ಅದಿತಿ ಎಂದರೆ ಅವ್ಯಾಪ್ತವಾದುದು.ಅಸೀಮವಾದುದು.ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ಈಕೆ ಅವ್ಯಾಹತ ಸೃಷ್ಟಿಕಾರ್ಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ರಾರಾಜಿಸಿದ್ದಾಳೆ.ವೇದಮಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಜನರು ಈಕೆಯನ್ನು ಪಾಪನಾಶಿನಿಯೆಂದು ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯದಾಯಿನಿಯೆಂದೂ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿರುತ್ತಾರೆ. ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಈಕೆಯನ್ನು ಮಾತೃದೇವತೆಯಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಅದಿತಿ ದೇವಿಯು ದಕ್ಷ ಪ್ರಜಾಪತಿಯ ಮಗಳು ಮತ್ತು ಕಶ್ಯಪ ಮಹರ್ಷಿಯ ಹೆಂಡತಿ.ಈಕೆಯೇ ೩೩ ವೈದಿಕ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ ಜನ್ಮವಿತ್ತವಳು ( ೩೩ ಕೋಟಿ ದೇವತೆಗಳು ಎಂಬ ಜನೋಕ್ತಿ ತಪ್ಪು) ಈ ೩೩ ದೇವತೆಗಳೇ- ದ್ವಾದಶ ಆದಿತ್ಯರು, ಏಕಾದಶ ರುದ್ರರು, ಅಷ್ಟ ವಸುಗಳು, ಅಗ್ನಿ ಮತ್ತು ಇಂದ್ರ. ಅದಲ್ಲದೆ ಅದಿತಿ ದೇವಿಯು ವಿಷ್ಣು ಸ್ವರೂಪನಾದ ವಾಮನನಿಗೂ ತಾಯಿ. ಅದಿತಿಯ ಸೋದರಿಯಾದ ದಿತಿಯು ಶಕ್ತಿವಂತ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿ ಗರ್ಭವತಿಯಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಇದರಿಂದ ಅದಿತಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊಟ್ಟೆ ಕಿಚ್ಚು ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ದೇವೇಂದ್ರನು ಆ ಭ್ರೂಣವನ್ನು ಯಾರಿಗೂ ತಿಳಿಯದಂತೆ ೪೯ ಭಾಗಗಳಾಗಿ ಕತ್ತರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ಭಾಗಗಳೇ ಮುಂದೆ ಮರುತದೇವತೆಗಳಾಗುತ್ತವೆ. ಮರುತರು ಗುಡುಗು, ಮಳೆ, ಗಾಳಿ ಈ ರೀತಿಯ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ನಡೆವಳಿಕೆಗಳಿಗೆ ಅಧಿ ದೇವತೆಗಳು.
ಇದರಿಂದ ಬೇಸರಗೊಂಡ ದಿತಿಯು, ಅದಿತಿಯು ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಪರಿತಪಿಸುವ ತಾಯಿಯಾಗಿ ಹುಟ್ಟುವಂತೆ ಶಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಈ ಶಾಪದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಕೃಷ್ಣನ ತಾಯಿಯಾದ ದೇವಕಿಯಾಗಿ ಅದಿತಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತಾಳೆ.ತನ್ನ ಮೊದಲ ಏಳು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಅವಳ ಸೋದರನಾದ ಕಂಸನು ಕ್ರೂರವಾಗಿ ಕೊಂದದನ್ನು ನೋಡಿ ತುಂಬಾ ಬಳಲುತ್ತಾಳೆ.

ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಮದುವೆಗಳಲ್ಲಿ ಪುರೋಹಿತರು ನವದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಅರುಂಧತಿ ನಕ್ಷತ್ರವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಉರ್ಸಾ ಮೇಜರ್ ಎಂಬ ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜದ ಮಿಜಾರ್ ಮತ್ತು ಆಲ್ಕಾರ್ ಎಂಬ ಎರಡು ನಕ್ಷತ್ರಗಳನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಸಪ್ತ ಋಷಿಮಂಡಲದ ವಸಿಷ್ಠ ಮತ್ತು ಅರುಂಧತಿ ಎಂದು ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ.
ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಪರಿಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಚಲಿಸುವ ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಗೆ ಅವಳಿ ನಕ್ಷತ್ರಗಳು ( ಟ್ವಿನ್ ಸ್ಟಾರ್) ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇಂತಹ ಅವಳಿ ನಕ್ಷತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ನಕ್ಷತ್ರ ನಿಂತಲ್ಲೆ ನಿಂತಂತೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ನಕ್ಷತ್ರ ಅದರ ಸುತ್ತಲು ತಿರುಗುವಂತೆ ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಅರುಂಧತಿ ವಸಿಷ್ಠ ನಕ್ಷತ್ರಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಒಂದರ ಸುತ್ತ ಮತ್ತೊಂದು ತಿರುಗುತ್ತಾ ಚಲಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ದಂಪತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರೂ ಸಮಾನರು ಎಂಬುದನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.
ಅರುಂಧತಿ ಪದಕ್ಕೆ ‘ ಸನ್ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಚಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಯಾರಿಗೆ ತಡೆಯಿಲ್ಲವೊ ಅವರು’ ಎಂಬ ಅರ್ಥವಿದೆ .

