ಹನುಮಂತನು ಮಾರುತಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಾನೆ. ಮರುತ ಅಥವಾ ವಾಯುವಿನ ಮಗನಾದ್ದರಿಂದ ಅವನು ಮಾರುತಿ. ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದ ದಿವಂಗತ ಶ್ರೀಮತಿ ಇಂದಿರಾಗಾಂಧಿಯವರ ಕಿರಿಯ ಮಗನಾದ ಶ್ರೀ ಸಂಜಯ ಗಾಂಧಿಯವರು ಮಾರುತಿ ಕಾರಿನ ತಯಾರಿಕೆಗೆ ಕೈ ಹಾಕಿದರು. ೧೯೬೪ರಿಂದ ೧೯೬೭ ರ ವರೆಗೆ ರೋಲ್ಸ್ ರಾಯ್ಸ್ ನೊಂದಿಗೆ ಕೈ ಜೋಡಿಸಿ, ತರಬೇತಿ ಪಡೆದರು. ತಮ್ಮದೇ ಗ್ಯಾರೇಜಿನಲ್ಲಿ ೧೯೬೬ರಲ್ಲಿ ಕಾರನ್ನು ಹಂತ ಹಂತವಾಗಿ ಜೋಡಿಸಲು ಆರಂಭಿಸಿ ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಭೂಮಿಯನ್ನೂ ಹಣ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯನ್ನೂ ಮಾಡಿದರು. ಮಾರುತಿ ಕಂಪನಿ ೧೯೭೧ರಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು. ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರು ಅಧಿಕಾರದಿಂದ ಇಳಿದಾಗ, ಈ ಯೋಜನೆಯೂ ಸ್ಥಗಿತವಾಯಿತು. ತದನಂತರದ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರು ಗೆಲುವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದರೂ ಕೆಲಕಾಲದಲ್ಲೇ ಸಂಜಯ ಗಾಂಧಿಯವರು ವಿಮಾನಾಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಅಸುನೀಗಿದರು. ಆಗ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಮಾರುತಿ ಕಾರಿನ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಜಪಾನಿನ ಸುುಜುಕಿ ಕಂಪನಿಯೊಂದಿಗೆ ಜಂಟಿಯಾಗಿ ಮುಂದುವರೆಸಿತು. ಲೈಸೆನ್ಸ್ ರಾಜ್ ಎಂದೇ ಕುಖ್ಯಾತವಾದ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮಾರುತಿ ಕಾರು ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಎಟುಕಿದ ಮೊದಲ ಆಧುನಿಕ ವಾಹನವೆನಿಸಿತು. ಯಾರು ಮಾರುತಿ ಎಂದು ಹೆಸರಿಟ್ಟರೋ ವಿಪರ್ಯಾಸವೆಂಬಂತೆ ಅವರೇ ವಾಯು ಅಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಕಾಲವಾದರು. ಮೂಲ: ಆರ್. ಸಿ. ಭಾರ್ಗವ, ದಿ ಮಾರುತಿ ಸ್ಟೋರಿ

Picture is of Harpal Singh who received the first Maruti Car. He never changed his car.

