സിന്ധുനദീതട സംസ്കാരത്തിലെ ഒരു പ്രധാന നഗരമായിരുന്നു ബിസി 2400-ൽ (ഇന്നത്തെ ഗുജറാത്തിലെ) നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട ലോഥൽ. അവിടുത്തെ ജനങ്ങളിൽ പലരും വിദഗ്ധരായ വ്യാപാരികളും, എഞ്ചിനീയർമാരുമായിരുന്നു
എന്ന് തെളിയിക്കും വിധം ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന ഒരു കപ്പൽശാല തന്നെ ഇവിടെയുണ്ട്. ലോഥലിനെ മെസൊപ്പൊട്ടേമിയ പോലുള്ള വിദൂര പ്രദേശങ്ങളുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന കപ്പലുകൾക്ക്, നഗരത്തിനും കടലിനുമിടയിൽ ചരക്കുനീക്കം എളുപ്പമാക്കാനായി കപ്പൽശാല തുണയായി. മുദ്രകൾ, മുത്തുകൾ, മൺപാത്രങ്ങൾ, തൂക്കങ്ങൾ എന്നിവയുൾപ്പെടെയുള്ള പുരാവസ്തു കണ്ടെത്തലുകൾ വ്യാപാരവും, കരകൗശലവൈദഗ്ദ്ധ്യവും നന്നായി ചിട്ടപ്പെടുത്തിയിരുന്നുവെന്ന് തെളിയിക്കുന്നു. നഗരത്തിന് തെരുവുകൾ, കാര്യക്ഷമമായ ഓവുചാലുകൾ, കലവറകൾ, നിയുക്ത തൊഴിൽ മേഖലകൾ എന്നിവയുമുണ്ടായിരുന്നു. ഹാരപ്പൻ നാഗരികതയുടെ വിപുലമായ ആസൂത്രണം, സമുദ്രപരിജ്ഞാനം, വാണിജ്യാടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള നൂതനത്വം എന്നിവ ലോഥൽ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു.

ഉറവിടം: ഉപീന്ദർ സിംഗ്
www.harappa.com എന്ന വെബ്സൈറ്റിൽ നിന്നുമുള്ളതാണീ ചിത്രം

കൊങ്കൺ തീരത്തെ ഡെക്കാൻ പീഠഭൂമിയുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട പുരാതന ചുരങ്ങളിൽ ഒന്നായിരുന്നു നാനെഘട്ട് വ്യാപാര പാത. ബിസി രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ട് മുതൽ സജീവമായിരുന്ന ഈ പാത, ഉൾനാടൻ വിപണികൾക്കും, തീരദേശ തുറമുഖങ്ങൾക്കുമിടയിൽ സുഗന്ധദ്രവ്യങ്ങൾ, പരുത്തി, ധാന്യങ്ങൾ, ലോഹങ്ങൾ, കുതിരകൾ തുടങ്ങിയ സാധനങ്ങളുടെ നീക്കം സാധ്യമാക്കി. ശതവാഹന കാലഘട്ടത്തിലാണ് ഈ പാതയ്ക്ക് പ്രാധാന്യം ലഭിച്ചത്. ചുരം കടക്കുമ്പോൾ വ്യാപാരികൾ പണം നിക്ഷേപിച്ചിരുന്ന (കല്ലിൽ കൊത്തിയെടുത്ത) ഈ കുടം ഒരു പ്രത്യേക സവിശേഷതയാണ്. സംസ്ഥാനം നടത്തിയിരുന്ന വ്യാപാര നിയന്ത്രണത്തിന്റെയും, വരുമാന ശേഖരണത്തിന്റെയും ഒരു സംഘടിത സംവിധാനം ഇതിലൂടെ കാണാനാവുന്നു. വ്യാപാരം, ഭരണം, മതം എന്നിവയെ ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന രാജകീയ പദവികളും, സംഭാവനകളും, നാനെഘട്ടിലെ ലിഖിതങ്ങൾ വെളിപ്പെടുത്തുന്നു.