ಸತ್ಯವಾದಿ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನ ಕಥೆ ವೇದ, ಮಹಾಭಾರತ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಗೊಂಡಿದೆ. ಕಷ್ಟ ಕಾಲದಲ್ಲೂ ಸತ್ಯದ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಕಥೆಯಿದು.ಇದರ ಅತ್ಯಂತ ಜನಪ್ರಿಯ ಆವೃತ್ತಿ ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿದೆ. ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ , ಋಷಿ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರಿಗೆ ನೀಡಿದ ವಚನವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ತನ್ನ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ದಾನ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಮಾರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ತಾನೇ ಒಬ್ಬ ಸೇವಕನಾಗಿ ಕೆಲಸಮಾಡುವ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಲಪುತ್ತಾನೆ. ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನ ಹೆಂಡತಿ ತಾರಾಮತಿಯು ( ಚಂದ್ರಮತಿ ಮತ್ತು ಶೈಯ್ಯಾ ಎಂಬ ಉಲ್ಲೇಖಿಗಳೂ ಇವೆ) ಅವನ ಎಲ್ಲಾ ಕಷ್ಷಗಳಲ್ಲೂ ಭಾಗಿಯಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಒಂದು ಮಸಣದಲ್ಲಿ ಸೇವಕನ ಕಾಯಕ ವಹಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ; ಚಂದ್ರಮತಿ ಓರ್ವ ಸೇವಕಿಯಾಗಿ ಇನ್ನೊಂದು ಮನೆ ಸೇರುತ್ತಾಳೆ.ಅವರ ಮಗನು ಹಾವು ಕಡಿತದಿಂದ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದಾಗ, ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರದ ಶುಲ್ಕವನ್ನು ಕೊಡದ ಹೊರತು ಸ್ವಂತ ಮಗನ ಸಂಸ್ಕಾರವನ್ನೂ ಮಾಡಲು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ತಿರಸ್ಕರಿಸುತ್ತಾನೆ. ತಾರಾಮತಿಯು ತನ್ನ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನೇ ಅರ್ಧ ಕತ್ತಿರಿಸಿ ಶುಲ್ಕವನ್ನು ಕೊಡಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳು ಮುಂದಾಗಿ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನ ಮಗನನ್ನು ಬದುಕಿಸಿ ಸುಖಾಂತ್ಯಗೊಳಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಭಾರತೀಯ ಚಲನಚಿತ್ರ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಚಲನಚಿತ್ರ ‘ರಾಜಾ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ‘, ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನ ಕಥೆಯನ್ನು ಆಧಾರವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ರಚಿತವಾದ ಚಲನಚಿತ್ರ. ಇದನ್ನು ದಾದಾಸಾಹೇಬ್ ಫಾಲ್ಕೆ ಅವರು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ್ದರು.