ಅಂಜನಾ ದೇವಿ ಹಾಗೂ ಕೇಸರಿ ರಾಜ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಹುಟ್ಟಿದವ ನಮ್ಮ ಹನುಮಂತ. ಹಾಗಾಗಿ ಅಂಜನೆಯ ಮಗನಾಗಿ ಆಂಜನೇಯನೆಂದೂ, ಕೇಸರಿಯ ಮಗನಾಗಿ ಕೇಸರಿನಂದನನೆಂದೂ ಕರೆಯುವರು. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಆಂಜನೇಯ ಸ್ವಾಮಿ ಎಂದು ಅವನು ಪ್ರಚಲಿತ. ವಾಯು, ಮರುತ್, ಪವನ ಎಂದು ಕರೆಯುವ ವಾಯು ಭಗವಂತನ ವರಪ್ರಸಾದದಿಂದ ಹನುಮಂತ ಹುಟ್ಟಿದ. ಕೆಲವು ಕಥೆಗಳು ರಾಮ ಹಾಗೂ ಹನುಮರು ಒಂದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದರೆಂದು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಸಂತಾನ ಪ್ರಾಪ್ತಿಗಾಗಿ ರಾಜ ದಶರಥನು ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿ ಮಾಡಿದನು. ದೇವತೆಗಳು ಅವನ ಇಷ್ಟಾರ್ಥ ಪೂರ್ತಿಗಾಗಿ ದಿವ್ಯ ಪಾಯಸವನ್ನು ದಶರಥನ ರಾಣಿಯರಿಗೆ ಕರುಣಿಸಿದರು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹನುಮಂತನ ತಂದೆ-ತಾಯ್ಗಳೂ ಪುತ್ರಪ್ರಾಪ್ತಿಗಾಗಿ ಭಗವಂತನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಿರಲು, ದೇವತೆಗಳು ವಾಯು ದೇವನ ಮೂಲಕ ಆ ದಿವ್ಯ ಪ್ರಸಾದದ ಹಲವು ಹನಿಗಳನ್ನು ಅಂಜನಾದೇವಿಗೆ ದಯಪಾಲಿಸಿದರು. ಹೀಗಾಗಿ ರಾಮ-ಹನುಮರು ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದರಲ್ಲದೇ ಒಂದೇ ದಿವ್ಯ ಸಂಕಲ್ಪದಿಂದ ಬಂಧಿತರಾಗಿದ್ದರು, ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಆ ಕಥೆ. ಹನುಮನು ಅಂಜನೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟುವುದಕ್ಕೆ ವಾಯು ದೇವನ ಕೃಪೆಯಿರುವುದರಿಂದ ಅವನು ಮಾರುತಿ, ವಾಯುಪುತ್ರ ಹಾಗೂ ಪವನಪುತ್ರನೆಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಾನೆ.

Raja Ravi Varma’s painting

ಒಂದು ಮುಂಜಾನೆ ಬಾಲ ಹನುಮನಿಗೆ ಅತೀವವಾದ ಹಸಿವೆಯಾಯಿತು. ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಕೆಂಪಗೆ ಹೊಳೆದು ಬೆಳಗುತ್ತಿದ್ದ ಹಣ್ಣನ್ನು ತಿನ್ನಬೇಕು ಎಂದು ಒಮ್ಮೆಲೇ ಅದರೆಡೆಗೆ ಹಾರಿದ. ಆಗಷ್ಟೇ ಉದಯಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಹಿಡಿಯಲು ಹೋದ ಉದ್ಧಟ ಶಿಶುವನ್ನು ಕಂಡು ಕೋಪದಿಂದ ಇಂದ್ರನು ತನ್ನ ವಜ್ರಾಯುಧದಿಂದ ಅವನ ದವಡೆಗೆ ಝಾಡಿಸಿದನು. ನಿಷ್ಟೇಷ್ಟಿತನಾಗಿ, ದವಡೆಯೊಡೆದು ಹನುಮನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದನು. ತನ್ನ ಮಗನ ಈ ದುರ್ದಶೆಯನ್ನು ಕಂಡ ವಾಯುದೇವನು, ಕ್ರೋಧಿತನಾಗಿ ಸಕಲ ಜೀವರಾಶಿಗಳಿಗೂ ಗಾಳಿಯೇ ಇಲ್ಲದಂತಹ ನಿರ್ವಾತ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಂದನು. ಕೂಡಲೇ ಮಹಾದೇವನಾದ ಶಿವನು ಧರೆಗಿಳಿದು, ಹನುಮನನ್ನು ಪುನಶ್ಚೇತನಗೊಳಿಸಿದ. ತದನಂತರ ವಾಯುದೇವನು ಸಂತೃಪ್ತನಾದನು. ಹನುಮನ ದವಡೆಯೋ ಹಾಗೆಯೇ ವಿರೂಪವಾಗಿಯೇ ಉಳಿಯಿತು. * ಮೂಲ: “The Story of Hanuman,” Durham University