ഉറവിടം: “ഡി. സി. സിർക്കാർ” എഴുതിയ “ഇന്ത്യൻ ചരിത്രത്തെയും നാഗരികതയെയും കുറിച്ചുള്ള തിരഞ്ഞെടുത്ത ലിഖിതങ്ങൾ” എന്ന പുസ്തകം

കൗടില്യൻ (ചാണക്യൻ) രചിച്ചതായി കരുതപ്പെടുന്ന അർത്ഥശാസ്ത്രം, സമ്പത്ത് സൃഷ്ടിക്കുന്നതിനെയും, ഭരണത്തെയും കുറിച്ചുള്ള ഒരു അടിസ്ഥാന ഗ്രന്ഥമാണ്. സാമൂഹിക സ്ഥിരതയ്ക്കും, ധാർമ്മിക ജീവിതത്തിനും അഭിവൃദ്ധി അനിവാര്യമാണെന്ന് ഇത് ചൂണ്ടികാണിക്കുന്നു. കൃഷി, വ്യാപാരം, ഖനനം, വ്യവസായം, നികുതി എന്നിവയുടെ ന്യായമായ സംസ്ഥാന മേൽനോട്ടത്തിലൂടെയാവണം സമ്പത്ത് സൃഷ്ടിക്കേണ്ടതെന്ന് ഈ ഗ്രന്ഥം വിശദീകരിക്കുന്നു. ക്രമീകരിച്ച വിപണികളെയും, സംഘടനാധിഷ്ഠിത ഉൽപ്പാദനത്തെയും, റോഡുകൾ, ജലസേചനം, തുറമുഖങ്ങൾ തുടങ്ങിയ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങളിലെ നിക്ഷേപത്തെയും ഇത് പിന്തുണയ്ക്കുന്നു. അതേസമയം- അഴിമതി, വഞ്ചന, പൂഴ്ത്തിവയ്പ്പ്, ചൂഷണം എന്നിവയെ ഇത് ശക്തമായി അപലപിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. സാമ്പത്തിക നീതിയും, പൊതുജനക്ഷേമവും ഉറപ്പാക്കി നടപ്പാക്കുന്നതിന്- കർഷകരുടെയും, കരകൗശല (കൈതൊഴിൽ) വിദഗ്ധരുടെയും, വ്യാപാരികളുടെയും, ഉപഭോക്താക്കളുടെയും, സംരക്ഷകരായി ഭരണാധികാരികളെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നു.

ആനക്കൊമ്പിൽ തീർത്ത പത്തിഞ്ചോളം ഉയരമുള്ള പോംപെയ് ലക്ഷ്മിയുടെ വിഗ്രഹം, അവിടെയുള്ള ഒരു സമ്പന്ന റോമൻ കുടുബത്തിൽ നിന്നുമാണ് കണ്ടെത്തിയത്. 1930 ൽ പുരാവസ്തു ഖനനത്തിനിടെ മറ്റു ഭാരതീയ പുരാവസ്തുകൾക്കൊപ്പമാണ് ഇതു കണ്ടെത്തിയത്. ഭാരതവും, റോമൻ സാമ്രാജ്യവും തമ്മിലുണ്ടായിരുന്ന സജീവമായിരുന്ന വാണിജ്യത്തെ ഇത് സൂചിപ്പിക്കുന്നു. സാഞ്ചിയിലെ ചിത്രപ്പണികളോട് സാമ്യമുള്ളതാണ് ഇതിന്റെ ചിത്രപ്പണികളും. “സി” എന്ന ഒറ്റ വാക്ക് ഇതിന്റെ താഴെയായി, കാരോഷ്തി ലിപിയിൽ കൊത്തിവച്ചിട്ടുണ്ട്. “എം.കെ. ദവലികർ” എന്ന പുരാവസ്തു ഗവേഷകന്റെ ആഭിപ്രായത്തിൽ, ഇത് ഇന്ത്യ-റോമൻ വാണിജ്യത്തിൽ ഏർപ്പെട്ടിരുന്ന ശതവാഹനകാലഘട്ടത്തിലെ ഒരു പട്ടണത്തിൽ നിർമിച്ചതായി കരുതുന്നു. ഇറ്റലിയിലെ നേപ്പിൾസ് മ്യൂസിയത്തിൽ ഈ വിഗ്രഹം പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്.