ಭಾಗವತ, ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಪದ್ಮ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಕಥೆ ಇದೆ. ಚಿತ್ರಲೇಖಾ ಮತ್ತು ಉಷಾ ನಿಕಟ ಸ್ನೇಹಿತೆಯರು.ಉಷೆಯು ಬಾಣಾಸುರನ ಮಗಳು. ಚಿತ್ರಲೇಖ ಕುಶಲವಾದ ಚಿತ್ರಕಲಾವಿದೆಯಾಗಿದ್ದಳು.ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ಕಂಡ ಒಬ್ಬ ಸುಂದರ ರಾಜಕುಮಾರನಲ್ಲಿ ಉಷೆಯು ಮೋಹಗೊಂಡಳು.
ಚಿತ್ರಲೇಖ ಹಲವಾರು ರಾಜಕುಮಾರರ ಚಿತ್ರ ಬಿಡಿಸಿದಾಗ, ಉಷೆಯು ಮೋಹಿಸಿದವನು ಕೃಷ್ಣನ ಮೊಮ್ಮಗನಾದ ( ಪ್ರದ್ಯುಮ್ನನ ಮಗ) ಅನಿರುದ್ಧ ಎಂದು ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತದೆ. ಮಲಗಿದ್ದ ಅನಿರುದ್ಧನನ್ನು ಚಿತ್ರಲೇಖಯು ದ್ವಾರಕೆಯಿಂದ ಅಪಹರಿಸಿ ಉಷೆಯ ಬಳಿಗೆ ಕರೆತರುತ್ತಾಳೆ.ಇದನ್ನರಿತ ಕೃಷ್ಣನು ಬಾಣಾಸುರನ ಮೇಲೆ ಯುದ್ದವನ್ನು ಹೂಡಿ ಅವನನ್ನು ಸೋಲಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅನಿರುದ್ಧ ಮತ್ತು ಉಷೆಯರ ವಿವಾಹವನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿ ದ್ವಾರಕೆಗೆ ಮರಳಿ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಾನೆ.

ನಳ ದಮಯಂತಿಯ ಕಥೆ ಮಹಾಭಾರತದ ವನಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಯುಧಿಷ್ಠಿರನು, ತನಗಿಂತಲೂ ದುರಾದೃಷ್ಟಶಾಲಿಯಾದ ರಾಜನು ಇದ್ದಾನೆಯೇ ಎಂದು ಋಷಿ ಒಬ್ಬರನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಋಷಿಗಳು ಅವನಿಗೆ ಹಲವಾರು ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಾದ ನಳನ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಕಥೆಯು ಜೂಜಿನ ದುಷ್ಪರಿಣಾಮದ ಬಗ್ಗೆ ಎಚ್ಚರಿಸುತ್ತದೆ.
ನಳನು ಒಬ್ಬ ಚೆಲುವಾದ ಧರ್ಮನಿಷ್ಠನಾದ ರಾಜಾನಾಗಿದ್ದನು. ವಿದರ್ಭೆಯ ಅರಸನ ಮಗಳಾದ ದಮಯಂತಿ ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯಲ್ಲೂ ಇವನಿಗೆ ಸರಿಹೊಂದುವ ಜೋಡಿ.ಇದನ್ನರಿತ ನಳನು, ಅವನ ಒಲವಿನ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಒಂದು ಹಂಸದ ಮೂಲಕ ಅವಳಿಗೆ ಕಳುಹಿಸುತ್ತಾನೆ. ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ಅವಳನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಬೇಕು ಎಂಬ ಆಸೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ನಳನಿಗೆ ಅವರ ಇಚ್ಛೆಯನ್ನು ಅವಳಿಗೆ ತಿಳಿಸುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.ಆದರೆ ದಮಯಂತಿ ನಿಚ್ಚಳವಾದ ಮನದಿಂದ ನಳನನ್ನೆ ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾಲದ ನಂತರ, ಕಲಿಪುರುಷನ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ನಳನು ತನ್ನ ಸೋದರನೊಡನೆ ಪಗಡೆಯಾಡಿ ಸೋಲುತ್ತಾನೆ.ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಕಳೆದುಕೊಂಡು, ದಮಯಂತಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇಸರದಿಂದ ಅಲೆದಾಡಲು ಶುರು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಬಾಣಸಿಗನಾಗಿ ಕೆಲಸ ಹಿಡಿಯುತ್ತಾನೆ. ಕೊನೆಗೆ ದಮಯಂತಿಯ ಪ್ರೇಮದಿಂದ ನಳನು ಕಲಿಯನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಜಯಶಾಲಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ.