Picture is Raja Ravi Varma’s painting

ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಹನುಮನು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಒಂದು ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನ ಹಾಗೂ ಹನುಮರ ಸಮಾಗಮವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಸೀಮಶೂರನಾದ ರಾಮನಿಗೆ ಸೇತುವೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ವಾನರರ ಸಹಾಯವೇಕೆ ಬೇಕಿತ್ತು, ಬಾಣಗಳಿಂದಲೇ ಆಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವೇ ಎಂಬ ಅರ್ಜುನನ ಸಂದೇಹಕ್ಕೆ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಕಪಿರೂಪದಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಹನುಮನು, ಬಾಣಗಳ ಸೇತುವೆಯು ಒಬ್ಬ ವಾನರನ ತೋಳಿನ ತೂಕವನ್ನೂ ತಡೆಯುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದನು. ಅರ್ಜುನನು, ತಾನು ಅಂತಹ ಒಂದು ಸೇತುವನ್ನು ಕಟ್ಟುವೆನು ಎಂದು ಜಂಭಪಡಲು, ಅರ್ಜುನನ ಬಾಣಗಳ ಆ ಸೇತುವೆಯನ್ನು ಹನುಮನು ತತ್ ಕ್ಷಣವೇ ಧ್ವಂಸಮಾಡಿದ. ಕೃಷ್ಣನು ಬಂದು ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಲಾಗಿ, ಹನುಮನು ಅರ್ಜುನನ ರಥದ ಪತಾಕೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸುವೆನೆಂದು ಹೇಳಿದನು. ಮತ್ತೊಂದು ಹನುಮನನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಕಥೆ ಸೌಗಂಧಿಕಾ ಪುಷ್ಪಹರಣದ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಕಷ್ಟಕರ ವನವಾಸವನ್ನು ಪಾಂಡವರು ಸವೆಸುತ್ತಿರಲು, ಒಂದು ದಿನ ಅಪರಿಮಿತ ಪರಿಮಳ ಹೊಂದಿದ ಸೌಗಂಧಿಕಾ ಪುಷ್ಪವು ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಅವಳ ಮನವನ್ನು ಸೆಳೆಯಿತು. ಭೀಮಸೇನನು ಅವಳ ಇಚ್ಛೆಯನ್ನು ಈಡೇರಿಸಲು ಅದರ ಸುಳಿವನ್ನು ಹಿಡಿದು ಹೊರಟನು. ಅವನ ದಾರಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಕಪಿಯೊಂದು ಮಲಗಿದ್ದಿತು. ಕಪಿಯನ್ನು ದಾಟುವುದು ಉಚಿತವಲ್ಲವೆಂದು, ಅದರ ಬಾಲವನ್ನು ಸರಿಸಿ ಮುಂದುವರಿಯಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ಭೀಮನಿಗೆ ಕಪಿಯ ಬಾಲವನ್ನು ಅಲ್ಲಾಡಿಸಲೂ ಆಗಲಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಕಪಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದ್ದ ಹನುಮನನ್ನು ಭೀಮ ಮನಗಂಡು ಅವನ ಪಾದಗಳಿಗೆರಗಿದ. ಹನುಮನ ಕೃಪೆಗೆ ಪಾತ್ರನಾದ. ಹನುಮನು ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನ ಪತಾಕೆಯಲ್ಲಿ ತಾನು ನೆಲೆಸುವೆನೆಂದು ಮಾತುಕೊಟ್ಟ. ಹೀಗಾಗಿ, ಹಿಂದೂಗಳಿಗೆ ಕೇಸರಿ ಪತಾಕೆಯಲ್ಲಿನ ಹನುಮನ ಲಾಂಛನವು ಶುಭಸೂಚಕವಾಗಿದೆ. ವಾಯುದೇವನ ಅಂಶದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ ಕುಂತೀ ಪುತ್ರ ಬಲಭೀಮನು ಹನುಮನ ಸಹೋದರನು.

