧୫ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଶ୍ୱେତାମ୍ବର ଜୈନ କୃତି ଅନୁସାରେ, ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଗଣପତିଙ୍କୁ ଇଚ୍ଛା ଯୋଗ୍ୟ ଜିନିଷ ପାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରସନ୍ନ କରନ୍ତି। ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶୁଭ ଉତ୍ସବ ଏବଂ ନୂତନ ପ୍ରକଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରେ ତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରଥା ଏବେ ବି ଶ୍ୱେତାମ୍ବର ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ଅତି ସାଧାରଣ। ଦିଗମ୍ବର ଜୈନମାନଙ୍କର ଗଣେଶଙ୍କ ସହିତ କମ୍ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି।
ପ୍ରାଚୀନ ଜୈନ ଗଣେଶ ଦେବତା ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୯ମ ଶତାବ୍ଦୀର। ଏହା ମଥୁରାରେ ମିଳିଥିଲା ​​ଏବଂ ଯକ୍ଷୀ ଅମ୍ବିକା (ଗୌରୀର ଜୈନ ନାମ) ସହିତ ଦେଖାଯାଇଛି । ରାଜସ୍ଥାନ ଏବଂ ଗୁଜରାଟର ଜୈନ ମନ୍ଦିରରେ ଗଣେଶଙ୍କ ପ୍ରତିଛବି ଦେଖାଯାଏ । କିଛି ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ଘନେରଭରେ ମହାବୀର (ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ), ଓସିଆନ୍ (୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ) ଏବଂ ମାଉଣ୍ଟ ଆବୁର ଦିଲୱାରା ମନ୍ଦିର (୧୧ଶ -୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ)।

ଉତ୍ସ: ମାରୁତି ନନ୍ଦନ ତିୱାରୀ ଏବଂ କମଲ ଗିରି, ‘ଜୈନ ଧର୍ମରେ ଗଣେଶଙ୍କ ପ୍ରତିଛବି’

ମୁତ୍ତୁସ୍ୱାମୀ ଦୀକ୍ଷିତର ୧୮ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ତ୍ରିମୁର୍ତ୍ତି ବା କର୍ଣ୍ଣାଟକୀ ସଙ୍ଗୀତର ତିନି ରତ୍ନ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଥିଲେ। ତାଙ୍କର ‘ଷୋଡଶ ଗଣପତି କୃତୀ’ ତାଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ତାମିଲନାଡୁର ତିରୁଭରୁରର ଚମତ୍କାର ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଏହାର ଚାରିପାଖରେ ଥିବା ୧୬ଟି ଗଣପତି ଦେବତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ। ୧୬ କୃତୀ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ବାତାପି ଗଣପତିଙ୍କ ବନ୍ଦନା କରେ।
କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ସେ ଏହି ଦେବତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହା ଗାଇଥିଲେ ଯାହାକୁ ୭ମ ଶତାବ୍ଦୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଚାଲୁକ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିବା ପରେ ବାତାପି (ବାଦାମୀ)ରୁ ପଲ୍ଲବମାନେ ସେଠାକୁ ଆଣିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଐତିହାସିକମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ନୁହଁନ୍ତି, ଏବଂ ଅନେକ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ ଏହା ପ୍ରକୃତରେ ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗର ଚୋଳ ଅବଦାନ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଗୀତଟି ପ୍ରକୃତରେ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମାନ ଦେବତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗାନ କରାଯାଇଥିଲା।
ଇତିହାସ ଯାହା ବି ହେଉ, ରଚନାଟି ସ୍ବୟଂ ଚମତ୍କାର। ପ୍ରଥମ କିଛି ଧାଡିରେ ଲେଖା ଥିଲା, “ମୁଁ ବାତାପିର ଗଣପତିଙ୍କୁ ବନ୍ଦନା କରୁଛି। ସେହି ଗଜାନନ ହେଉଛନ୍ତି ବରଦାତା। ଯାହାଙ୍କ ଚରଣ ଭୂତ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂଜା କରାଯାଏ । ସେ ଜୀବାତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଆଧାର। ସେ ଆବେଗମୁକ୍ତ, ଯାହାଙ୍କ ନିକଟରେ ଯୋଗୀମାନେ ନତମସ୍ତକ ହୁଅନ୍ତି। ସେ ଜଗତର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା, ବିଘ୍ନହର୍ତ୍ତା। ସେ ଆଦିମ ଋଷିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂଜିତ, ଯିଏ କି ପୂଜା ପାତ୍ର (ଅଗସ୍ତ୍ୟ)ରୁ ଜନ୍ମିତ।”

