महान(सर्वात मोठे) आरण्यक बृहदारण्यक उपनिषद हे शुक्ल यजुर्वेदाशी संलग्न असून सर्वांत जुने आणि मोठे उपनिषद मानले जाते. यामध्ये महर्षी याज्ञवल्क्य आणि अनेक प्रश्नकर्ते यांच्यात संवाद आहे, ज्यात स्त्री विदुषी गार्गी आणि मैत्रेयी यांचा समावेश आहे.
दिल्लीतील दोन महाविद्यालये आजही त्यांच्या नावांनी ओळखली जातात.
या उपनिषदात अनेक मूलभूत तत्त्वज्ञानविचार मांडले आहेत, ज्याचा विस्तार नंतरच्या उपनिषदांमध्ये केला गेला.
जसे की: वेगवेगळ्या चेतनेच्या अवस्था, ॐ चे महत्त्व इ.
प्रसिद्ध शांती मंत्रही याच उपनिषदात आढळतो.
“असतो मा सद्गमय । तमसो मा ज्योतिर्गमय । मृत्योर्मा अमृतं गमय । ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥”
(असत्याकडून सत्याकडे, अंधारातून प्रकाशाकडे, मृत्यूतून अमरतेकडे ने – ही प्रार्थना.)
या उपनिषदाचा सर्वांत महत्त्वाचा तत्वविचार ‘नेति नेति’ – म्हणजेच ‘हे नाही, तेही नाही’ हा आहे.
स्वामी विवेकानंद म्हणतात,”कधी कधी आपण एखाद्या गोष्टीचे वर्णन तिच्या भोवतालच्या गोष्टी सांगून करतो.
जेव्हा आपण ‘सच्चिदानंद’ (सद्–आनंद) म्हणतो, तेंव्हा आपण एका वर्णनातीत सीमारेषेचा अंदाज घेतो.
कोणतीही कल्पना किंवा संकल्पना अपुरीच आहे.
‘नेति नेति’ – हेच खरे; कारण विचारसुद्धा मर्यादा लादतो आणि त्यामुळे सत्य लोपते.”
संदर्भ: Vivekavani.com.
neevselfinquiry.in
संकेतस्थळावरून घेतलेल्या चित्रामध्ये गार्गी वाचक्नवी ऋषी याज्ञवल्क्यांशी राजा जनकांच्या साक्षीने वादविवाद करताना दिसते.
महान(सर्वात मोठे) आरण्यक बृहदारण्यक उपनिषद हे शुक्ल यजुर्वेदाशी संलग्न असून सर्वांत जुने आणि मोठे उपनिषद मानले जाते. यामध्ये महर्षी याज्ञवल्क्य आणि अनेक प्रश्नकर्ते यांच्यात संवाद आहे, ज्यात स्त्री विदुषी गार्गी आणि मैत्रेयी यांचा समावेश आहे.
दिल्लीतील दोन महाविद्यालये आजही त्यांच्या नावांनी ओळखली जातात.
या उपनिषदात अनेक मूलभूत तत्त्वज्ञानविचार मांडले आहेत, ज्याचा विस्तार नंतरच्या उपनिषदांमध्ये केला गेला.
जसे की: वेगवेगळ्या चेतनेच्या अवस्था, ॐ चे महत्त्व इ.
प्रसिद्ध शांती मंत्रही याच उपनिषदात आढळतो.
“असतो मा सद्गमय । तमसो मा ज्योतिर्गमय । मृत्योर्मा अमृतं गमय । ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥”
(असत्याकडून सत्याकडे, अंधारातून प्रकाशाकडे, मृत्यूतून अमरतेकडे ने – ही प्रार्थना.)
या उपनिषदाचा सर्वांत महत्त्वाचा तत्वविचार ‘नेति नेति’ – म्हणजेच ‘हे नाही, तेही नाही’ हा आहे.
स्वामी विवेकानंद म्हणतात,”कधी कधी आपण एखाद्या गोष्टीचे वर्णन तिच्या भोवतालच्या गोष्टी सांगून करतो.
जेव्हा आपण ‘सच्चिदानंद’ (सद्–आनंद) म्हणतो, तेंव्हा आपण एका वर्णनातीत सीमारेषेचा अंदाज घेतो.
कोणतीही कल्पना किंवा संकल्पना अपुरीच आहे.
‘नेति नेति’ – हेच खरे; कारण विचारसुद्धा मर्यादा लादतो आणि त्यामुळे सत्य लोपते.”
संदर्भ: Vivekavani.com.
neevselfinquiry.in
संकेतस्थळावरून घेतलेल्या चित्रामध्ये गार्गी वाचक्नवी ऋषी याज्ञवल्क्यांशी राजा जनकांच्या साक्षीने वादविवाद करताना दिसते.