Hanumanji’s flags on sale in Ayodhya

ಲಂಕಾ ವಿಜಯದ ನಂತರ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪಟ್ಟಾಭಿಷಿಕ್ತನಾದನು. ತನ್ನ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ನೆರವಾದವರಿಗೆಲ್ಲಾ ಶ್ರೀರಾಮನು ಉತ್ತಮ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನಿತ್ತು ಸನ್ಮಾನಿಸಿದನು. ಅಚ್ಚರಿಯೆಂದರ ಹನುಮಂತನು ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪಾರಿತೋಷಕಗಳನ್ನೂ ನಿರಾಕರಿಸಿದನು. ಸೀತಾ-ರಾಮರು ತನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲೇ ನೆಲೆಸಿರುವುದರಿಂದ ತನಗೆ ಆ ಉಡುಗೊರೆಗಳು ಅನವಶ್ಯಕವೆಂದು ಹನುಮನು ವಿವರಿಸಿದನು. ಅದು ಹೇಗೆ ಎಂದು ಪಂದ್ಯಕ್ಕಿಳಿಯಲು, ಹನುಮಂತನು ತನ್ನೆದೆಯ ಚರ್ಮವನ್ನು ಸೀಳಿ, ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದ ರಾಮ-ಸೀತೆಯರನ್ನು ಲೋಕಕ್ಕೆ ಕಾಣಿಸಿದನು. ಮಾರಣಾಂತಿಕವಾದ ರಕ್ತಸ್ರಾವವಿದ್ದರೂ ತನ್ನ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಮೆರೆದ ಹನುಮನಿಗೆ ರಾಮನು ಚಿರಂಜೀವಿಯಾಗೆಂದು ಹರಸಿ, ಕಾಪಾಡಿದನು. ಮೂಲ: “The Story of Hanuman,” Durham University*

Picture is Raja Ravi Varma’s painting of the episode

ಸೀತಾ ರಾಮರು ಹನುಮನನ್ನು ಚಿರಂಜೀವಿ ಹಾಗೂ ಸಂಕಟಮೋಚನನಾಗು ಎಂದು ವರವನ್ನಿತ್ತರು. ಹನುಮಂತನು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನೂ, ನೋವುಗಳನ್ನೂ ನಿವಾರಿಸುತ್ತಾನೆಂಬುದು ಹಿಂದೂಗಳ ಅಚಲವಾದ ವಿಶ್ವಾಸ. ತುಲಸೀದಾಸರ ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಹನುಮಾನ್ ಚಾಲೀಸಾ ಹಾಗೂ ಸಂಕಟ ಮೋಚನ ಅಷ್ಟಕವನ್ನು ನಿತ್ಯವೂ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಜನರು ಪಠಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸಂಕಟಮೋಚನ ಅಷ್ಟಕವು ಎಂಟು ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ಎಲ್ಲರ ಏಳ್ಗೆಗಾಗಿ ಪಠಿಸಿದರೆ, ಬಜರಂಗಬಾನ್ ನ ಬೀಜಮಂತ್ರಗಳು ಹನುಮಂತನನ್ನು ಆವಾಹಿಸಿ ಸಂಕಟದಲ್ಲಿದ್ದವರನ್ನು ಪಾರುಗಾಣಿಸುವುವೆಂದು ನಂಬಿಕೆ. ಹನುಮಾನ್ ಚಾಲೀಸಾ ತುಲಸೀದಾಸರ ಪೂಜನೀಯ ಕೃತಿ. ಅದರಲ್ಲಿ ಬರುವ ಸಾಲು ‘ಕೋ ನಹೀ ಜಾನತ್ ಹೈ ಜಗತ್ ಮೇ, ಕಪಿ, ಸಂಕಟ್ ಮೋಚನ ನಾಮ್ ತಿಹಾರೊ’. ಇದರ ಅರ್ಥ ‘ಓ ಕಪಿಯೇ, ನೀನೇ ಸಂಕಟಮೋಚನನೆಂದು ಎಂದು ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಯಾರಿಗೆ ತಾನೆ ಅರಿವಿಲ್ಲ?’ ಎಂದು. ಜಗತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಕಾಶಿ ವಿಶ್ವನಾಥನ ಮಂದಿರದ ಬಳಿ ಇರುವ ಸಂಕಟಮೋಚನ ಮಂದಿರದ ಪೂಜನೀಯ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ, ೨೦೦೬ ರಲ್ಲಿ ಭಯೋತ್ಪಾದಕರ ದಾರುಣ ಹಲ್ಲೆಯಾಯಿತು. ಹಲವು ಜೀವಹಾನಿಗಳಾದುವು. ಈಗಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೂಲ: Speaking Tree

