ଈଶୋପନିଷଦ ଶୁକ୍ଲ ଯଜୁର୍ବେଦର ଅନ୍ତର୍ଗତ। ଏଥିରେ ମାତ୍ର ୧୮ ଗୋଟି ପଂକ୍ତି ଅଛି। ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ର ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ରେ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ। ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଥରେ କହିଥିଲେ ” ଯଦି କେବଳ ଈଶୋପନିଷଦ୍ ର ପ୍ରଥମ ପଙ୍କ୍ତି ଟି ହିନ୍ଦୁ ମାନଙ୍କର ସ୍ମୃତି ରେ ରହିଛି ତେବେ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ଚୀରକାଳ ବଞ୍ଚି ରହିବ” ।
ଈଶୋପନିଷଦ ର ୨ୟ ପଙ୍କ୍ତି ରେ କୁହାଯାଏ ଯେ “ସତ୍ କର୍ମ ଆଶ୍ରୟୀ ଶହେବର୍ଷ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କରିବା ଉଚିତ୍। ତେଣୁ ଏହା ତୁମ ଭିତରେ ଅଛି ଏବଂ ଏହା ବ୍ୟତୀତ ନୁହେଁ;କର୍ମ ମଣିଷ ସହିତ ଜଡିତ ନୁହେଁ” ।
ଗୀତା ୨ୟ ଅଧ୍ୟାୟ ୪୭ ଶ୍ଲୋକ କହିଛନ୍ତି “ତୁମ ର କେବଳ କର୍ମ କରିବାର ଅଧିକାର ଅଛି ଏବଂ ସେହି କର୍ମର ଫଳ ଉପରେ ନୁହେଁ। ତୁମେ କର୍ମ ଫଳ ଆଶାୟୀ ହେବାର ନୁହେଁ କି ଫଳର ଆଶା ନକରି ଅଳସୁଆ ହେଇ ରହିବାର ନୁହେଁ “।
ମୂଳ ଲେଖା: ଈଶା ଉପନିଷଦ ଅନୁବାଦ: ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ; ଗୀତା ଅନୁବାଦ: ବିବେକାନନ୍ଦ; ଗାନ୍ଧୀ ଉଦ୍ଧୃତ : ଏକନାଥ ଈଶ୍ୱରନ୍।

କେନ ଉପନିଷଦ ଏହାର ଶ୍ଳୋକଗୁଡ଼ିକ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇ ଜିଜ୍ଞାସୁତା ସୃଷ୍ଟି କରେ।
“କାହା ଇଛା ଓ ଆଦେଶରେ ମନ ସବୁ ବିଷୟ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ ?
କାହା ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରାଣ ସଞ୍ଚାଳନ କରେ ?
କାହା ଇଛା ରେ ଲୋକ ମାନେ ଏହିପରି କଥା କୁହନ୍ତି ?
କେଉଁ ମାନେ ଆଖି ଓ କାନ କୁ ଆଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ?”
କେନ ଉପନିଷଦ ସାମବେଦର ଅଂଶ ଓ ଏହା ୩୪ ଗୋଟି ପଙ୍କ୍ତି ୪ ଟି ଖଣ୍ଡ ରେ ଅଛି।ଏହା ସୂଚନା ଦିଏ ଚରମ ବାସ୍ତବିକତା କୁ ବୁଝିବା ମନୁଷ୍ୟ ବୁଦ୍ଧି ପାଇଁ କେତେ କଷ୍ଟକର। ୨ୟ ଖଣ୍ଡ ର ୧ ମ ପଙ୍କ୍ତି ରେ କୁହାଯାଇଛି ” ଗୁରୁ କହୁଛନ୍ତି: ” ତୁମେ ଯଦି ଭାବ ‘ ମୁଁ ବ୍ରହ୍ମ କୁ ଭଲ ଭାବରେ ଜାଣେ, ତେବେ ତୁମେ ନିଶ୍ଚିତ ସାମାନ୍ୟ ମାତ୍ର କିଛି ଜାଣିଛ ତାଙ୍କର ବିସ୍ତାର କୁ ଯେପରି ମଣିଷ ଦ୍ବାରା ବା ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ହୋଇଛି।ତେଣୁ ବ୍ରହ୍ମ ଏବେ ମଧ୍ୟ, ତୁମର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଯୋଗ୍ୟ।
ମୂଳ ଲେଖା: https://shlokam.org/texts/