ଉତ୍ସ: ଏମି କ୍ୟାଟଲିନ୍, ‘ବାତାପି ଗଣପତିମ୍’

ବିଷ୍ଣୁ ସହସ୍ରନାମ ମହାଭାରତର ଅନୁଶାସନିକା ପର୍ବରୁ ଆସିଛି । ଭୀଷ୍ମ ତାଙ୍କ ଶର ଶଯ୍ୟାରୁ ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ସର୍ବୋତ୍ତମ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସ୍ତୋତ୍ର ବିଷୟରେ ପଚରାଗଲା, ସେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଏକ ହଜାର ରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ |
ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଭାଗର ପ୍ରଥମ ପଦଟି ରେ କୁହାଯାଇଛି,
शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजम्। प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशान्तये।
ଶୁକ୍ଲାମ୍ବରଧରଂ ବିଷ୍ଣୁ ଶଶୀ ବର୍ଣ୍ଣମ ଚତୁର୍ଭୁଜମ | ପ୍ରସନ୍ନବଦନମ୍ ଧ୍ୟାୟେତ ସର୍ବ ବିଘନୋ ପଶାଂତୟେ |
ଧବଳ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧି, ହେ, ସର୍ବବ୍ୟାପୀ, ତୁମେ ଚନ୍ଦ୍ରାଲୋକରେ ଝଲସୁଛ। ଚାରି ହାତ ସହିତ, ତୁମେ ସର୍ବଜ୍ଞ, ମୁଁ ତୁମର ସର୍ବଦା ହସୁଥିବା ମୁହଁକୁ ଧ୍ୟାନ କରେ, ଏବଂ ପ୍ରାର୍ଥନା କରେ, “ମୋର ପଥରୁ ସମସ୍ତ ବାଧା ଦୂର କର।”

ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ବାଧା ଦୂର କରିବାର ଉଲ୍ଲେଖ ହେତୁ, ଅନେକ ଏହାକୁ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଏକ ଆବାହନ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରନ୍ତି। ଇତିହାସକାରମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ ଆଜି ଆମେ ଜାଣିଥିବା ଗଣେଶ ପୂଜା ଗୁପ୍ତ ଯୁଗରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ସମ୍ଭବତଃ ମହାଭାରତ ରଚନା ପରେ। ବିଷ୍ଣୁ ସହସ୍ରନାମର କିଛି ସଂସ୍କରଣରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ଳୋକ ଯୋଡାଯାଇଛି ଯାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଆବାହନ କରେ।
ଶୁକ୍ଲାମ୍ବରଧରଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ତୋତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମଧ୍ୟ ଏକ ଅଂଶ, ଯେପରିକି ଲଳିତା ସହସ୍ରନାମ।

ଉତ୍ସ: https://hindupedia.com/en/Vishnu_Sahasranamam

ପୁରୀର ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ବର୍ଷସାରା ଅନେକ ବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସବୁଠାରୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ ହେଉଛି ହାତୀବେଶ। ଏହା ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ପାଳନ କରାଯାଏ। ପୁରୀର ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଥଣ୍ଡା ଜଳରେ ସ୍ନାନ କରାଯାଏ। ତା’ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ହାତୀବେଶ କରାଯାଏ। ଏହା ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଅସୁସ୍ଥ ହେବା ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହେବା ପାଇଁ ୧୫ ଦିନ ଏକାନ୍ତରେ ରଖାଯାଏ। ସୁସ୍ଥ ହେବା ପରେ ଦେବତାମାନେ ରଥଯାତ୍ରା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅନ୍ତି।
ଏହି ବେଶ ପଛରେ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି। ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତରୁ ଭଗବାନ ଗଣେଶଙ୍କ ଜଣେ ମହାନ ଭକ୍ତ ଗଣପତି ଭଟ୍ଟ ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ପୁରୀ ଆସିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ, ସେ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ। ସେ ନିରାଶ ହୋଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ତାଙ୍କ ଭକ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟ ଜାଣିଥିଲେ ଏବଂ ଗଣେଶଙ୍କ ରୂପରେ ନିଜକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ହାତୀବେଶ ଏହି ଘଟଣାକୁ ଚିହ୍ନିତ କରେ। ଏହା ଶେଷ ଗଙ୍ଗ ରାଜବଂଶର ରାଜା ଭାନୁ ଦେବଙ୍କ ଯୁଗରେ, ୧୫ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ।

ଉତ୍ସ: ମହିମୋହନ ତ୍ରିପାଠୀ, ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ |
ଚିତ୍ର: ମହୀମୋହନ ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ହାତୀବେଶରୁ|