കടപ്പാട്: “സുദേഷ്ണ ഗുഹ”യുടെ “75 വസ്തുക്കളിലൂടെ ഇന്ത്യയുടെ ഒരു ചരിത്രം” എന്ന പുസ്തകം.

കച്ചവടക്കാരുടെയും, കരകൌശല (കൈതൊഴിൽ) തൊഴിലാളികളുടെയും വാണിജ്യ സംബന്ധമായതും, തൊഴിൽപരമായ പെരുമാറ്റങ്ങളും, സ്വയം-നിയന്ത്രണാനുസൃതമായി ക്രമീകരിക്കാനായി നിലനിന്നിരുന്ന ഒരു കൂട്ടായ്മയാണ് ഗിൽഡുകൾ (സമാജങ്ങൾ). പ്രാചീന ഗ്രന്ഥങ്ങളായ അർത്ഥശാസ്ത്രത്തിലും ജാതകകഥകളിലും “ശ്രേണികൾ” എന്ന് അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഈ കൂട്ടായ്മകൾ- ഗുണനിലവാരം, വില, പരിശീലനം,
നൈതിക മാനദണ്ഡങ്ങൾ എന്നിവയെ നിയന്ത്രിച്ചിരുന്നു. വായ്പ, ക്ഷേമം, സാമൂഹിക സുരക്ഷ തുടങ്ങിയവ ഗിൽഡുകൾ നല്കിയിരുന്നു. തർക്കങ്ങൾ പരിഹരിക്കുക, അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾക്കുള്ള സാമ്പത്തിക സഹായം നൽകുക, മതസ്ഥാപനങ്ങൾക്കുള്ള പിന്തുണകൊടുക്കുക, എന്നിവ ചെയ്തിരുന്ന ഒരു പ്രബല ഗിൽഡ് ആയിരുന്നു അഹമദ്ദാബാദിലെ മഹാജൻമാർ. “അയ്യവൊലെ” അഥവാ “അയ്നൂർവർ (അഞ്ഞൂറ്കാര്)” എന്ന മധ്യകാല ഭാരതത്തിലെ വ്യാപാരികളുടെ ഒരു വലിയ ഗിൽഡ് ആയിരുന്ന ഇവർ വിദേശ വ്യാപാരത്തിൽ സജീവമായിരുന്നു. കൂട്ടായ (പരസ്പര – സഹകരണ) സംരംഭങ്ങളുടെ ശക്തമായ ഇന്ത്യൻ പാരമ്പര്യത്തിന്റെ ഉത്തമോദാഹരണങ്ങളാണ് ഈ രണ്ട് സമാജങ്ങളും.