Picture is entrance to the Sankat Mochan Temple in Varanasi

ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಹನುಮಾನ್ ಗಢಿಯಲ್ಲಿ ಹನುಮಂತನು, ರಕ್ಷಕನ ದಾಯಿತ್ವವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವನು. ಶ್ರೀ ರಾಮನು ಪರಂಧಾಮಕ್ಕೆ ತೆರಳುವ ಮುನ್ನ ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ವಹಿಸಿದನು. ಹನುಮನ ಮೂರ್ತಿಯು ಅಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದ್ದರೂ ಸಿಂಹಾಸನದಮೇಲೆ ವಿರಾಜಿಸಿರುವುದು.ಈ ದೇವಾಲಯವು ಒಂದು ಭದ್ರ ಕೋಟೆಯನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿದ್ದು, ಅದರ ಮೂಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಬುರುಜುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಶ್ರೀ ರಾಮ ಜನ್ಮಭೂಮಿಯ ಬಳಿಯೇ ಇರುವ ಇದು, ರಾಮಕೋಠ್ ಎಂಬ ಎತ್ತರದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿದೆ. ೧೮೫೫ ರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ರಾಮಜನ್ಮಭೂಮಿ ಹಾಗೂ ಹನುಮಾನ್ ಗಢಿ ಎರಡೂ ಮಸೀದಿಯೊಂದರೊಳಗಿವೆ ಎಂಬ ವಿವಾದದೊಂದಿಗೆ ಭೀಕರ ದಂಗೆಗಳಾದುವು. ಮೂಲ: Footsteps of Rama, Vikrant Pande and Neelesh Kulkarni ಚಿತ್ರ ಸಹಾಯ: ಉತ್ತರಪ್ರದೇಶ ಪರ್ಯಟನ ವಿಭಾಗ, ಅಯೋಧ್ಯಾ

Picture is Hanuman Garhi temple in Ayodhya

ಹನುಮಂತನು ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಯಾದರೂ ಅವನ ಮಗನ ವಿಚಾರವಾಗಿ ಒಂದು ಕಥೆಯು ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿದೆ. ಹನುಮನು ಲಂಕಾದಹನದ ನಂತರ ಉರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ತನ್ನ ಬಾಲದ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಆರಿಸಲು, ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಮುಳುಗಿದನು. ಆಗ ಅವನ ದೇಹದಿಂದ ಉದುರಿದ ಬೆವರಿನ ಹನಿಯೊಂದನ್ನು ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಮೀನು ನುಂಗಿತು. ಪಾತಾಳ ಲೋಕವನ್ನು ಆಳುತ್ತಿದ್ದ ರಾವಣನ ಮಗನಾದ ಅಹಿರಾವಣನು ಈ ಮೀನನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ಹಿಡಿದನು. ಅದನ್ನು ಸೀಳಲು, ಮೀನಿನ ಮಗನಾದ ಮಕರಧ್ವಜನು ಹೊರಬಂದನು. ಬಲಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದ ಮಕರಧ್ವಜನನ್ನು ಅಹಿರಾವಣನು ತನ್ನ ರಾಜ್ಯದ ರಕ್ಷಕನನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದನು. ಅಹಿರಾವಣನು ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿ ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದನು. ಹನುಮಂತನು ಅವರನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಲು, ದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಅರ್ಧವಾನರನೂ, ಅರ್ಧಸರೀಸೃಪನೂ ಆದ ಮಕರಧ್ವಜನು ಹನುಮನನ್ನು ತಡೆದನು. ತನ್ನ ಯೌಗಿಕ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಅವನು ಯಾರೆಂದು ಹನುಮನಿಗೆ ಅರಿವಾಯಿತು. ಹಾಗಿದ್ದರೂ ಅವನು ತನ್ನ ಮಗನೊಡನೆ ಹೋರಾಡಿ ಅವನನ್ನು ಸೆರೆಯಲ್ಲಿ ಹಾಕಿದನು. ಹನುಮಂತನು ಅಹಿರಾವಣನನ್ನು ಕೊಂದು, ರಾಮ ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ಕಾಪಾಡಿದನು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಡಲು ಅನುವಾದಾಗ, ರಾಮನು ಮಕರಧ್ವಜನನ್ನು ಪಾತಾಳ ಲೋಕದ ಅರಸನಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದನು. ಈ ಕಥೆಯು ಹಲವು ಸ್ಥಳೀಯ ರಾಮಾಯಣಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಮೂಲ: https://www.speakingtree.in/allslides/lord-hanuman-had-a-son-what-was-his-name/75028