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಅರಸರು ಸೂರ್ಯವಂಶ ( ಇಕ್ಷ್ವಾಕು) ಅಥವಾ ಚಂದ್ರವಂಶಕ್ಕೆ (ಐಲ) ಸೇರಿದವರು. ರಾಮನ ಪೂರ್ವಜನಾದ ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ಮಹಾರಾಜನು ಸೂರ್ಯವಂಶದ ಮೂಲಪುರುಷ. ಭೀಷ್ಮನ ಪೂರ್ವಜನಾದ ಇಲಾ ಚಂದ್ರವಂಶದ ಸ್ಥಾಪಕಿ.ಇಕ್ಷಾಕು ಮತ್ತು ಇಲಾ ಇಬ್ಬರೂ ಒಡಹುಟ್ಟಿದವರು ಮತ್ತು ವೈವಸ್ವತ ಮನುವಿನ ಮಕ್ಕಳು.
ಪುರಾಣಗಳ ಅನ್ವಯ ಇಲಾ ಹುಟ್ಟಿದ ನಂತರ,ಅವನ ತಂದೆ ತಾಯಿಗಳು ವಸಿಷ್ಠ ಮಹರ್ಷಿಗಳನ್ನು ಮಗನಿಗಾಗಿ ಬೇಡುತ್ತಾರೆ.
ವಸಿಷ್ಠರು ಇಲಾಳನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನ ಗಂಡಾಗಿ( ಸುದ್ಯುಮ್ನ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನೊಂದಿಗೆ), ಇನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ದಿನಗಳು ಹೆಣ್ಣಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಹೆಣ್ಣಾದ ಇಲಾ, ಬುಧ ದೇವನ ಹೆಂಡತಿಯಾಗಿ ಅವನಿಂದ ಪುರೂರವನೆಂಬ ಮಗನನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾಳೆ.
ಪುರೂರವ ಚಂದ್ರವಂಶದ ಸ್ಥಾಪಕ.ಕೆಲವು ಆಕರಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಬುಧನು ಇಲಾಳ ಸೇವಕರನ್ನು ಕಿಂಪುರುಷರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ .

ಅಮರರು ಅಸುರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದಾಗ, ಅಸುರರ ಗುರುಗಳಾದ ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರು ತಮ್ಮ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯಲು ಶಿವನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸ ತೊಡಗುತ್ತಾರೆ. ಇಂದ್ರನು ಒಬ್ಬ ಅಪ್ಸರೆಯ ಬದಲು ತನ್ನ ಮಗಳಾದ ಜಯಂತಿಯನ್ನೇ ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರ ತಪೋಭಂಗವನ್ನು ಮಾಡಲು ಕಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ಜಯಂತಿಯು ತಪಸ್ಸನ್ನು ಕೆಡಿಸದೆ ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ. ತಪಸ್ಸಿನ ನಂತರ ಶುಕ್ರಾಚಾರ್ಯರನ್ನು ತನ್ನನ್ನು ವಿವಾಹವಾಗುವಂತೆ ವಿನಂತಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

ವಿದರ್ಭದ ರಾಜಕುವರಿ ಪದ್ಮಾವತಿಯು, ಮಥುರೆಯ ರಾಜನಾದ ಉಗ್ರಸೇನನನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾಳೆ.ಅವಳ ತಂದೆಯನ್ನು ನೋಡಲು ಬಂದಂತಹ ಕುಬೇರನ ದೂತ ಗೋಭಿಲನು ಅವಳನ್ನು ಮೋಹಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವಳು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದಾಗ, ಉಗ್ರಸೇನನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಅವಳಿಗೆ ಮೋಸ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಮೋಸವನ್ನರಿತ ಪದ್ಮಾವತಿ ಭ್ರೂಣಹತ್ಯೆಗೆ ಯತ್ನಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಆದರೆ ಆ ಭ್ರೂಣವು, ತಾನು ನಾರಾಯಣನೊಡನೆ ಇರುವ ವೈರತ್ವವನ್ನು ಬೇಗ ಮುಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಲೆಂದು ಜನ್ಮತಾಳುತ್ತಿದ್ದುದ್ದನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಪದ್ಮಾವತಿಯು ಭ್ರೂಣವನ್ನು ಕೊಲ್ಲದೆ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಮೇಲಾಗಿ ಅವಳ ತಂದೆ ಮತ್ತು ಗಂಡು ಇಬ್ಬರು ಅವಳಿಗೆ ಮಗುವನ್ನು ಪಾಲಿಸಲು ಸಮ್ಮತಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಮಗುವೆ ಮುಂದೆ ಕಂಸನಾಗಿ ಅವನ ಕುಟುಂಬದವರಿಗೂ, ರಾಜ್ಯಕ್ಕೂ ಕಂಟಕವಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಕೊನೆಗೆ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಸಂಹಾರವಾಗುತ್ತಾನೆ.