ഉറവിടം: ഐ ഐ ടി ഗാന്ധിനഗർ — പുരാതനഭാരതത്തിലെ ഗിൽഡുകൾ

ഖത്രി, ചെട്ടിയാർ, ബൊഹ്റ, മേമൻ, ജൈനർ – മുതലായ ഭാരതത്തിലെ പ്രമുഖരായ പല വ്യാപാര കുടുംബങ്ങളും, സാമ്രാജ്യങ്ങൾക്ക് പണം കടം നൽകുന്ന വ്യാപാരികളായി പ്രവർത്തിച്ചിരുന്നു. പണം കൈമാറ്റം ചെയ്യുന്നതിനായി അവർ ഹുണ്ടി സമ്പ്രദായമാണ് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്. ബംഗാളിലെ “നന്ദ ലാൽ സാഹു” കുടുംബത്തിന് “ജഗത് സേഥ്” (ലോക ബാങ്കർ) പട്ടം തന്നെ മുഗളന്മാർ നല്കിയിരുന്നു. വായ്പ നല്കുന്നതിലൂടെ അവർ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ ഒരു നിർണ്ണായക പങ്കും വഹിച്ചിരുന്നു. നവാബ് സിറാജ് ഉദ് ദൗളയുമായുള്ള ഒരു കുടുംബ വഴക്കിനെ തുടർന്ന്, 1757ലെ പ്ലാസ്സി യുദ്ധത്തിൽ അവർ ക്ലൈവിനെയും, മിർ ജാഫറിനെയുമാണ് പിന്തുണച്ചത്. “ജഗത് സേഥുമാരാണ് വിപ്ലവം തുടങ്ങിവെച്ചവർ” എന്ന് ഒരു ഫ്രഞ്ച് നിരിക്ഷകൻ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുമുണ്ട്.

അമേരിക്കൻ ആഭ്യന്തരയുദ്ധകാലത്ത്, ബോംബെയിൽ പരുത്തി വ്യാപാരികളായാണ് ടാറ്റ കുടുംബം വളർന്നത്. സമകാലികരിൽ പലരിൽ നിന്നും വ്യത്യസ്തമായി, ജംസേഥ്ജി ടാറ്റ ലാഭവിഹിതങ്ങൾ വ്യവസായങ്ങളിൽ തന്നെ വീണ്ടും നിക്ഷേപിച്ചു. 1870-കളിൽ അദ്ദേഹം കോട്ടൺ മില്ലുകൾ സ്ഥാപിക്കുകയും, ഉരുക്ക്- വൈദ്യുതി പദ്ധതികൾ വിഭാവനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. 1904-ൽ ജംസേഥ്ജി മരിച്ചെങ്കിലും, ടാറ്റ സ്റ്റീൽ വഴി സർ ദൊറാബ്ജി ടാറ്റയാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ദീർഘവീക്ഷണം സാക്ഷാത്കരിച്ചത്. ടാറ്റ സ്റ്റീലും റെയിലുകളും യുദ്ധശ്രമത്തിന് നിർണായകമാണെന്ന് തെളിഞ്ഞപ്പോൾ, തുടക്കത്തിലെ ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ സംശയദൃഷ്ടികളോടെയുള്ള സമീപനം, പിന്നീട് ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധസമയത്ത്- യുദ്ധത്തിനായുള്ള സജ്ജീകരണങ്ങളിൽ ടാറ്റ നിർമ്മിച്ചിരുന്ന ഉരുക്കിന്മേലും, പാളങ്ങളിലുമുള്ള ആശ്രിതത്വത്തിലേക്ക് മാറി.