Sketch of Makardhwaj

ಹನುಮಂತನು ಸುಗ್ರೀವನ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದನು. ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾ ಪಾಲಕರಾದ ವಾನರ ಸಹೋದರರಾದ ವಾಲಿ-ಸುಗ್ರೀವರಲ್ಲಿ ಮನಸ್ತಾಪವುಂಟಾಗಿ, ಸುಗ್ರೀವನು ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಬಹಿಷ್ಕೃತನಾಗಿ, ವಾಲಿಯ ಸಂಚಾರಕ್ಕೆ ನಿಸ್ಷಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದ ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದನು. ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರು ಸೀತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಗೆ ಬರಲು, ಹನುಮಂತನು ಮಾರುವೇಷದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಸಂಧಿಸಿ ಅವರುಗಳು ಯಾರೆಂದು ಅರಿತನು. ರಾಮನನ್ನು ಎಂದೂ ಕಾಣದ ಹನುಮನು ಅವನನ್ನು ಕಂಡೊಡನೆಯೇ ಅವನ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅರಿತನು. ರಾಮಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಗ್ರಗಣ್ಯನಾಗಿ ಪರಮ ರಾಮಭಕ್ತನೆನಿಸಿದನು. ತುಂಗಭದ್ರಾ ತೀರದಲ್ಲಿರುವ ಹಂಪೆಯೇ ಆಂಜನೇಯನು ಉದಿಸಿದ ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉಜ್ವಲವಾಗಿ ಮೆರೆದ ಹಿಂದೂ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ವಿಜಯನಗರದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದಿತು ಹಂಪೆ. ಇಂದಿಗೂ ನಾವಲ್ಲಿ ಹನುಮನಿಗೆ ಸಂಬಧಿಸಿದ ಹಲವು ಮಂದಿರ-ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಮೂಲ: hampi.in

Picture is the Anjaneya temple at hilltop, Hampi

ಐದು ಮೊಗಗಳುಳ್ಳ ಹನುಮನ ದೇವಾಲಯವು ರಾಮೇಶ್ವರದಲ್ಲಿನ ಶ್ರೀ ರಾಮನಾಥಸ್ವಾಮಿಯ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ೨ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಹನುಮಂತನು ರಾವಣನ ಮಗನಾದ ಅಹಿರಾವಣನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿದನು. ಅಹಿರಾವಣನನ್ನು ಸೋಲಿಸಲು ಐದು ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಉರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಐದು ದೀಪಗಳನ್ನು ನಂದಿಸಬೇಕೆಂದು ಅರಿತನು. ಹಾಗಾಗಿ ಅವನು ಪಂಚಮುಖ ರೂಪವನ್ನು ತಾಳಿ, ಎಲ್ಲಾ ದೀಪಗಳನ್ನೂ ಒಟ್ಟಗಿ ನಂದಿಸಿದನು. ಹನುಮಂತನು ಹಾಗೆ ತಳೆದ ಐದು ಮುಖಗಳು ಯಾವುವೆಂದರೆ, ವರಾಹ(ಉತ್ತರ), ನರಸಿಂಹ(ದಕ್ಷಿಣ), ಗರುಡ ( ಪಶ್ಚಿಮ), ಹನುಮಂತ(ಪೂರ್ವ) ಮತ್ತು ಹಯಗ್ರೀವ(ಊರ್ಧ್ವ ದಿಕ್ಕು). ಈ ದೇವಾಲಯದ ವಿಶೇಷತೆಯೆಂದರೆ, ಇಲ್ಲಿನ ತೇಲುವ ಬಂಡೆಗಳು. ಇಲ್ಲಿನ ಬಂಡೆಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿಯೇ ರಾಮೇಶ್ವರದಿಂದ ಲಂಕೆಗೆ ಸೇತು ಬಂಧನವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದ್ದು ಎಂದು ಜನರು ನಂಬಿರುವರು. ಮೂಲ: https://rameshwaramtourism.co.in/panchamukhi-hanuman-temple-rameshwaram

