शैला’ म्हणजे ‘पर्वत’, आणि ‘पुत्री’ म्हणजे ‘धूव’. ती हिमवान (हिमालय) आणि त्याच्या पत्नी मेना ची धूव आहे, आणि तिला पर्वती असंही म्हणतात (पर्वताहून – पर्वत). आदल्या जल्मांत ती दक्ष प्रजापतीची धूव सती आशिल्ली. सतीचें शिवाकडेन लग्न जालें पूण दक्षान शिवाचो अपमान केलो तेन्ना तिणें आपल्या बापायच्या यज्ञांत आत्मसंस्कार केलो.सतीचें तिचो पुनर्जन्म शक्ती म्हणून जाता आनी विश्वाखातीर शिवाक तपस्वी एकसुरेपणांतल्यान भायर काडपाची गरज आसा.
बैलाचेर बसून देवीच्या उजव्या हातांत भालो आनी डाव्या हातांत कमळ फुल आसता. योगाच्या मार्गाचेर ती चैतन्याच्या सगळ्यांत उंचेल्या शिखराचें वा उंचेल्या पांवड्याचें प्रतिनिधित्व करता. खंयच्याय अणभवाच्या वा भावनांच्या शिखराचेर पावतकच दैवी चैतन्याचो उदय जाता. तिच्या स्तोत्रांत म्हळां, “वंदे वांचित लाभया…” म्हळ्यार “जो कोण आशयतात त्यो पुरो करता, हांव ताची भक्ती करतां.”

Picture Credit: Kerala Mural by Swetha Sridharan

“ब्रह्म’ म्हळ्यार ‘तपस्या’ वा तपश्चर्या, आनी ‘चारिणी’ म्हळ्यार “स्त्री अनुयायी”. देवी पार्वती नारदाच्या सल्ल्यान शिवाक आपल्या घोवाक मेळोवपाक खूब तपस्या करपाक गेली. प्रकृतीकडल्यान तिका जायते धोके आयले आनी निमाणेकडेन तिणें एक पान लेगीत खावपाक न्हयकार दिलो. हाचेंच कारण आसातलें, अपर्णा हें नांव पडपाक. पर्ण म्हळ्यार पांन. तिची करुण स्थिती पळोवन तिची आवय मेना खूब दुख्खी जाली. कालिदासाच्या कुमारसंभवांत पार्वतीची आवय तिका सांगता की आतां तपस्या करची न्हय, वा “उ मा.” मा म्हळ्यार “ना.” उ “ना” हाचेर भर दिवपा खातीर आसा. अशे तरेन तिका उमा ह्या नांवान वळखतात.
तिचे हातांत माळ (अक्षरमाला) आनी उदकाची मडकी (कमंडळ) आसा. माँ ब्रह्मचारिणी सौभाग्य हाडटा आनी जिणेंत मुखार वचपाची प्रेरणा आसा. ती थंड वा जड न्हय पूण अनंत हालचाल करपी ऊर्जा. तिच्या स्तोत्रांत म्हळां, “देवी प्रसीदतु मयी ब्रह्मचारिण्यनुत्तमा” म्हळ्यार “हे देवी, अतुलनीय वा सर्वोच्च देवी ब्रह्मचारिणी, म्हजेर तुजो आनंदाचो पावस कर.”

Picture Credit: Kerala Mural by Swetha Sridharan

चंद्र’ म्हळ्यार “चंद्र” आनी हांगा ‘घंटा’ म्हळ्यार “घंटेच्या आकाराचें.” वाघाचेर चडून उग्र स्वरुपाक लागून ती चंडिकाय आसा. पार्वतीची खूब कडक तपस्या जाल्या उपरांत, शिव तिचे कडेन लग्न करपाक तयार जालो आनी आपल्या भयंकर निम-देव-सैन्या बरोबर तिच्या घरा गेलो. पार्वतीच्या आवय-बापायक ताचें झुजारी रूप, गळ्यांत नाग आनी कपडे म्हणून वागाची कात पळोवन ते बेसुमार जाले. ताच्या वर्णनाकडेन जुळोवपाखातीर पार्वतीन मागीर चंद्रघंटाचें रूप घेतलें. पूण आवय-बापायक ताका मान्यताय मेळची म्हणून तिणें शिवाक एक आकर्शक रूप घेवपाची विनंती केली. योगिक भाशेंत, चंद्राचो अर्थ “मन” असोय जाता, आनी मनाचे सगळे विस्कळीत विचार आनी भावना एक नादांत (ध्वनी) एकठांय हाडपाक जाय, तेन्ना मनाचेर नियंत्रण मेळोवंक शकता.
तिच्या स्तोत्रांत म्हळां, “पिण्डजा प्रवरारुढा चण्ड- कोपास्त्र कैर्युता” म्हळ्यार “वागाचेर सवार आशिल्लो, जो दुश्टांचेर खर राग दाखोवपी, शस्त्रांवांगडा.” देवी चंद्रघंटाच्या रुपाविशींय एक वेगळी काणी आसा.