മുഗൾസാമ്രാജ്യം ക്ഷയിച്ചതിനെ തുടർന്ന് വ്യാപാരങ്ങൾ സൂറത്തിൽ നിന്ന് ബോംബേയിലേക്ക് (മുംബൈ) കുടിയേറി. ഫോർബ്സ് & കോ ഇന്ത്യയിലെ ആദ്യത്തെ ബ്രിട്ടീഷ് സ്ഥാപനമായിരുന്നു. ജംസേഥ്ജി ജീജീഭോയ്, പ്രേംചന്ദ് റോയ്ചന്ദ്, ജൂതരായ സസ്സോൺസ് തുടങ്ങിയ ഇന്ത്യൻ വ്യാപാര പ്രഭുക്കന്മാരും വളർന്നു. ചൈനയുമായുള്ള കറുപ്പ് വ്യാപാരവും, പരുത്തി വ്യാപാരത്തിന്റെ കുതിച്ചുചാട്ടവും കാരണം എളുപ്പം പണം ലഭിക്കുന്ന ഒരു കേന്ദ്രമായി ബോംബെ മാറി. അതോടെ, ഭൂമി പുനരുദ്ധാരണം ഒരു ആവേശമായി മാറി. നിരവധി കമ്പനികൾ ഭൂമി പുനരുദ്ധാരണത്തിനുള്ള ലൈസൻസ് നേടി. അവരുടെ ഓഹരി വിലകൾ അത്ഭുതകരമായി ഉയർന്നു. ബാങ്കുകൾ ഈ കമ്പനി-ഓഹരികളുടെ ജാമ്യത്തിന്മേൽ വായ്പകൾ നൽകി വന്നു. പക്ഷെ, അമേരിക്കൻ ആഭ്യന്തരയുദ്ധം അവസാനിച്ചതോടെ പരുത്തിവില ഇടിഞ്ഞത് വൻ പ്രതിസന്ധിയിലേക്ക് നയിച്ചു, ഓഹരി വിലകൾ ഇടിഞ്ഞതിനാൽ, ബാങ്കുകൾ പാപ്പരായി. സസ്സോൺസ് ഒഴികെയുള്ള, നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന പല വ്യാപാരികൾക്കും അവരുടെ കച്ചവടവും, സമ്പത്തും നഷ്ടപ്പെട്ടു. അതോടെ ടാറ്റ, വാഡിയ, ബിർള, ഗോഡ്‌റെജ്, മഫത് ലാൽ തുടങ്ങിയ പുതിയ വ്യാപാരകുടുംബങ്ങൾ ഈ പ്രതിസന്ധിക്ക് ശേഷം ഉയർന്നുവന്നു.

ഒരു ലണ്ടൻ പത്രത്തിൽ വന്ന 1865ലെ ബോംബേ ഓഹരി വിപണിയുടെ ദൃശ്യമാണ് ഈ വിക്കിമീഡിയ ചിത്രത്തിൽ കാണുന്നത്.

രാജാ രാം മോഹൻ റോയ് സ്ഥാപിച്ച ബ്രഹ്മസമാജത്തിലെ ഒരു പ്രമുഖനായിരുന്നു ദ്വാരകനാഥ ടാഗോർ. ഒരു ബ്രിട്ടീഷ് കമ്പനിയിൽ (കർ, ടാഗോർ & കമ്പനി) തുല്യ പങ്കാളിത്തം ഉണ്ടായിരുന്ന ആദ്യത്തെ ഇന്ത്യക്കാരനായിരുന്നു അദ്ദേഹം. ആ സമയത്ത് ഇന്ത്യക്കാർക്ക് “ബനിയ” എന്ന് വിളിച്ചിരുന്ന മധ്യനിര മാനേജർ പദവി വരെ മാത്രമേ സ്ഥാനക്കയറ്റം കൊടുക്കാറുണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ. ദ്വാരകനാഥ് ടാഗോറും, മോത്തിലാൽ സീലും ചേർന്ന് പല വ്യാപാരങ്ങൾക്കും തുടക്കമിട്ടു. 1840 ൽ ദുർഭരണവും ഊഹക്കച്ചവടവും മൂലം പല വ്യാപാരകളും തകർന്നു. ഈ പരാജയങ്ങൾ, സ്വദേശീയ വ്യാപാര കുടുംബങ്ങളെ വ്യവസായ സംരംഭങ്ങളിൽ നിന്നും ഒഴിഞ്ഞു മാറിനിൽക്കാൻ പ്രേരിപ്പിച്ചു. ധീരനായ പ്രഫുല്ല ചന്ദ്ര റോയ് (ബംഗാൾ കെമിക്കൽസ്) വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം ബംഗാളി സംരംഭകത്വം പുനരുജ്ജീവിപ്പിച്ചു. രവീന്ദ്രനാഥ ടാഗോർ ദ്വാരകനാഥ ടാഗോറിന്റെ കൊച്ചുമകനായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ കൃതികളിൽ പക്ഷേ ദ്വാരകനാഥ് ടാഗോറിനെ പറ്റി കാര്യമായ പരാമർശങ്ങൾ ഒന്നും കണ്ടിട്ടില്ല. ഒരുപക്ഷേ ദ്വാരകനാഥ് ടാഗോറിന്റെ പ്രൗഢ ഗംഭീരതയും അനിശ്ചിത ധാർമികതയും അത്ര ഇഷ്ടപ്പെട്ടു കാണില്ല.