କଥା ଉପନିଷଦ କୃଷ୍ଣ ଯଜୁର୍ବେଦ ର ଏକ ଅଂଶ ଏବଂ ଏଥିରେ ୬ ଟି ବିଭାଗ ଅନ୍ତର୍ଗତ ୧୨୦ ଟି ପଙ୍କ୍ତି ରହିଛି। ଏଥିରେ ଅଛି ବାଳକ ନଚିକେତା ଓ ମୃତ୍ୟୁ ର ଦେବତା ଯମଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କଥୋପକଥନ। ରଥ କଳ୍ପନା ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ରଥ ଓ କଳ୍ପନା ‘ ଛବି ‘ ରୁ ଆସିଛି। ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ଗୁଡିକରେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ, ମନ, ବୁଦ୍ଧି ଓ ଆତ୍ମା ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଛି। ଏହି ତୁଳନାତ୍ମକ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ପ୍ରଥମେ କଥା ଉପନିଷଦ ରେ କରାଯାଇଛି। ଏଭଳି ଉପମା ହୁଏତ ଭାଗବତ ଗୀତା, ବୌଦ୍ଧ ଧାମପାଦ, ଏବଂ ପ୍ଲାଟୋ ଙ୍କ ରଚିତ ଗ୍ରିକ୍ ରଚନାବଳୀ ଫାଏଡ୍ରସ କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଇପାରେ।
କଥା ଉପନିଷଦ କୁହେ
“ଆତ୍ମା କୁ ରଥର ପ୍ରଭୁ ବୋଲି ଜାଣ, ଶରୀର କେବଳ ରଥ, ଜାଣି ରଖ ବୁଦ୍ଧି ହେଲା ଚାଳକ, ମନ ହେଉଛି ରଜ୍ଜୁ/ଲଗାମ।” ଉକ୍ତ ବିବରଣୀ ଆତ୍ମ-ଜ୍ଞାନର ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ଦର୍ଶାଇ ଥାଏ। ଏହା ମଧ୍ୟ ନଚିକେତା ପାଖରେ ଥିବା ବିରଳ ଦୃଢ଼ ମାନସିକତା ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମ ଉପଲବ୍ଧି ସମ୍ଭବ ବୋଲି ଦର୍ଶାଏ।
ମୂଳ ଲେଖା:’ ଉପନିଷଦ ମାଳା’, ଚିନ୍ମୟ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ

ପ୍ରଶ୍ନ ଉପନିଷଦ ଅଥର୍ବ ବେଦ ସହ ଜଡ଼ିତ।ଏହା ୠଷି ପିପ୍ପ|ଳଦ ଏବଂ ତାଙ୍କର ୬ ଜଣ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ଭିତରେ ହେଇଥିବା କଥୋପକଥନ । ଏହା ୬ ଗୋଟି ବିଭାଘରେ ସମୁଦାୟ ୬୭ ଟି ମନ୍ତ୍ର ସହ ଉପଲବ୍ଧ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗ ଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଚରମ ସତ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚିତ। ୫ମ ବିଭାଗ ଓମ୍ (ଓଁ ) କାର ଉପାସନା ର ସବିଶେଷ ତଥ୍ୟ ଦେଇଥାଏ। “
ସେ ଉତ୍ତର ଦେଲେ:ହେ ସତ୍ୟକାମ, ଓମ୍ ଧ୍ୱନି ହେଲା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମ ସମୂହ । ତେଣୁ ଯିଏ ଏହାକୁ ଜାଣେ ସିଏ ଏକରୁ ଆରେକ ସଫଳତା ତାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ହାସଲ କରି ନେଇଥାଏ।
ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ କୁହାଯାଏ ନିମ୍ନସ୍ଥ ବ୍ରହ୍ମ ହିଁ ପ୍ରାଣ ବା ମୁଖ୍ୟ ଜୀବନୀ ଶକ୍ତି । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମ ଅଚିନ୍ତନୀୟ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ବ୍ରହ୍ମ ଓ ପ୍ରାଣ କୁ ବୁଝିବା ପାଇଁ, ଓମ୍(ଓଁ ) ର ଧ୍ୟାନ ସବୁ ଠାରୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ମାର୍ଗ। ଓମ୍ (ଓଁ ) ଜୈନ ଓ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତୀକ । ତିବତୀୟ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ମନ୍ତ୍ର ହେଲା “ଓମ୍(ଓଁ ) ମଣି ପଦ୍ମେ ହୁମ … ” ଯାହା କି ସମସ୍ତ ବୌଦ୍ଧ ଶିକ୍ଷାର ସାରାଂଶ ଭାବେ ଗଣା ଯାଏ।
