അദിതി എന്നാൽ ‘അതിരില്ലാത്തത്’ എന്നാണ് അർത്ഥമാക്കുന്നത് – “അ” (ഇല്ലാത്തത്) “ദിതി” (ബന്ധിപ്പിക്കുക) എന്നിവയിൽ നിന്നാണ്. അനന്തമായ സൃഷ്ടികർമ്മത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന, ഋഗ്വേദത്തിലെ പ്രധാന ആരാധനാമൂർത്തിയാണ് അദിതി. വേദസ്തുതിഗീതങ്ങളിൽ ജനങ്ങൾ തങ്ങളുടെ പാപങ്ങളും, അസുഖങ്ങളും മാറ്റിത്തരുവാനായി പ്രാർത്ഥിക്കുന്നത് ഇവരോടാണ്. പുരാണങ്ങളിലെല്ലാം ദേവമാതാവായി കാണുന്നത് അദിതിയേയാണ്. ദക്ഷപ്രജാപതിയുടെ മകളും, കശ്യപ ഋഷിയുടെ പത്നിയുമായിരുന്നു അദിതി. വേദങ്ങളിലെ 12 അദിതേയ ദേവകൾ, 11 രുദ്രദേവർ, 8 വസുദേവർ, അഗ്നി, ഇന്ദ്ര – എന്നിങ്ങനെ 33 ദേവഗണങ്ങൾക്ക് (മുപ്പത്തിമുക്കോടി ദൈവങ്ങളെയല്ല) ഇവർ ജ്നമം നൽകി. (കുള്ളനായ) വാമനാവതരത്തിന്റെ മാതാവും അദിതിയാണ്.
ശക്തരായ മക്കൾക്ക് വേണ്ടി പ്രാർത്ഥിച്ച് ഗർഭിണിയായ സഹോദരി ദിതിയെ കണ്ട് അദിതി അസൂയാലുവായി. ഇതറിഞ്ഞ ഇന്ദ്രൻ രഹസ്യമായി ദിതിയുടെ ഗർഭത്തിലുള്ള ഭ്രൂണത്തിനെ 49 കഷണങ്ങളായി മുറിച് വിഭജിക്കുന്നു. ഇവയാണ് മിന്നൽ, മഴ തുടങ്ങിയ മാരുതന്മാർ (മരുത്തുക്കൾ) ആയി മാറിയത്. ഇതറിഞ്ഞ് ദുഖിതയായ ദിതി, തന്റെ മക്കളുടെ മരണത്തേയോർത്ത് കേഴുന്ന അമ്മയായി അദിതി പുനർജ്ജനിക്കട്ടെയെന്ന് ശപിക്കുന്നു. സ്വന്തം സഹോദരനായ കംസനാൽ തന്റെ ആദ്യ ഏഴ് മക്കൾ വധിക്കപ്പെട്ടതിനെ കുറിച്ചോർത്ത് വ്യസനിക്കുന്ന അമ്മയായ ദേവകിയായി, അദിതി പുനർജ്ജനിക്കുന്നു.

ഹൈന്ദവ വിവാചാരങ്ങൾക്കിടയിൽ പുരോഹിതൻ നവദമ്പതികൾക്ക് ആകാശത്ത് അരുന്ധതി നക്ഷത്രം കാണിക്കുന്ന ആചാരം ഉണ്ട്. ഭാരതിയ ജ്യോതിശാസ്ത്രത്തിൽ, ഉർസ മേജർ (Great Bear അഥവാ സപ്തർഷി) നക്ഷത്രസമൂഹത്തിലെ ഇരട്ട നക്ഷത്രങ്ങളായ – മിസാറിനെ വസിഷ്ഠ എന്നും, അൽകോറിനെ അരുന്ധതി എന്നും വിളിക്കുന്നു.
ഇരട്ടനക്ഷത്രങ്ങളിൽ മിക്കവാറും ഒരെണ്ണം എപ്പോഴും ചലിക്കുന്നതും ഒരെണ്ണം നിശ്ചലവുമായിരിക്കും. പക്ഷെ ഇവിടെ, ദമ്പതികളായ രണ്ട് പേർക്കുമുള്ള സമപ്രാധാന്യം എടുത്തുകാണിച്ച് കൊണ്ട് രണ്ട് നക്ഷത്രങ്ങളും ഒരേസമയം ചലനാത്മകങ്ങളാണ്.