Picture Credit: Kerala Mural by Swetha Sridharan

कु म्हळ्यार “थोडें”, उश्मा म्हळ्यार “उश्णताय” वा “ऊर्जा” आनी अण्डा म्हळ्यार “ब्रह्मांडीय अण्डा .” जेन्ना विश्व अस्तित्वांत नाशिल्लें आनी सगळेकडेन काळोख पातळ्ळो तेन्ना माँ कुशमांडान आपल्या हांसान वैश्वीक अण्डाचें उत्पादन करून विश्वांत उजवाड हाडलो. तिच्या तेजस्वीतेक लागून सूर्याक ताचो उजवाड मेळटा. कुशमांडा म्हळ्यार संस्कृत भाशेंत “दुदी” असोय अर्थ जाता. ल्हान बियांपसून तें व्हडलें फळ जाता आनी व्हड फळापसून तें परतून एक बियाणें जाता. ल्हान व्हड सगळ्या सृश्टींत व्याप्त आशिल्ल्या दैवी उर्जेचें (प्राण) ती प्रतिनिधित्व करता.
तिचो स्तोत्र संवसारांतले परस्परांचें गुणवैधर्म्य मुखार हाडटा, “सुरा सम्पूर्ण कलशं रुधिराप्लुतमेव च ।
दधाना हस्तपद्माभ्यां कूष्माण्डा शुभदाऽस्तु मे” म्हणजेच “दिव्या अमृतान भरिल्लो एक घंडो आनी रगतान भरिल्लो दुसरो घडो. तांकां कमळसारक्या हातांनी धरून देवी कुशमांडा, कृपा करून म्हजें बरें कर.” ती आठ हातानी दर्शायिल्ली आसा, सिंवाचेर बसून.

Picture Credit: Pattachitra by Rabi Behera

स्कंद’ म्हळ्यार कार्तिकेयाक (कुमार आनी मुरुगा ह्या नांवानूय तो वळखतात) दिलेले नांव. देवी पार्वती स्कंदाची आवय आनी ताका लागून ‘स्कंदमाता’ ह्या नांवान तिका मान दितात. एकदां तारकासुर राक्षसान अती तप केलो आनी ब्रह्मा कडेनच्यान ताका असो वर मेळ्ळो की ताका फकत शिवाचो पूत मारूंक शकता. शिव पक्का वैरागी आसा आनी तो केन्नाच लग्न जावचो ना म्हण ताका दिसलें. ताका सुरक्षीतताय जाणवली आनी तो रानटी, हिंसक रितीन कामां करपाक लागलो. नारदान पार्वतीक तपस्या करूक आनी शिवाक लग्नाक पटोवपाक प्रार्थना केली. तांच्या संयोगांतल्यान स्कंद हो देवांचो सेनापती जल्मलो. योगिक नदरेन, कर्म (स्कंद) ज्ञानान मार्गदर्शित जावंक जाय (स्कंदमाता).
तिच्या स्तोत्रांत अशें म्हळां, “सिंहासनगता नित्यं पद्माश्रितकरद्वया। शुभदास्तु सदा देवी स्कन्दमाता यशस्विनी”, म्हणजेच “सिंहाचेर बसून सवार आशिल्लो, जे कोण एक शाश्वत, जाच्या हातांची जोडी कमळां धरतात, कृपा करून म्हाका सदांच सौभाग्य हाड, देवी स्कंदमाता, यशस्विनी”.

Picture Credit: Pattachitra by Rabi Behera

जेन्ना रावणाण कैलासाचो डोंगर उखलून पार्वतीक भंय घातलो, तेन्ना शिवान ताका खूब जोरान दाबून उडयलो. ताणें शिवाची स्तुती गायली आनी तो मुक्त जालो. शिवान ताका चंद्रहासा, ‘चंद्राचें हांसो’ – एक अविनाशी तलवार दिली. ही तलवार काला (वेळान) देवीक भेट दिली, जेन्ना सगळे देव तिका महिसासुराक हारोवपाखातीर तिका शस्त्रां दिताले. कितल्याश्याच वर्सां सावन, कात्यायन ऋषींनी खूब कठीण तपस्या केली, आनी देवी तांच्या कुटमांत जल्माक आयली, देखून तिका कात्यायनी म्हणटात. दुख्ख निर्माण करपी महिषासुर राक्षसाचो नाश करपाखातीर देवांनी तिची पुजा केल्ली. मां कात्यायनी दुर्गा देवीचें भयंकर रूप जांणी विजया दशमीच्या दिसा म्ह्मैषासुराचो नाश केलो. ती राग कशें बरे कामा खातीर वापरूं येता हाचें प्रतिनिधित्व करता. तिची नवरातरीच्या सव्या दिसा पूजा करतात आनी ती सगळ्या भंयांक ना करता. हेर स्तोत्र म्हणटा “कात्यायनी शुभं दद्यादेवी दानव घातिनी” म्हणजे “हे कात्यायनी देवी, दानवांचो नाश करपी, शुभ कर”.

Picture Credit: Pattachitra by Rabi Behera

कलारात्रि अज्ञान नाश करपी आनी काळोख पयस करपी. ह्या रुपांत मुखेलपणान जिणेक वेळोवेळ निवळ करपाची गरज आसा अशें दाखयलां – सैम आवय विध्वंस निर्माण करता आनी सगळो घाण काडून उडयता. आवय उग्र (कालिका, काली, रौद्री, भैरवी) आनी शुभ (शुभंकारी) अशे दोनूय आसतात. ती गाढवाचेर येता, काळी, विस्कळीत केंस आनी तीन दोळे वीज पडपा भशेन झिलमिलतात. तिचो वयलो उजवो हात उखलून सगळ्यांक वरदान दिता, सकयलो उजवो हात भंय शांत करता आनी डाव्या हातांत भयानक शस्त्रां आसात. तिच्या स्तोत्रांत अशें म्हळां “वर्धना मुर्ध्वजा कृष्ण कालरात्रि-भयंकरि” म्हळ्यार ” काळो निळो रंग आशिल्लो, देवी कालरात्री, दुश्टांक भयानक, जें समृद्धी वाडयता”.

Picture Credit: Watercolour by Manohar Saini

गौरी म्हळ्यार “चमकपी”, “तेजस्वी” वा “गोरी”. शिवाक प्रसन्न करपाखातीर पार्वतीन खर तपस्या केली तेन्ना ती काळी आनी क्षीण जाली. शिवान तिचेर गंगा जल ओतली आनी तिची तेज परतून मेळयली. निसर्गाक दोन अतिरेक आसात- काळरात्री, जी उग्र आनी भंयकर, आनी महागौरी, जी निर्मळ आनी सुंदर. ती भक्ताक भितरल्यान समाधानी जावन जिणेंत मुखार वचपाक आशीर्वाद दिता.
तिच्या स्तोत्रांत म्हळां, “स्व्हेते वृशे समारुढा श्वेतांबरा-धरा शुचिः, महागौरी शुभं दद्यान् महादेव प्रमोददा” म्हळ्यार “धव्या रंगाचो, बैलाचेर बसून, धव्या रंगाचीं वस्त्रां घालून, शुध्द एक देवी महागौरी, महादेवाक खोशी करपी, कृपा करून म्हाका तुज्या आशीर्वादान, म्हाका शुभ कर.”

Picture Credit: Watercolour by Manohar Saini

सिध्दधात्री ही असामान्य क्षमता (सिध्दी) दाता (धात्री) आसा. सिध्द जिणेच्या दर एका क्षेत्रांत पूर्णताय आनी समग्रताय हाडटात. देवीपुराणाप्रमाण आठ सिध्दी आसा. शिवाक ह्यो सिद्धी महा शक्तीची आराधना करून प्राप्त जाल्यो, जी मागीर शिवाच्या डाव्या बाजू सिद्धीदात्री म्हणून प्रकट जाली. शिव & सिद्धिदात्री (शक्ती) चे एकवट रूप म्हणजे अर्धनारीश्वर, जें पुरुष (चेतना) & प्रकृति (निर्मिती) हांचे संलयन दाखयता.
तिच्या स्तोत्रांत म्हळां, “सिद्धगंधर्वयक्षाद्यैरसुरैररमरैरपि। सेव्यमाना सदा भूयात सिद्धिदा सिद्धिदायिनी।” ” म्हणजे सिद्धांच्यान, गंधर्वांच्यान, यक्षांच्यान, अध्यांच्यान, असुरांच्यान आनी अमरांच्यान (देवांक), कोण सदांच हांची सेवा करता, सिद्धींचो दायज, म्हाका ती सिद्धी तुमच्या दयेन दिवची.”

Picture Credit: Watercolour by Manohar Saini

नवरात्रीच्या प्रत्येक दिसाक एक विशिश्ट रंग दिला आसा – धवो, तांबडो, शाही निळो, हळदुवो, पाचवो, राखोडी, नारिंगी, मोरपांच आनी गुलाबी. नवरात्री वेळार तो खास रंग तुमच्या जीवनांत भरप मंगलदायक मानता. नवरात्रे वेळार त्या दिसाचो नवरात्रि रंगा सारकोच रंगाचो भेस घालप बायलांमदीं खास करून गुजरात आनी महाराष्ट्रांत चलता. कामाक वचपाचें आसूं वा दांडिया आनी गरबा खातीर वचप, नवरात्रेच्या दर दिसा एक विशिश्ट रंगाचो कपडे घालपाची बायलो आतुरतायेन वाट पळयतात. नवरात्रीचो हंगामा (परब) सुरू जावचे आदले दीस दिसाळ्या वर्तमानपत्रांनी नवरात्रीच्या रंगांचेर वेगळो लेख छापतात्.
नवरात्रेचो पयलो रंग नवरात्र सुरू जाता त्या सप्तकाच्या दिसाचेर आदारून थारायतात आनी उरिल्ले दीस रंगांचें थारावीक चक्राप्रमाण थारायतात.
स्रोत: https://www.drikpanchang.com/navratri/colors/navratri-nine-colors.html

Picture Credit: Madhubani by Jaya Tiwari

तंत्र म्हणटा, दरेक जिव्हात्माच्या कुंडलिनी (शक्ती) मेरुरज्जूच्या तळाक आशिल्ल्या मूलधारा (मूळ) चक्राचेर न्हिदिल्ली आसता. तकलेच्या मुकुटाचेर आशिल्ल्या सहस्रार चक्रांत विलीन जावपाखातीर वयर वचपाखातीर ही ऊर्जा जागृत करप हो ताचो हेत आसता. मदीं कुंडलिनीक हेर पांच चक्रांतल्यान भोंवचें पडटा – स्वाधिष्ठान (sacral – भेंड प्रांत), मणिपुरा (solar plexus – जठर), अनाहत (हृदय), विशुद्ध (गळो) & आज्ञा (तिसरो दोळो). श्री विद्या तंत्राचें मानप म्हणल्यार नवदुर्गा पुजेन चक्रां मदल्यान कुंडलिनी जागृत करपाक मदत जाता. पयल्या सात नवदुर्गांचो सात चक्रांकडेन एक-एक संबंद आसता. निमाण्या दोन रुपांतल्यान महागौरी साधकाक (उपासक) शुध्द करता & सिध्दधात्री सिध्दीक दान करता. उपरांत साधकाक शिव-शक्तीकडेन एकरूपताय जाणवता आनी ताका अर्धनारीश्वर (अर्ध पुरूश अर्द बायल) देवाचें रूप अणभवता.
स्रोत: https://drapraoastrology.com/articles/blog/navadurgas-and-shatchakras”

Picture Credit: Kalamkari by Swati Palekar

नवरात्री वेळार, पयले तीन दीस देवी दुर्गेच्या रूपान मनयतात, दुसरे तीन दीस देवी लक्ष्मी म्हणून आदर करतात, आनी निमाणे तीन दीस सरस्वती देवीक समर्पित आसात. जेन्ना सकारात्मक ऊर्जा वा दुर्गा शक्ती आसता, तेन्ना नकारात्मक शक्ती आमचेर वरचढ जावंक शकना. लक्ष्मी म्हळ्यार मनशाचें पुराय आध्यात्मिक आनी भौतिक बऱ्यापणाचो अर्थ. हें गतीवादांत स्थिरताय दाखयता, प्रगतींत कळसांत पावता. सरस्वती विवेक शक्तीची निशाणी आसा, ती वापरून आमी जीवनांत सकारात्मक घेवन नकारात्मक सोडपाक जाय. दुर्गा नकारात्मकतायेचो नाश करता, लक्ष्मी समृध्दी दिता आनी सरस्वती प्रज्ञा दिता.
https://www.artofliving.org/honoring-durga-lakshmi-saraswati