ମୂଳ ଗ୍ରନ୍ଥ: ‘ ଉପନିଷଦ ମାଳା ‘, ଚିନ୍ମୟ ଅନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଂଗଠନ

ମୁଣ୍ଡକ ଉପନିଷଦ କହନ୍ତି, “କେବଳ ସତ୍ୟ ହିଁ ଜିତେ , ମିଥ୍ୟା ନୁହେଁ । ସତ୍ୟ ଜରିଆରେ ଦୈବୀ ମାର୍ଗ ବିସ୍ତାର ହୋଇ ଥାଏ, ଯାହା ଫଳରେ ସାଧୁ ମାନେ ଯାହାଙ୍କର ସମସ୍ତ କାମନା ପୂରଣ ହୋଇଯାଇଛି ସେମାନେ ପରମ ସତ୍ୟର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଉତ୍ସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପହଞ୍ଚି ଯାଆନ୍ତି ।
ମୁଣ୍ଡକ, ଅଥର୍ବବେଦ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ, ସେଥିରେ ରହିଛି ଋଷି ଅଙ୍ଗିରସଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶିକ୍ଷା ଦିଆ ଯାଇଥିବା ୬୫ ଟି ପଙ୍କ୍ତି ବା ଶ୍ଳୋକ। ଏହାର ନାମ ମୁଣ୍ଡକ ଯେହେତୁ ଅଧ୍ୟାୟଗୁଡ଼ିକର ନାମ ‘ମୁଣ୍ଡକ’, ଯାହାର ଶାବ୍ଦିକ ଅର୍ଥ ‘କ୍ଷୌର ହୋଇଥିବା’ କିମ୍ବା ‘ମୁକ୍ତି ହୋଇଥିବା’। ଏହା ବୋଧହୁଏ କୁହା ଯାଇଛି ଯେ ଏଥିରେ ଥିବା ଜ୍ଞାନ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରେଇ ପାରିବ । ଏହା ଆରମ୍ଭ ହେଇଛି ଏହି ପ୍ରଶ୍ନରୁ “ତାହା କଣ ଯାହା ଜାଣିବା ପରେ ଅନ୍ୟ ସବୁ କିଛି କୁ ଜାଣି ହୁଏ” । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ ସ୍ଥାପନ କରେ, ପ୍ରଥମ “ପରା” ଯାହାକି ପରମ ସତ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି ଦ୍ୱାରା ମୁକ୍ତ ହେବା ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ଟି “ଅପରା” ଯାହାକି ବାକି ସବୁ କିଛିର ଜ୍ଞାନ।ଏଠି ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି ସୃଷ୍ଟିର ଆରମ୍ଭ ପରମ ସତ୍ତା କରିଛନ୍ତି ଠିକ୍ ବୁଢିଆଣୀ ଟିଏ ତାର ଜାଲ ବୁଣିବା ପରି, ଉଭୟ ବ୍ରହ୍ମ ଓ ଦକ୍ଷ ଏବଂ ଭୌତିକ କାରଣ, ଯାହାକି ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଦାର୍ଶନିକ ପ୍ରସ୍ତାବ। ଏହା ମଧ୍ୟ ପରିଚୟ କରାଏ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦୁଇଟି ପକ୍ଷୀଙ୍କ ରୂପକ ବା ଉପମାକୁ। ଉଭୟଙ୍କର ରହଣି ଗୋଟିଏ ଗଛରେ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ସଙ୍ଗୀ ଭାବରେ।
ଜଣେ ଗଛରେ ଫଳ ଚାଖିଥାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜଣେ କେବଳ ଦେଖୁଥାଏ। ପ୍ରଥମଟି ଜୀବତ୍ମାର ନିଦର୍ଶନ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ଟି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରତୀକ।
ମୂଳ ଲେଖା: ‘ ଉପନିଷଦ ମାଳା ‘ , ଚିନ୍ମୟ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ

ମାଂଡୂକ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ଉପନିଷଦ ଯେଉଁ ଥିରେ ଠିକ୍ ୧୨ ଟି ମନ୍ତ୍ର ରହିଛି। ଏହା ଶିକ୍ଷା ଦିଏ କି ଓମ୍/ଓଁ ଜଗତ ର ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ। ସବୁ କିଛି ବ୍ରହ୍ମ ଏବଂ ଆତ୍ମା ବି – ମାଣ୍ଡୁକ୍ୟ ର ମହାବାକ୍ୟ ‘ ଅୟମ୍ ଆତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମ ‘ ।