സത്യവാദി’ (എപ്പോഴും സത്യസന്ധൻ) ഹരിശ്ചന്ദ്രന്റേ കഥ പുരാണങ്ങളിലും, മഹാഭാരത്തിലും, വേദങ്ങളിലും കാണപ്പെടുന്നു. ഏറ്റവും ദുർഘടമായ സാഹചര്യങ്ങളിൽ പോലും സത്യസന്ധമായി പെരുമാറുന്നതിന്റെ പ്രാധാന്യമാണ് ഈ കഥ കാണിക്കുന്നത്. മാർക്കണ്ഡേയപുരാണത്തിലാണ് ഈ കഥയുടെ ഏറ്റവും പ്രസിദ്ധമായ വർണ്ണന. വിശ്വാമിത്ര മഹർഷിക്ക് നൽകിയ വാക്ക് പാലിക്കാനായി മാത്രം, ഹരിശ്ചന്ദ്രൻ തന്റെ രാജ്യം ദാനം ചെയ്ത്, കുടുംബം വിറ്റ് മഹർഷിക്ക് അടിമായായി മാറി. ചന്ദ്രമതിയെന്നും ശൈവ്യയെന്നും അറിയപ്പെടുന്ന താരാമതിയെന്ന ഹരിശ്ചന്ദ്രന്റേ ഭാര്യ ഈ കഷ്ടപ്പാടുകളെല്ലാം പങ്കുവെച്ചു. ഹരിശ്ചന്ദ്രന് ഒരു ശ്മശാനത്തിൽ തൊഴിലാളിയായും, ഭാര്യയ്ക്ക് ഒരു അടിമയുമായി മാറേണ്ടി വന്നു.
അവരുടെ മകൻ പാമ്പുകടിയേറ്റ് മരിച്ചു, പക്ഷേ താരമതി കൂലി കൊടുക്കുന്നതുവരെ ഹരിശ്ചന്ദ്രൻ മകനെ ദഹിപ്പിക്കാൻ വിസമ്മതിച്ചു. അവളുടെ കൈവശം അവർ ധരിച്ചിരുന്ന വസ്ത്രം മാത്രമേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ, അതുകാരണം അതിന്റെ പകുതി കീറിമുറിച്ച് പണം നൽകാൻ അവൾ വാഗ്ദാനം ചെയ്തു. ഇത്രയുമായപ്പോൾ ദേവജനങ്ങളിടപ്പെട്ട് അവരുടെ പഴയകാല ജീവിതം പുനഃസ്ഥാപിച്ചു. ഇന്ത്യയിലെ ആദ്യ ചലച്ചിത്രമായ (ദാദാ സാഹെബ് ഫാൽക്കെയുടെ) “രാജാ ഹരിശ്ചന്ദ്ര” ഈ കഥയെ കഥയെക്കുറിച്ചാണ്.