ഈ വിക്കിമീഡിയ ചിത്രം, 1840ൽ FB കാർപന്റർ വരച്ച ദ്വാരകനാഥ ടാഗോറിന്റെ ഒരു എണ്ണഛായച്ചിത്രം കാണിക്കുന്നു.

ഇന്ത്യയിലെ വ്യാപാരികൾക്ക് ബ്രിട്ടീഷ് രാജിനെ പറ്റി വ്യത്യസ്തമായ അഭിപ്രായങ്ങളാണ് ഉണ്ടായിരുന്നത്. അവരെല്ലാം അന്യായമായ നിയമങ്ങളെപ്പറ്റിയുള്ള എതിർപ്പ് പ്രകടിപ്പിച്ചിരുന്നുവെങ്കിലും, ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തോട് കൂറുപുലർത്തിയിരുന്നു. “ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തിൽ ഏറ്റവും കൂടുതൽ ലാഭം ഉണ്ടായത് പാർസികൾക്കാണ്” എന്ന് JN ടാറ്റ പറയുന്നുണ്ട്. പക്ഷേ, സ്വദേശാഭിമാനം പതിയെ വേരോടി തുടങ്ങി. ടാറ്റമാർ അവരുടെ ആദ്യത്തെ മില്ലിനെ “എംപ്രസ് മിൽസ്” എന്ന് പേരിട്ടെങ്കിലും രണ്ടാമത്തേതിന് “സ്വദേശി മിൽസ്” എന്നാണ് പേരിട്ടത്. ഗോദ്റേജ്, ബിർള, ബജാജ്, കിലോസ്കർ, വാൾച്ചന്ദ് മുതലായ പല പുതിയ വ്യാപാരികളും സ്വാതന്ത്ര്യസമരത്താൽ പ്രചോദിതരായി. സ്വദേശാഭിമാനികളുടെ ഒരു ബാങ്ക് തുടങ്ങിയാൽ അത് ഇന്ത്യൻ വ്യാവസായികൾക്ക് സഹായകമായിരിക്കും എന്ന് ഒരു ചിന്ത ഉടലെടുത്തു. ആര്യസമാജിനാൽ പ്രഭാവിതരായി ലാലാ ലജപത് റായിയും, ഹർകിഷൻ ലാലും ചേർന്ന് 1894-ൽ പഞ്ചാബ് നാഷണൽ ബാങ്ക് സ്ഥാപിച്ചു.