Picture is Panchmukhi Anjaneya from Rameshwaram

ಸಂಜೀವನಿ ಮೂಲಿಕೆಯನ್ನು ಅರಸುತ್ತಾ ಲಂಕೆಯಿಂದ ಹಿಮಾಲಯಕ್ಕೆ ಹಾರಿದ ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಆ ಮೂಲಿಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಗಳನ್ನು ಗಿರಿಯೊಂದರ ಮೇಲೆ ನೆಲೆಸಿದ್ದ ‘ಯಾಕು’ ಎಂಬ ಸಜ್ಜನನು ನೀಡಿದನು. ಸಂತೋಷಗೊಂಡ ಹನುಮನು ಮೂಲಿಕೆಯನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿಕೊಂಡು ಹಿಂದಿರುಗುವಾಗ ಯಾಕುವನ್ನು ಕಾಣಲು ತಾನು ಬರುವನೆಂದು ಮಾತುಕೊಟ್ಟನು. ಆದರೆ ಅವನು ಹಿಂದಿರುಗುವಾಗ ಕಾಲನೇಮಿಯು ಮೋಸದಿಂದ ಕಾಲಹರಣವನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದನು. ಕಾಲನೇಮಿಯೊಡನೆ ಯುದ್ಧಮಾಡಿ ಲಂಕೆಗೆ ಹೊರಡುವ ವೇಳೆಗಾಗಲೇ ಬಹಳ ತಡವಾಗಿ ಹನುಮಂತನು ಯಾಕುವನ್ನು ಪುನಃ ಸಂದರ್ಶಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಯಾಕುವಿಗೆ ದುಃಖವಾಯಿತು. ಹನುಮಂತನು ಆ ಪ್ರದೇಶದ ಮೇಲೆ ಹಾರಿ ಹೋಗಲು, ಅವನ ಮೂರ್ತಿಯೊಂದು ಆ ಗಿರಿಯ ಮೇಲೆ ಉದ್ಭವವಾಯಿತು. ಹನುಮನನ್ನು ಭೇಟಿಮಾಡಿದ ಸಂತೋಷಕ್ಕೆ ಯಾಕುವು ಆ ಮೂರ್ತಿಯು ಆವಿರ್ಭವಿಸಿದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯವೊಂದನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದನು. ಈಗಲೂ ಸಹ ಅಲ್ಲಿ ಆಂಜನೇಯನ ಹೆಜ್ಜೆಯ ಗುರುತುಗಳು ಇವೆಯೆಂದೂ, ಅಲ್ಲಿ ಇರುವ ವಾನರ ಸಮೂಹವು ಅವನ ವಂಶಜರೆಂದೂ ಜನರು ನಂಬಿರುವರು. ಶಿಮ್ಲಾದ ಅತಿ ಎತ್ತರದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಈ ಮಂದಿರವಿದೆ. ಮೂಲ: https://shimlatourism.co.in/jakhu-temple-shimla

Picture is Jakhoo temple at Shimla

ಸಂಜೀವನಿ ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಹೊತ್ತು ಹಾರುತ್ತಿರುವ ಹನುಮಂತನ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಎಲ್ಲೆಡೆಯೂ ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಹನುಮಂತನ ಹಲವು ಹೆಸರುಗಳೂ ಈ ಪ್ರಸಂಗಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟವು. ಈ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಜನರು ಅವನನ್ನು ತಮ್ಮ ಸಂಕಟಗಳನ್ನು ಹರಿಸುವವನು ಎಂದೂ ನಂಬಿರುವುದು. ಜನರಂತೆಯೇ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಹಲವಾರು ಜಾಗಗಳೂ ಸಂಜೀವನಿ ಮೂಲಿಕಾ ಪ್ರಸಂಗಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧ ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ‘ತೋಕ್’ ಎಂದರೆ ಬೆಟ್ಟ. ಹನುಮಾನ್ ತೋಕ್, ಗ್ಯಾಂಗ್ ತೋಕ್ ಊರಿನಿಂದ ೧೧ ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ೧೯೬೮ ರಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಲಾಯಿತು. ಇದು ಸರಾಸರಿ ೭೨೦೦ ಅಡಿಗಳಷ್ಟು(೨೧೯೪ ಮೀಟರ್ ಗಳು) ಎತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿರುವ ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯ ಸೈನಿಕರು ಈ ದೇವಾಲಯನ್ನು ಕಾಳಜಿಯಿಂದ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಸಂಕಲ್ಪವು ಈಡೇರುವುದು ಎಂದೂ ಸಹ ದೃಢವಾದ ನಂಬಿಕೆ ಜನರಲ್ಲಿದೆ. ಮೂಲ: sikkimtourism.gov.in

Picture is Jakhoo temple at Shimla