ഭാഗവതത്തിലും, വിഷ്ണു-പദ്‌മ പുരാണങ്ങളിലും ചിത്രലേഖയും ഉഷയും ഉറ്റ സുഹൃത്തുക്കളാണ്. ബാണാസുര രാജാവിന്റെ മകളായിരുന്നു ഉഷ. ചിത്രലേഖ നല്ല കഴിവുള്ള ഒരു ചിത്രകാരിയും. ഉഷ സ്വപ്നത്തിൽ കണ്ട് മോഹിച്ച സുന്ദരനായ രാജകുമാരനെ ചിത്രലേഖ മനോഹരമായി തന്റെ ഒരു ചിത്രത്തിലൂടെ അവതരിപ്പിച്ചു. പിന്നീടാണ് രണ്ട് പേർക്കും അത് കൃഷ്ണന്റെ പേരകുട്ടിയും, പ്രദ്യുമ്നന്റെ മകനുമായ അനിരുദ്ധനാണെന്ന് മനസ്സിലായത്. തന്റെ സുഹൃത്തായ ഉഷയ്ക്ക് വേണ്ടി ദ്വാരാകാപുരിയിൽ ഉറങ്ങിയിരുന്ന അനിരുദ്ധനെ ചിത്രലേഖ അപഹരിച്ചു കൊണ്ടുവന്നു. ഇതറിഞ്ഞ കൃഷ്ണൻ ബാണാസുരനെ യുദ്ധം ചെയ്ത് തോൽപ്പിച്ചു. പക്ഷെ, ഉഷയും അനിരുദ്ധനും പ്രണയബദ്ധരാണെന്നറിഞ്ഞ കൃഷ്ണനവരുടെ വിവാഹമനുഗ്രഹിച്ച് ദ്വാരകയിലേക്ക് കൂട്ടികൊണ്ടു വന്നു.

മഹാഭാരതത്തിലെ, വനപർവ്വത്തിൽ ഒരു സന്യാസിയോട്, തന്നെപ്പോലെ നിർഭാഗ്യവാനായ മറ്റൊരു രാജാവുണ്ടോ എന്ന് യുധിഷ്ഠിരൻ ചോദിച്ചു. പുരാണങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള നളന്റെയും ദമയന്തിയുടെയും കഥ ആ സന്യാസി വിവരിച്ചു. ഈ കഥകൾ ചൂതാട്ടത്തിൽ വീഴുന്നതിനെതിരായ സൂചനകൾ നൽകുന്നു.
നിഷാദ രാജ്യത്തിൻ്റെ രാജാവായ നളൻ സുന്ദരനും കുലീനനുമായിരുന്നു. ഇതിനോട് പൊരുത്തപ്പെടുന്ന സദ്ഗുണങ്ങളുള്ള വിദർഭയിലെ രാജകുമാരിയായിരുന്നു ദമയന്തി. നളൻ ദമയന്തിക്ക് പ്രണയദൂതുമായി ഒരു സുവർണ്ണ ഹംസത്തെ അയച്ചു.സ്വർഗ്ഗീയ ദേവന്മാരായ പലരും അവളെ സ്നേഹിക്കുകയും നളനോട് അവരുടെ വികാരങ്ങൾ അവളുമായി പങ്കിടാൻ നിർബന്ധിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. ദമയന്തി അവയെല്ലാം നിരസിച്ച് നളനെ വിവാഹം കഴിച്ചു.പിന്നീട് കലിയുഗത്താൽ പീഡിതനായ നളൻ ചൂതാട്ടത്തിൽ സഹോദരനോട് തോറ്റ്, കുടുംബവും കൊട്ടാരവും ഉപേക്ഷിച്ച് ഒരു പാചകക്കാരനായി നാടോടിയായി അലയേണ്ടി വന്നു. എന്നിരുന്നാലും, ദമയന്തിയുടെ ഭക്തിയും പ്രാർത്ഥനകളും ഒടുവിൽ നളനെ കലിയെ പരാജയപ്പെടുത്താൻ സഹായിച്ചു.

ഭാരതത്തിലെ പുരാതന രാജാക്കന്മാർ ഒന്നുകിൽ സൂര്യവംശത്തിലോ അല്ലെങ്കിൽ സോമവംശത്തിലോ ഉൾപ്പെടുന്നവരായിരുന്നു. രാമന്റെ പൂർവ്വികരിലൊരാളായ ഇക്ഷ്വാകു സൂര്യവംശം ആരംഭിച്ചു. ഭീഷ്മരുടെ പൂർവീകരിൽ പെട്ട ഇള ചന്ദ്രവംശം ആരംഭിച്ചു. ഇരുവരും വൈവസ്വത മനുവിൻ്റെ മക്കളായിരുന്നു. പുരാണങ്ങളിൽ പറയുന്നത് ഇള ജനിച്ച ശേഷം, അവളുടെ മാതാപിതാക്കൾ വസിഷ്ഠ മഹർഷിയോട് ഒരു മകന് വേണ്ടി അപേക്ഷിച്ചു എന്നാണ്. ഇതു കേട്ട അദ്ദേഹം ഓരോ മാസവും പെണ്ണോ ആണോ (സുദ്യുമ്നൻ) ആയി മാറിമാറി വരാൻ ഇളയെ പ്രാപ്തയാക്കി. സ്ത്രീയായ ഇള ബുധനെ വിവാഹം കഴിച്ച്, സോമവംശം ആരംഭിച്ച പുരൂരവസ്സിന് ജന്മം നൽകി. ദ്വിലിംഗജന്മങ്ങളെ കുറിച്ചുള്ള ഭാരതത്തിലെ ആദിമ പരാമർശങ്ങളിലൊന്നാവാം ഇത്. ചില ആഖ്യാനങ്ങളിൽ പിതാവായ ബുധൻ, ഇളയുടെ പരിചാരകരെ കിംപുരുഷന്മാരാക്കി (ഹെർമാഫ്രോഡൈറ്റുകൾ) മാറ്റി എന്നും കാണാം.

ദേവന്മാർ അസുരന്മാരെ പരാജയപ്പെടുത്തിയ ശേഷം, അസുരഗുരുവായിരുന്ന ശുക്രാചാര്യൻ തന്റെ ശിഷ്യന്മാർക്ക് നഷ്ടപ്പെട്ട ശക്തി വീണ്ടെടുക്കാനായി ശിവനോട് പ്രാർത്ഥിച്ച് തപസ്സാരംഭിച്ചു.
ശുക്രാചാര്യരുടെ തപസ്സ് തടസ്സപ്പെടുത്താൻ ഇന്ദ്രൻ ഒരു അപ്സരസിനെ അയക്കുന്നതിന് പകരം തന്റെ മകൾ ജയന്തിയെ തന്നെ അയച്ചു. തനിക്കദ്ദേഹത്തെ ചതിക്കാനാവില്ലെന്നുറപ്പിച്ച ജയന്തി, ശുക്രാചാര്യരെ നന്നായി സേവിക്കുകയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ തപസ്സിനുശേഷം, അവൾ അദ്ദേഹത്തോട് തന്നെ വിവാഹം കഴിക്കാൻ ആവശ്യപ്പെട്ടു. ഭാഗവത പുരാണത്തിലാണ് ഈ കഥയുള്ളത്.

മഥുരാപുരി രാജാവായ ഉഗ്രസേനനെയാണ് വിദർഭ രാജകുമാരിയായ പത്മാവതി വിവാഹം കഴിച്ചത്. കുബേരന്റെ ദൂതനായി, പത്മാവതിയുടെ പിതാവിനെ കാണാൻ വന്ന ദ്രുമിളൻ, അവളുടെ സൗന്ദര്യം കണ്ട് അവളെ വിവാഹം കഴിക്കാൻ ആഗ്രഹിച്ചു. അവൾ വിസമ്മതിച്ചപ്പോൾ, അയാൾ ഉഗ്രസേനനായി വേഷംമാറി പത്മാവതിയെ കബളിപ്പിച്ച് പ്രാപിച്ചു. തന്റെ തെറ്റ് മനസ്സിലാക്കിയ അവൾ കുഞ്ഞിന്റെ ഗർഭം അലസിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും, മഹാവിഷ്ണുവുമായുള്ള ശത്രുത എന്നെന്നേക്കുമായി അവസാനിപ്പിക്കാനാണ് താൻ ശിശുവായി ഗർഭാശയത്തിലെത്തിയതെന്ന് അവളോട് ആ കുഞ്ഞ് അറിയിച്ചു. പത്മാവതി കുട്ടിയെ പ്രസവിച്ചു, അവളുടെ അച്ഛനും ഭർത്താവും ആ കുട്ടിയെ സ്വീകരിച്ചു. കൃഷ്ണൻ കൊല്ലുന്നതുവരെ ആ കുട്ടി കുടുംബത്തിനും രാജ്യത്തിനും ഒരു ഭീഷണിയായിരുന്ന കംസനായി വളർന്നു.

വിദർഭയിലെ രാജകുമാരിയായ രുക്മിണി കൃഷ്ണനെ വിവാഹം കഴിക്കാൻ ആഗ്രഹിച്ചു. അവളുടെ സഹോദരൻ രുക്മി തന്റെ സുഹൃത്തായ ചേദിയിലെ രാജാവായ ശിശുപാലനുമായി അവളെ വിവാഹം കഴിപ്പിക്കാൻ പദ്ധതിയിട്ടു. അവർക്ക് എങ്ങനെ ഒളിച്ചോടാമെന്ന് വിശദീകരിച്ചുകൊണ്ട് രുക്മിണി കൃഷ്ണന് കത്തെഴുതി. ബലരാമനും സൈന്യവുമായി കൃഷ്ണൻ എത്തി. രുക്മിണിയുടെ പിതാവ് നിശബ്ദമായി അവളുടെ പദ്ധതിയെ പിന്തുണച്ചു. വിവാഹത്തിന് മുമ്പുള്ള ചടങ്ങുകളിൽ, രുക്മിണി അംബിക ദേവിയുടെ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിച്ചു, അവിടെ കൃഷ്ണൻ കാത്തിരുന്നു. അവൾ അവന്റെ രഥത്തിൽ അവനോടൊപ്പം ചേർന്നു. രുക്മിയും ശിശുപാലനും അവരെ പിന്തുടർന്നു, പക്ഷേ കൃഷ്ണൻ അവരെ പരാജയപ്പെടുത്തി. രുക്മിയെ മുടിയും, പക്ഷേ തന്റെ മീശയും മുടിയും പകുതി മുണ്ഡനം ചെയ്തു, അവനെ അപമാനിച്ചു. ഈ സംഭവത്തിൽ രുക്മി വളരെ കോപാകുലനായി, കൗരവരും പാണ്ഡവരും അദ്ദേഹത്തെ മഹാഭാരത യുദ്ധത്തിൽ നിന്ന് ഒഴിവാക്കി. ബലരാമനും രുക്മിയും മാത്രമാണ് മഹാഭാരത യുദ്ധത്തിൽ പോരാടാതിരുന്നത്.

മഹാഭാരതവും സ്കന്ദപുരാണവും സാവിത്രിയുടെയും സത്യവാന്റെയും കഥ പറയുന്നു. മദ്ര രാജാവിന്റെ മകളായ സാവിത്രി സത്യവാനെ തന്റെ ഭർത്താവായി തിരഞ്ഞെടുത്തു. കാട്ടിൽ താമസിക്കുന്ന ഒരു ദരിദ്ര രാജകുമാരനായിരുന്നു അദ്ദേഹം. സത്യവാൻ ഒരു വർഷത്തിനുള്ളിൽ മരിക്കുമെന്ന് നാരദ മുനി മുന്നറിയിപ്പ് നൽകി. എന്നാൽ സാവിത്രി അദ്ദേഹത്തെ വിവാഹം കഴിച്ചു. മരണദേവനായ യമൻ സത്യവാനെ തേടി വന്നപ്പോൾ സാവിത്രി ബുദ്ധിപൂർവ്വം വാദിച്ചു. യമയുമായുള്ള അവളുടെ സംഭാഷണം ധാർമ്മികതയും അറിവും പഠിപ്പിക്കുന്നു. ഇതിൽ മതിപ്പുളവാക്കിയ യമൻ അവൾക്ക് നാല് വരങ്ങൾ നൽകി. സാവിത്രി തന്റെ കുടുംബത്തിന്റെ ക്ഷേമവും നൂറ് പുത്രന്മാരും ചോദിച്ചു. പിന്നീട് അവൾ പറഞ്ഞു, ഇത് നിറവേറ്റാൻ സത്യവാൻ ആവശ്യമാണെന്ന്, കാരണം അവൾ പുനർവിവാഹം ചെയ്യില്ല. യമൻ സമ്മതിച്ചു. സാവിത്രിയെ പലപ്പോഴും നിസ്സഹായയായ ഒരു സ്ത്രീയായി കാണുന്നു, പക്ഷേ ഈ കഥയിൽ അവൾ ചുമതല ഏറ്റെടുത്തു. അവളുടെ കഥ “വതാ സാവിത്രി വ്രതം” എന്നാണ് ആഘോഷിക്കുന്നത്. എങ്കിലും സാവിത്രിയും ആൽമരവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം അത്ര വ്യക്തമല്ല.