ഇന്ത്യക്ക് സുദീർഘമായ കപ്പൽ നിർമ്മാണ പാരമ്പര്യവും, കടൽ യാത്രാ പാരമ്പര്യ ചരിത്രവും ഉണ്ട്. കൊളോണിയൽ കാലത്ത് കപ്പലോട്ട വ്യവസായം സമ്പൂർണ്ണമായും ചലനം ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ നിയന്ത്രണത്തിലായിരുന്നു. എങ്കിലും, ബോംബെയിൽ (Mazagaon) മികച്ച മരക്കപ്പലുകൾ നിർമ്മിച്ചിരുന്നു. ഇംഗ്ലീഷ് ഓക്ക് മരത്തിന്റെ കപ്പലുകളുടെ അത്രതന്നെ ബലമുള്ള കപ്പലുകളാണ് വസായിയിലെയും, മലബാറിലെയും മരത്തടികൾ കൊണ്ട് നിർമ്മിച്ചിരുന്നത്. പക്ഷേ ഇന്ത്യൻ വ്യാപാരികളെ അവരുടെ നിയന്ത്രണത്തിൽ നിർത്താനായി ബ്രിട്ടീഷുകാർ ന്യായവും അന്യായവുമായ തന്ത്രങ്ങൾ പ്രയോഗിച്ചു. JN ടാറ്റ തന്റെ സ്വന്തം കപ്പൽ കമ്പനി തുടങ്ങാനുള്ള ശ്രമത്തിൽ പരാജയപ്പെട്ടു. ചെന്നൈയിലെ രാജ്യസ്നേഹിയായ VO ചിദംബരം പിള്ളയുടെ കപ്പൽ കമ്പനി നിർദയം നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. ഈ സാഹചര്യത്തിലാണ് വാൽചന്ദ് ഹീരാചന്ദ്, സിന്ധ്യ രാജകുടുംബത്തിൽ നിന്ന് ഒരു പഴയ കപ്പൽ വാങ്ങി- സിന്ധ്യ ഷിപ്പിങ്ങ് എന്ന പേരിൽ ഒരു കപ്പൽ കമ്പനി തുടങ്ങുകയും ചെയ്തു. ബ്രിട്ടീഷുകാർ അവരുടെ പല തന്ത്രങ്ങളും പരീക്ഷിച്ചെങ്കിലും വാൽചന്ദ് പിന്മാറിയില്ല. ബ്രിട്ടീഷുകാർ പിന്നീട് വാൽചന്ദുമായി ഒരു കരാറിൽ ഏർപ്പെട്ടു. സ്വാതന്ത്ര്യം ലഭിച്ച സമയത്ത് സിന്ധ്യാ ഷിപ്പിംഗ് കമ്പനി എങ്ങനെയോ സുരക്ഷിതമായി നിലനിന്നിരുന്നു. നന്ദിസൂചകമായി രാജ്യം അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഭാവനയെ ആദരിച്ചു.

ധിരുഭായി അംബാനിയുടെ ആദ്യത്തെ ജോലി എയ്ഡനിലെ (യെമെൻ) പെട്രോൾ പമ്പിലെ ഒരു സേവകൻ ആയിട്ടായിരുന്നു. അവിടെയുള്ള വെള്ളി നാണയങ്ങളിൽ അവയുടെ നിയത മൂല്യത്തേക്കാൾ കൂടുതലായി വെള്ളി അടങ്ങിയിരുന്നു എന്നത് അദ്ദേഹം ശ്രദ്ധിച്ചു. അവ വാങ്ങി ഉരുക്കിയാണ് ആദ്യമായി അംബാനി ലാഭം ഉണ്ടാക്കിയത്. ഈ ആദ്യ സംരംഭം അദ്ദേഹത്തിന് വ്യാപാരത്തിലുള്ള മിടുക്ക് വെളിപ്പെടുത്തി. പിന്നീട് അദ്ദേഹം റിലയൻസ് കമ്പനി സ്ഥാപിച്ചു. ഇന്ത്യൻ ഓഹരി വിപണിയെ ജനാധിപത്യവൽക്കരിച്ച് പരുത്തി വ്യവസായം വിപുലപ്പെടുത്തുയും, ലോകത്തിലെ തന്നെ ഏറ്റവും വലിയ റിഫൈനറികളിൽ ഒന്നായ ജാംനഗർ എണ്ണശുദ്ധീകരണശാലയും സ്ഥാപിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ മക്കൾ സാങ്കേതിക വിദ്യ, മൊത്ത-ചില്ലറ വ്യാപാരം, അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ എന്നീ വിവിധ മേഖലകളിലായി വ്യാപാരം വൈവിധ്യവൽകരിച്ചു.

അവലംബം : Too Big for India, The Economist, 2011