ଆତ୍ମାକୁ ୪ଟି ଅବସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ଉପସ୍ଥାପନା କରା ଯାଇପାରେ ଯାହାକି ଓମ୍/ଓଁ ଧ୍ୱନି ସହ ସମ୍ପର୍କିତ – ଅ , ଉ , ମ ଏବଂ ୪ର୍ଥ ଟି ଧ୍ୱନି ବିହିନ ଶବ୍ଦ। ଜାଗ୍ରତ ସ୍ଥିତି ଟି ବୈଶ୍ଵାନର ‘ଅ’ , ସ୍ୱପ୍ନ ସ୍ଥିତିଟି ତୈଜସ୍ ‘ଉ’ , ଗଭୀର ନିଦ୍ରା ସ୍ଥିତି ଟି ‘ମ’ ଏବଂ ଆଉ ଏକ ସ୍ଥିତି ୪ର୍ଥ ( ପରେ ଗଉଡପାଦ ତାଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମାଂଡୂକ୍ୟ ଟୀକା ରେ କହିଲେ ତୂରୀୟ) ଯାହା କି ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ।
ସପ୍ତମ ପଙ୍କ୍ତିରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି
“ତୂରୀୟ” ଯାହାକି ଚତୁର୍ଥ ଭାଗ: ନା ଅନ୍ତର୍ମୁଖୀ ନା ବହିର୍ମୁଖୀ ଚେତନା, ନା ଦୁଇଟି ର ସମିଶ୍ରଣ; ନା ଗୋଟିଏ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଚେତନା ; ନା ଜ୍ଞ୍ୟାତ ନା ଅଜ୍ଞ୍ୟାତ ; ଅଦୃଶ୍ୟ , ଅନିର୍ବଚନୀୟ, , ଆକାର ହୀନ, ଗୁଣ ବିବର୍ଜିତ, ଅକଳ୍ପନୀୟ, ବର୍ଣନା କରିହେବ ନାହିଁ , ଯାହାର ମୂଳ ସାରାଂଶ ନିଜ ସତ୍ତା ର ଚୈତନ୍ୟ ଶକ୍ତି; ସମସ୍ତ ସମ୍ପର୍କିତ ଅସ୍ତିତ୍ୱର ସ୍ଥିତି ରେ ବିଶ୍ରାମ, ପୁରା ନିରବ; ଶାନ୍ତ, ପରମାନନ୍ଦ ପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥା; ଯାହା ର ଦ୍ବିତୀୟ ବିକଳ୍ପ ନାହିଁ : ଏହି ହେଲା ଆତ୍ମାର ସ୍ୱରୂପ; ଯାହା ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିବାକୁ ହେବ।”

ମୂଳ ଲେଖା: ସ୍ୱାମୀ କୃଷ୍ନାନନ୍ଦ ଙ୍କ ଅନୁବାଦ

ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଆଧାରିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ରହିଛି। ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ସାମୁହିକ ଭାବେ ଶାରୀରିକ,ମାନସିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଦିଗର ଏକ ମିଶ୍ରଣ। ତୈତ୍ତିର୍ଯ୍ୟ ଉପନିଷଦ ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ ମନୁଷ୍ୟ ର ପଞ୍ଚକୋଷୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଷୟରେ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ୧) ସ୍ଥୂଳ ତତ୍ତ୍ଵ (ଅନ୍ନ ମୟ କୋଷ ), ୨) ପ୍ରବୃତ୍ତି ଗତ ତତ୍ତ୍ଵ (ପ୍ରାଣମୟ କୋଷ), ୩) ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ୱିକ ତତ୍ତ୍ଵ (ମନୋମୟ କୋଷ), ୪) ବୌଦ୍ଧିକ ତତ୍ତ୍ଵ (ବିଞାନମୟ କୋଷ) ୫) ଶୁଦ୍ଧ ସୁଖମୟ ତତ୍ତ୍ଵ (ଆନନ୍ଦମୟ କୋଷ)।
ଏହି ପାଞ୍ଚଟି କୋଷ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଅଜ୍ଞତାର ଆବରଣ ନାଶକାରୀ ରୃପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ। ଗୋଟିଏ କୋଷ ଆଉ ଗୋଟିଏ କୋଷର ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶକ ହୋଇ ଥାଏ , ଗୋଟିଏର କାର୍ଯ୍ୟ ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟର କାରଣ ଅଟନ୍ତି,ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶେଷ ଲକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇ ନାହିଁ । କୃଷ୍ଣ ଯଜୁର୍ବେଦ ରୁ ଆନୀତ ତୈତ୍ତିର୍ଯ୍ୟ ରେ ୩୧ଟି ମନ୍ତ୍ର ରହିଛି ଏବଂ ସ୍ୱାମୀ ଚିନ୍ମୟାନନ୍ଦଙ୍କ ଲେଖାରେ ” ….. ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଦିବ୍ୟ ପରମ୍ପରାରେ ଅପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ଆସନ ଲାଭ କରିଛି।
ଘୋଷଣା ପତ୍ର ‘ହିନ୍ଦୁ ଜୀବନ ଧାରଣ ପଦ୍ଧତି’ “
sivanandaonline.org; ଡ| ବିଶ୍ୱଜିତ ସତପଥୀ, ‘Pancha Kosha Theory of Personality ‘, IIJP

ଏହା କିଛି ଉପନିଷଦଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ, ଯାହାର ଲେଖକ ଆମକୁ ଜଣାଅଛି, ସେ ହେଲେ ଋଷି ମହିଦାଶ ଐତରେୟ। ତାଙ୍କର ଜୀବନ ବିଷୟରେ ବେଶି କିଛି ଜଣା ନାହିଁ।ଶାୟାନ ୧୪ ଶହ ଶତାବ୍ଦୀ ରେ ବେଦ ଉପରେ ତାଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ରେ ଏକ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ଘଟଣାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି।ଋଷିଙ୍କ ର ମାଆ ଥିଲେ ଇତର , ଯାହା ର ଅର୍ଥ ” ଅନ୍ୟ କେହି”. ସେ ବୋଧେ ୠଷି ବିଶାଳ ଙ୍କ ର ଅନ୍ୟ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ।ସେ ଯେତେବେଳେ ୫ ବର୍ଷର ଥିଲେ ମହିଦାଶଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଉତ୍ସବ ପାଳନ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଦିଆଗଲା ନାହିଁ।ଏ କଥାଟି ମାଆଙ୍କୁ ବାଧିଲା।ମା କୁମ୍ଭକାର ଥିବାରୁ ସେତେବେଳେ ପୃଥିବୀ ମାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ। ବାଳକ ହେଲେ ଜଣେ ବଡ଼ ଋଷି ,ମହିଦାଶ – “ପୃଥିବୀ ମା ର ସେବକ”।
ଏହି ଉପନିଷଦରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ବିଶେଷ ଆକର୍ଷଣ ଅଛି। ଏହା ଉପଦେଶ ଦେଇଥାଏ ‘ଚରୈବେତି’- ଚାଲିବା ଜାରି ରଖ , ଏକ ବ୍ୟବହାରିକ ବା ବାସ୍ତବିକ ତର୍କ।
“ଜଣେ ଗତିଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତି ମହୁ ପାଇଥାଏ, ଜଣେ ଗତିଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତି ସୁସ୍ୱାଦୁ ଫଳ ଚାଖିଥାଏ। ସୂର୍ଯ୍ୟ ଙ୍କ ଅବିରାମ ଚେଷ୍ଟାକୁ ବା ଗତିକୁ ଦେଖ, କିପରି ଗତି କରୁଛନ୍ତି ପ୍ରତି ଦିନ ସ|ମାନ୍ୟତମ ଆଳସ୍ୟ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଗତିଶୀଳ ହୁଅ, ଗତିଶୀଳ ହୁଅ”।
ଏହି ଉପନିଷଦର ବହୁତ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଅଛି, ଯେହେତୁ ଏହା ଋଗବେଦ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ଏବଂ ଏଥିରେ ୩୩ଟି ମନ୍ତ୍ର ରହିଛି।ମହାବାକ୍ୟ , ” ପ୍ରଜ୍ଞାନମ୍ ବ୍ରହ୍ମ” ଅର୍ଥାତ୍, ଚେତନା ଶକ୍ତି ହେଲା ବ୍ରହ୍ମ , ଐତରେୟ ଉପନିଷଦ ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହେଇଛି।
ସଂଗ୍ରୃହିତ : ସ୍ୱାମୀ ଗୁରୁଭକ୍ତାନନ୍ଦ, ‘, ଐତରେୟ ଉପନିଷଦ ‘, ସନ୍ଦିପନୀ ସାଧନାଳୟ ।
ଚିତ୍ର ଦର୍ଶାଏ ଆମାଜନର ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଚରୈବେତି ଟି-ସାର୍ଟ ଯାହା ଲୋକପ୍ରିୟତାର ସାକ୍ଷୀ ।

ଛାନ୍ଦୋଗ୍ୟ ଉପନିଷଦରେ ଗୋଟିଏ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ କାହାଣୀ କୁହନ୍ତି। ଦିନେ ଜଣେ ଯୁବକ, ଋଷି ହରିଦୃମତ ଗୌତମଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କର ଛାତ୍ର ହେବାକୁ ଚାହିଁଲା। ଋଷି ପଚାରିଲେ, “ପ୍ରିୟ ବାଳକ , ତୁମେ କେଉଁ ଗୋତ୍ରର କିମ୍ବା ତୁମେ କେଉଁ ବଂଶର ? ” ବାଳକ ଉତ୍ତର ଦେଲା, ସେ ଜାଣେନି। ସେ ମା ଙ୍କର କଥା ସବୁ କହିଲା, ‘ ମୁଁ ବି ଜାଣି ନି ତୋର ଗୋତ୍ର କଣ । ମୁଁ ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ସେବା କରୁଥିଲି ଏବଂ ତତେ ମୋର ଯୁବତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ପାଇଥିଲି। ତେଣୁ ତୋର ବଂଶାବଳୀ ବିଷୟରେ ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ନୁହେଁ। ହେଲେ ବି ମୋ ନାମ ଯାବାଳ ଆଉ ତୁମେ ଅଟ ସତ୍ୟକାମ।’ ଏ କଥା ଶୁଣିବା ପରେ, ଋଷି ସ୍ମିତହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ, ” କେହିବି ଯିଏ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନୁହଁନ୍ତି ଏପରି କହି ପାରିବେ ନାହିଁ । ମୁଁ ତୁମକୁ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣୀ ର ଦୀକ୍ଷା ଦେବି ଯେହେତୁ ସତ୍ୟରୁ ତୁମେ ବିଚ୍ୟୁତ ହେଇନାହଁ।”
ସାମବେଦ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ଛାନ୍ଦଗ୍ୟୋ ହେଉଛି ୨ୟ ବୃହତ୍ତମ ଏବଂ ପୂରାତନ ଉପନିଷଦ। ଏଥିରେ ସଂକଳିତ ମହାବାକ୍ୟ ” ‘ତତ୍ ତ୍ୱମ୍ ଅସି’ ର ଅର୍ଥ ହେଲା ‘ତୁମେ ସେହି ଅଟ’ “।
ଏହା ବ୍ୟବହାରିକ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ରୂପକ ବା ଉପମା ପ୍ରଦାନ କରେ, ଆତ୍ମାର ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କକୁ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ – ସମ୍ପର୍କ ମାଟି ର ମାଟି ପାତ୍ର ସହ ଏବଂ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଖଣ୍ଡ ର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଅଳଙ୍କାର ସହ। ଏଥିରେ ମହାଭାରତ ବାହାରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଷୟରେ ପ୍ରଥମ ଉଲ୍ଲେଖ ମଧ୍ୟ ଅଛି।
ସଂଗ୍ରୃହିତ:Upanishads.org.in; ‘ ଉପନିଷଦ ମାଳା ‘, ଚିନ୍ମୟ ଅନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଂଗଠନ.
ପ୍ରତିଛବିଟି https://thephilosophicalmultiverse.com/the-story-of-satyakama-jabala/

ବୃହଦାରଣ୍ୟକ ବା ବିଶାଳ ଅରଣ୍ୟ ର ପାଠପଢ଼ା ଶୁକ୍ଳ ଯଜୁର୍ବେଦ ସହ ଜଡ଼ିତ। ଏହା ହିଁ ସର୍ବ ବୃହତ ଓ ସର୍ବ ପୁରାତନ ଉପନିଷଦ। ଏଥିରେ ପର୍ଯ୍ୟାୟ କ୍ରମେ ରହିଛି ମହାନ୍ ଉପନିଷଦୀୟ ୠଷି ଯାଜ୍ଞବଳ୍କ୍ୟକଙ୍କ ଏବଂ ବହୁ ଆଲୋଚକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଳାପ, ଯେଉଁଥିରେ ବିଶିଷ୍ଟ ମହିଳା ବିଦ୍ୱାନ ମଧ୍ୟ ସାମିଲ ଥିଲେ ଯେପରି ବିଦ୍ୱାନ୍ – ଗାର୍ଗୀ ଓ ମୈତ୍ରେୟୀ । ଦିଲ୍ଲୀରେ ୨ଟି କଲେଜ ଏହି ମହିଳାମାନଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ।
ଯେହେତୁ ଏହା ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଉପନିଷଦ, ଏଥିରେ ଥିବା ବହୁ ଦାର୍ଶନିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବ୍ୟାପକ ହୋଇଛି, ଯେମିତି ଚେତନାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର, ଓମ୍ ଧ୍ୱନି ର ଗୁରୁତ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି। ଏଥିରେ ଥିବା ଲୋକପ୍ରିୟ ପ୍ରାର୍ଥନା ( ଶାନ୍ତି ମନ୍ତ୍ର), ‘ଅସତୋ ମାଂ ସଦ ଗମୟ” (ମୋତେ ଅସତ୍ୟରୁ ସତ୍ୟକୁ ନେଇଯାଅ)- ଅର୍ଥାତ୍ “ମୋତେ ବାଟ କଢ଼େଇ ନିଅ ଅବାସ୍ତବତା ରୁ ବାସ୍ତବତା ଆଡ଼କୁ , ଅନ୍ଧାର ରୁ ଆଲୋକ ଆଡକୁ, ମୃତ୍ୟୁ ରୁ ଅମୃତ ଆଡ଼କୁ, ଶାନ୍ତି ଶାନ୍ତି ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କରୁ ।ଏଥିରେ ରହିଛି ମହାବାକ୍ୟ “ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମସ୍ମି (ମୁ ବ୍ରହ୍ମ)” ।
ଏହାର ଅତି ଉତ୍ତମ ଦାର୍ଶନିକ ଅବଦାନ ‘ ନେତି ନେତି ‘ ର ପରିକଳ୍ପନା.
ବିବେକାନନ୍ଦ କହିଥିଲେ, “ଆମେ ବେଳେବେଳେ ବସ୍ତୁକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଉ ତାହାର ପରିବେଶକୁ ନେଇ। ଆମେ ଯେତେବେଳେ “ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ” କହୁ( ସ୍ଥିତି – ଜ୍ଞାନ – ଆନନ୍ଦ), ଆମେ ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ ବିସ୍ତାରର କୂଳକୁ ସୂଚାଇ ଥାଉ। କିଛିବି କଳ୍ପନା, କିଛିବି ଚିନ୍ତା ବୃଥା ଅଟେ। ନେତି, ନେତି ( ” ନୁହେଁ ଏହା , ନୁହେଁ ତାହା “) ହିଁ ସର୍ବମୋଟ୍ ଯାହା କୁହାଯାଇ ପାରେ, କାରଣ ଚିନ୍ତା କରିବା ମଧ୍ୟ ସୀମିତ କରିବା ଏବଂ ତେଣୁ ହାରିବା।”
ଉତ୍ସ: Vivekavani.com
ପ୍ରତିଛବିଟି-neevselfinquiry.in- ୠଷି ଯାଜ୍ଞବଳ୍କ୍ୟକ ଓ ଗାର୍ଗୀ ଭାଚାନ୍କାଭିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯୁକ୍ତିତର୍କ,ରାଜା ଜନକଙ୍କ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