പുരാണങ്ങൾ പലപ്പോഴും സ്ത്രീകളുടെ കുടുംബ വേഷങ്ങളിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു, മാത്രമല്ല ചില മിടുക്കരായ പണ്ഡിതകളേയും. എടുത്തുകാണിക്കുന്നു. സുമന വേദങ്ങളിൽ വിദഗ്ദ്ധയായിരുന്നു.അവരുടെ ഭർത്താവ് സോമശർമ, സമ്പത്തോ കുട്ടികളോ ഇല്ലെന്ന് പരാതിപ്പെട്ടു. സുമന അദ്ദേഹത്തിന് വേദാന്തം പഠിപ്പിച്ചു, അങ്ങനെ അദ്ദേഹത്തിന് ജ്ഞാനം നേടാൻ സഹായിച്ചു.പിന്നീട് കൂടുതൽ പഠനത്തിനായി അവൾ അദ്ദേഹത്തെ വസിഷ്ഠ മുനിയുടെ അടുത്തേക്ക് അയച്ചു. അവർക്ക് സുവ്രതൻ എന്നൊരു മകനുണ്ടായിരുന്നുവെന്നും അവർ സന്തോഷകരമായ കുടുംബജീവിതം നയിച്ചുവെന്നും കഥയിൽ പറയുന്നു.

സ്വയംഭൂ മനുവിന്റെ മകളായ ദേവഹുതിയെ വിവാഹം കഴിച്ചത് മനുഷ്യജനകനായ കർദമനാണ്. വിവാഹവും, വിവാഹ ശേഷം സന്താനോൽപാദനവും എന്ന സംസ്ഥാപനം ആരംഭിച്ചതിവരാണ്. ഇരുവരും പണ്ഡിതരും, ഇവർക്ക് 9 മിടുക്കരായ പെൺമക്കളും ഉണ്ടായിരുന്നു. വിജ്ഞാനത്തിനോടുള്ള ഇരുവരുടേയും അഗാധപ്രണയത്തിനാൽ വിഷ്ണു ഇവർക്ക് കപിലൻ എന്ന മകനായി ജനിച്ചു. ഏറ്റവും പുരാതനമായ ഹൈന്ദവ തത്വജ്ഞാനസംഹിതയായ സാംഖ്യാ ശാസ്ത്രം കപിലൻ അമ്മയായ ദേവഹുതിയെ അഭ്യസിപ്പിച്ചു. ഇപ്പോഴാരും ഇത് പിഞ്ചെല്ലുന്നില്ലെങ്കിലും ഇതിലെ കാര്യങ്ങളായ പുരുഷ, പ്രകൃതി, തൃഗുണങ്ങൾ – ഇവയെല്ലാം ഭഗവദ്ഗീത പോലെയുള്ള കൃതികളെ സ്വാധീനിച്ചിട്ടുണ്ട്. സാംഖ്യവിശ്വാസത്തിൽ ഈശ്വര വിശ്വാസമില്ലെങ്കിലും, ഇതിന്റെ ഉപജ്ഞാതാവായ കപിലനെ വിഷ്ണുഭഗവാനായി ആരാധിക്കുന്നുണ്ട്. മകരസംക്രാന്തി സമയത്ത് ബംഗാളിലെ ഗംഗാസാഗരമേളയിൽ കപിലനെ ആദരിക്കുന്നുണ്ട്. കിഴക്കൻ ഭാരതത്തിലെവിടേയോ BCE 550കളിലാവണം ചരിത്രപരമായി കപിലൻ ജീവിച്ചിരുന്നിട്ടുണ്ടാവുക.