ವಿದರ್ಭದ ಯುವರಾಣಿ ರುಕ್ಮಿಣಿಗೆ ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಬೇಕೆಂಬ ಅಭಿಲಾಷೆ ಇದ್ದಿತು.ಆದರೆ ಅವಳ ಅಣ್ಣ ರುಕ್ಮಿಗೆ, ಅವಳನ್ನು ಚೇದಿ ರಾಜನಾದ ಶಿಶುಪಾಲನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬ ಆಸೆ ಇದ್ದಿತು. ಇದನ್ನರಿತ ರುಕ್ಮಿಣಿಯು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಪತ್ರದ ಮೂಲಕ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಕಳುಹಿಸಿ, ಪಲಾಯನದ ಬಗೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾಳೆ.ಕೃಷ್ಣನು ಇದಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿ ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯದೊಡನೆ ಬರುತ್ತಾನೆ. ರುಕ್ಮಿಣಿಯ ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕೆ ಆಕೆಯ ತಂದೆಯು ಸಮ್ಮತಿಸಿರುತ್ತಾನೆ. ವಿವಾಹದ ಮುನ್ನ ಅಂಬಿಕಾ ದೇವಿಯು ಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸಿ ಹಿಂದಿರುಗುವಾಗ ರುಕ್ಮಿಣಿಯು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣನ ರಥವನ್ನೇರಿ ಹೊರಟುಬಿಡುತ್ತಾಳೆ.
ರುಕ್ಮಿ ಹಾಗು ಶಿಶುಪಾಲರಿಬ್ಬರೂ ಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಅಟ್ಟುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಕೃಷ್ಣನು ಇಬ್ಬರನ್ನೂ ಸೋಲಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಲ್ಲದೆ ರುಕ್ಮಿಯ ತಲೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಮೀಸೆಯನ್ನು ಅರ್ಧ ಬೋಳಿಸಿ ಅವಮಾನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಇದರಿಂದ ರುಕ್ಮಿ ಬಹಳ ಕೋಪಗೊಳ್ಳತ್ತಾನೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ಯುದ್ಧ ದಲ್ಲಿ ಇವನನ್ನು ಕೌರವ ಪಾಂಡವರಿಬ್ಬರೂ ತಮ್ಮ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ ಬಲರಾಮ ಮತ್ತು ರುಕ್ಮಿ ಇಬ್ಬರೂ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ದದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ.

ಸಾವಿತ್ರಿ ಮತ್ತು ಸತ್ಯವಾನನ ಕಥೆ ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸ್ಕಾಂದ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಗೊಂಡಿದೆ. ಮಾದ್ರ ರಾಜನ ಮಗಳಾದ ಸಾವಿತ್ರಿಯು ,ರಾಜ್ಯಭ್ರಷ್ಟನಾಗಿ ವನವಾಸದಲ್ಲಿದ್ದ ಸತ್ಯವಾನನೆಂಬ ರಾಜಕುವರನನ್ನು ಇಷ್ಟ ಪಟ್ಟು ಮದುವೆಯಾಗಲು ಬಯಸುತ್ತಾಳೆ. ನಾರದ ಮುನಿಗಳು ಸತ್ಯವಾನನಿಗೆ ಉಳಿದಿರುವುದು ಇನ್ನು ಒಂದೇ ವರುಷದ ಆಯುಷ್ಯ ಎಂದು ಎಚ್ಚರಿಸಿದರೂ ಅವನನ್ನೇ ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾಳೆ. ಸಾವನಪ್ಪಿದ ಸತ್ಯವಾನನನ್ನು ಯಮದೇವನು ಕರೆದೊಯ್ಯಲು ಬಂದಾಗ, ಸಾವಿತ್ರಿಯು ಯಮನೊಡನೆ ವಾದಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳ ಯಮನೊಂದಿಗಿನ ಸಂವಾದವು ಹಲವಾರು ಜೀವನ ಮೌಲ್ಯಗಳು ಹಾಗೂ ಧರ್ಮ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಎಡೆಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ.
ಇದರಿಂದ ಅಚ್ಚರಿಗೊಂಡ ಯಮನು ಅವಳಿಗೆ ನಾಲ್ಕು ವರಗಳನ್ನು ಕೊಡಲು ಬಯಸುತ್ತಾನೆ.ಸಾವಿತ್ರಿಯು ತನ್ನ ಕುಟುಂಬದ ಸೌಖ್ಯವನ್ನು ಮತ್ತು ನೂರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಈ ವರದ ಪೂರೈಕೆಗೆ ಅವಳು ಮರು ವಿವಾಹವಾಗುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ಹೇಳಿ ಸತ್ಯವಾನನಿಗೆ ಜೀವದಾನ ಬೇಡುತ್ತಾಳೆ. ಯಮನು ಒಪ್ಪಿ, ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಹರಿಸಿ ಹೊರಡುತ್ತಾನೆ.
ಅಬಲೆಯಾಗಿ ಕಾಣುವ ಸಾವಿತ್ರಿಯ ಮನೋ ದಾರ್ಢ್ಯದ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಈ ಕಥೆಯು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಕಥೆಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯೇ ವಟ ಸಾವಿತ್ರಿ ವ್ರತದ ಮೂಲ. ಆದರೆ ಆಲದ ಮರಕ್ಕೂ ಮತ್ತು ಸಾವಿತ್ರಿಗೂ ಇರುವ ಸಂಬಂಧ ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ.

ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಂಗಸರ ಸಾಂಸಾರಿಕ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಿದ್ದರು ಕೆಲವು ಮೇಧಾವಿ ವಿದುಷಿಯರ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಣೆ ಕೊಡುತ್ತದೆ. ಇಂತಹವರಲ್ಲಿ ಸುಮನಾ ಕೂಡ ಒಬ್ಬಳು. ಈಕೆ ವೇದ ಪಂಡಿತೆ. ಅವಳ ಗಂಡ ಸೋಮಶರ್ಮನು ಯಾವಾಗಲೂ ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದ್ದರ ಬಗ್ಗೆ, ಧನವಿಲ್ಲದರ ಬಗ್ಗೆ ಚಡಪಡಿಸುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ.
ಸುಮನೆಯು ಅವನಿಗೆ ವೇದಾಂತ ಬೋಧಿಸಿ ಜ್ಞಾನವಂತನಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಾಳೆ. ನಂತರ ಅವನನ್ನು ವಸಿಷ್ಠ ಮಹರ್ಷಿಗಳ ಬಳಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುತ್ತಾಳೆ.
ಸುಮನೆಯ ಕಥೆಯು ಮುಂದುವರೆಯುತ್ತಾ ಅವರಿಗೆ ಸುವ್ರತನೆಂಬ ಮಗನು ಹುಟ್ಟಿ ಆನಂದದಿಂದ ಬಾಳುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ.

ದೇವಹೂತಿ ಸ್ವಯಂಭುವ ಮನುವಿನ ಮಗಳು. ಈಕೆ ಋಷಿ ಕರ್ದಮನೆಂಬ ಪ್ರಜಾಪತಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾಳೆ.ಇವರಿಬ್ಬರ ವಿವಾಹದಿಂದಲೇ ಮದುವೆಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಆರಂಭವಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ದಂಪತಿಗಳಿಬ್ಬರೂ ಪಂಡಿತರು. ಇವರಿಗೆ ಒಂಭತ್ತು ಜನ ಬುದ್ಧಿವಂತ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳು ಹುಟ್ಟುತ್ತಾರೆ. ವಿಷ್ಣುವೇ ಕಪಿಲನಾಗಿ ಇವರಿಗೆ ಹುಟ್ಟಿ ಸಾಂಖ್ಯ ದರ್ಶನವನ್ನು ತಿಳಿಸಿಕೊಟ್ಟನು. ಇಂದು ಸಾಂಖ್ಯ ಅಷ್ಟು ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಅದರ ಕೆಲವು ವಿಚಾರಗಳಾದ ಪುರುಷ, ಪ್ರಕೃತಿ, ತ್ರಿಗುಣಗಳು ಭಗವದ್ಗೀತೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತದೆ. ಸಾಂಖ್ಯ ದರ್ಶನ ದೇವರ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ನಂಬುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅದರ ಜನಕನಾದ ಕಪಿಲನನ್ನು ವಿಷ್ಣು ಸ್ವರೂಪಿ ಎಂದು ಒಪ್ಪುತ್ತದೆ.
ಕಪಿಲರನ್ನು ಮಕರ ಸಂಕ್ರಾಂತಿಯಂದು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಗಂಗಾ ಸಾಗರ ಮೇಳದಲ್ಲಿ ಆರಾಧಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಕಪಿಲ ಮಹರ್ಷಿಯು ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಕೆ ಸುಮಾರು ೫೫೦ರಲ್ಲಿ ಬದುಕಿದ್ದರಬಹುದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ..