అదితి అంటే ‘సరిహద్దులు లేనిది’ అని అర్థం – ‘అ’ (లేకుండా) మరియు ‘దితి’ (బంధించడం) అనే పదాల నుండి వచ్చింది. అనంతమైన సృష్టికి ప్రతీక అయిన అదితి, ఋగ్వేదంలో ఒక ముఖ్యమైన దేవత. వైదిక శ్లోకాలలో, పాపాలు, రోగాలు తొలగిపోవాలని ప్రజలు ఆమెను ప్రార్థిస్తారు. పురాణాలలో ఆమెను మాతృదేవతగా చెబుతారు. ఆమె దక్ష ప్రజాపతి కుమార్తె, కశ్యప మహర్షి భార్య. ఆమె 33 మంది వేద దేవతలు అనగా 12 మంది ఆదిత్యులు, 11 మంది రుద్రులు, 8 మంది వసువులు, అగ్ని మరియు ఇంద్రుడు. విష్ణువు వామనుడిగా (మరగుజ్జు) అవతరించినప్పుడు కూడా ఆమెనే తల్లి. ఆమె సోదరి దితి బలవంతులైన పిల్లల కోసం ప్రార్థించి గర్భవతి అవుతుంది. అది చూసి అదితికి అసూయ కలుగుతుంది. ఇంద్రుడు రహస్యంగా దితి గర్భంలోని పిండాన్ని 49 ముక్కలుగా కోస్తాడు. అవే మరుత్తులు (ఉరుము, వర్షం వంటి మూలకాలు)గా మారతాయి. దీనితో దుఃఖించిన దితి, అదితిని తన పిల్లల కోసం బాధపడే తల్లిగా పుట్టమని శపిస్తుంది. ఆ శాపం వలన అదితి దేవకి గా (శ్రీకృష్ణుడి తల్లి) పుట్టి, తన అన్న కంసుడి చేతిలో తన మొదటి ఏడుగురు పిల్లలు చనిపోయినప్పుడు ఆ బాధను అనుభవిస్తుంది.

హిందూ వివాహాలలో, పురోహితుడు వధూవరులకు అరుంధతి నక్షత్రాన్ని చూపిస్తారు. భారతీయ ఖగోళశాస్త్రంలో, సప్తర్షి మండలం (ఉర్సా మేజర్ లేదా గ్రేట్ బేర్)లోని మిజార్, ఆల్కార్ నక్షత్రాలను వశిష్ఠ, అరుంధతి అని పిలుస్తారు. సాధారణంగా జంట నక్షత్రాలలో ఒకటి స్థిరంగా ఉండగా మరొకటి కదులుతుంది. కానీ వశిష్ఠ, అరుంధతి నక్షత్రాలు రెండూ కలిసే కదులుతూ, ఇద్దరు భాగస్వాముల సమాన ప్రాముఖ్యతను సూచిస్తాయి.

సత్యవాది’ హరిశ్చంద్రుడి కథ వేదాలు, మహాభారతం, పురాణాల్లో ఉంది. కష్ట సమయాల్లో సత్యాన్ని పాటించడం దీనిలోని ముఖ్యాంశం. హరిశ్చంద్రుడు విశ్వామిత్రుడికి ఇచ్చిన మాట కోసం రాజ్యాన్ని, కుటుంబాన్ని వదులుకున్నాడు. భార్య తారామతితో కలిసి అనేక కష్టాలను అనుభవించాడు. చివరకు, వారి సత్యనిష్ఠకు మెచ్చి దేవతలు ప్రత్యక్షమై వారి జీవితాలను తిరిగి ప్రసాదించారు. భారతదేశపు మొదటి సినిమా ‘రాజా హరిశ్చంద్ర’ ఈ కథ ఆధారంగానే రూపొందించబడింది.

భాగవత, విష్ణు, పద్మ పురాణాల ప్రకారం చిత్రలేఖ, ఉష మంచి స్నేహితులు. ఉష రాక్షస రాజు బాణాసురుడి కుమార్తె, చిత్రలేఖ ఒక గొప్ప చిత్రకారిణి. ఒకరోజు ఉషకి కలలో ఒక అందమైన యువరాజు కనిపించాడు, అతడినే పెళ్లి చేసుకోవాలని ఆమె కోరుకుంది. చిత్రలేఖ అతడి చిత్రాన్ని గీయగా, ఆ యువరాజు ప్రద్యుమ్నుడి కుమారుడు, శ్రీకృష్ణుడి మనవడైన అనిరుద్ధుడు అని తెలిసింది. చిత్రలేఖ ద్వారకకు వెళ్లి నిద్రిస్తున్న అనిరుద్ధుడిని అపహరించి తీసుకొచ్చింది. ఈ విషయం తెలిసిన శ్రీకృష్ణుడు బాణాసురుడిపై యుద్ధం చేసి ఓడించాడు. ఉష, అనిరుద్ధుడు ఒకరినొకరు ప్రేమించుకుంటున్నారని తెలుసుకుని, వారి వివాహాన్ని ఆశీర్వదించి వారిని ద్వారకకు తీసుకెళ్లాడు.

నల-దమయంతుల కథ మహాభారతంలోని ‘వన పర్వం’లో ఉంది. తనకంటే దురదృష్టవంతుడైన రాజు ఎవరైనా ఉన్నారా అని యుధిష్ఠిరుడు ఒక మహర్షిని అడిగినప్పుడు, ఆ మహర్షి నలుడి కథను చెబుతాడు. ఈ కథ అనేక పురాణాల్లో కూడా ఉంది, ఇది జూదం వల్ల కలిగే నష్టాలను తెలియజేస్తుంది.
నిషధ రాజ్యానికి రాజు అయిన నలుడు అందగాడు, గొప్పవాడు. విదర్భ రాజు కుమార్తె అయిన దమయంతి కూడా అదే స్థాయి గుణాలను కలిగి ఉంటుంది. నలుడు ఒక బంగారు హంస ద్వారా తన ప్రేమను దమయంతికి తెలియజేస్తాడు. ఇంద్రుడితో సహా దేవతలు కూడా ఆమెను ప్రేమిస్తారు, వారి మనసులోని మాటలను దమయంతికి చెప్పమని నలుడిని బలవంతం చేస్తారు. కానీ దమయంతి వారిని తిరస్కరించి నలుడిని వివాహం చేసుకుంటుంది.
తరువాత కలియుగం ప్రభావం వల్ల నలుడు తన సోదరుడితో జూదంలో ఓడిపోతాడు. రాజ్యాన్ని కోల్పోయి, దమయంతిని విడిచిపెట్టి, అడవుల్లో తిరుగుతూ ఒక వంటవాడిగా పనిచేస్తాడు. దమయంతి తన భర్తపై చూపిన అచంచలమైన భక్తి, ప్రేమ కారణంగా నలుడు కలి ప్రభావాన్ని అధిగమించి తిరిగి తన రాజ్యాన్ని, కుటుంబాన్ని పొందుతాడు.

పురాతన భారతదేశపు రాజులు సూర్య వంశం లేదా ఇక్ష్వాకు వంశం లేదా చంద్ర వంశం లేదా ఇల వంశాలకు చెందినవారు. శ్రీరాముడి పూర్వీకుడైన ఇక్ష్వాకు సూర్య వంశాన్ని ప్రారంభించాడు. భీష్ముడి పూర్వీకుడైన ఇల, చంద్ర వంశాన్ని ప్రారంభించాడు. ఈ ఇద్దరూ వైవస్వత మనువు సంతానం.
పురాణాల ప్రకారం, ఇల జన్మించాక ఆమె తల్లిదండ్రులు వశిష్ఠ మహర్షిని ఒక కుమారుడి కోసం కోరగా, వశిష్ఠుడు ఇలను ప్రతినెలా స్త్రీ (ఇల) మరియు పురుషుడు (సుద్యుమ్నుడు) గా మారేలా చేస్తాడు. ఇల స్త్రీ రూపంలో ఉన్నప్పుడు బుధుడిని వివాహం చేసుకుని పురూరవుడికి జన్మనిచ్చింది. ఈ పురూరవుడితోనే చంద్రవంశం ప్రారంభమైంది. భారతీయ గ్రంథాలలో కనిపించే స్త్రీ-పురుష లక్షణాల గురించి ఇది తొలి ప్రస్తావన కావచ్చు. కొన్ని కథనాల ప్రకారం, బుధుడు ఇల యొక్క పరిచారికలను కింపురుషులుగా (నపుంసకులుగా) మార్చాడని చెబుతారు.

దేవతలు రాక్షసులను ఓడించారు. రాక్షసుల గురువు అయిన శుక్రాచార్యుడు వారి బలం తిరిగి పొందడానికి శివుడి కోసం తపస్సు చేశాడు. ఆ తపస్సును భగ్నం చేయడానికి ఇంద్రుడు అప్సరసను కాకుండా తన కుమార్తె జయంతిని పంపించాడు. అయితే జయంతి తపస్సును భగ్నం చేయకుండా, శుక్రాచార్యుడికి శ్రద్ధగా సేవలు చేసింది. తపస్సు పూర్తయిన తర్వాత జయంతి, శుక్రాచార్యుడిని వివాహం చేసుకోవాలనుకుంటున్నానని చెప్పింది. ఈ కథ భాగవత పురాణంలో ఉంది.

విదర్భ రాకుమారి పద్మావతి మధుర పాలకుడు ఉగ్రసేనుడిని వివాహం చేసుకుంది. ఒకసారి ఆమె తన తండ్రి ఇంటికి వెళ్ళినప్పుడు, కుబేరుడి దూత గోభిల ఆమె అందాన్ని చూసి ఆమెను వివాహం చేసుకోవాలనుకున్నాడు. పద్మావతి నిరాకరించగా, గోభిల ఉగ్రసేనుడి రూపంలో వచ్చి ఆమెను మోసం చేశాడు. తన పొరపాటు తెలుసుకున్న పద్మావతి గర్భస్రావం చేయించుకోవాలని ప్రయత్నించింది. కానీ, ఆ గర్భంలోని శిశువు, శ్రీ మహావిష్ణువుతో ఉన్న తన పగ తీర్చుకోవడానికి ఈ గర్భంలోకి వచ్చానని చెప్పగా, పద్మావతి ఆ బిడ్డను ప్రసవించడానికి అంగీకరించింది. ఆమె తండ్రి, భర్త ఆ బిడ్డను అంగీకరించారు. ఆ బిడ్డే కంసుడుగా పెరిగి, తన కుటుంబాన్ని, రాజ్యాన్ని భయపెట్టేవాడిగా మారాడు. చివరకు శ్రీకృష్ణుడు అతన్ని సంహరించాడు.

విదర్భ యువరాణి రుక్మిణి శ్రీకృష్ణుడిని వివాహం చేసుకోవాలని కోరుకుంది. కానీ ఆమె సోదరుడు రుక్మి, తన స్నేహితుడు చేది దేశపు రాజు అయిన శిశుపాలుడికి ఇచ్చి ఆమె వివాహం చేయాలని నిర్ణయించాడు. ఈ విషయం తెలుసుకున్న రుక్మిణి, శ్రీకృష్ణుడికి ఒక లేఖ పంపి తనను ఎలా తీసుకెళ్లాలో అందులో వివరించింది. రుక్మిణి పంపిన సందేశానికి అంగీకరించిన శ్రీకృష్ణుడు, బలరాముడు మరియు తన సైన్యంతో విదర్భకు చేరుకున్నాడు.
రుక్మిణి తండ్రి రుక్మిణి కోరికను మౌనంగా సమర్థించాడు. వివాహానికి ముందు రుక్మిణి అంబికాదేవి ఆలయాన్ని సందర్శించడానికి వెళ్ళగా, అక్కడ ఆమె కోసం ఎదురుచూస్తున్న శ్రీకృష్ణుడిని చూసి, ఆయన రథాన్ని ఎక్కింది. వారిని రుక్మి, శిశుపాలుడు అనుసరించగా, శ్రీకృష్ణుడు వారిని ఓడించాడు. రుక్మిని చంపకుండా వదిలేసి, అతడి గడ్డం, జుట్టు సగం గొరిగించి అవమానపరిచాడు. ఈ అవమానంతో రుక్మి చాలా కోపంగా మార, మహాభారత యుద్ధంలో కౌరవుల, పాండవుల వైపు చేరకుండా దూరంగా ఉన్నాడు. మహాభారత యుద్ధంలో బలరాముడు, రుక్మి మాత్రమే పాల్గొనలేదు.

మహాభారతం మరియు స్కంద పురాణం సత్యవాన్-సావిత్రి కథను వివరిస్తాయి. మద్ర దేశపు రాజకుమార్తె సావిత్రి, అడవిలో నివసించే పేద యువరాజు సత్యవానుడిని తన భర్తగా ఎంచుకుంది. సత్యవానుడు ఒక సంవత్సరంలో చనిపోతాడని నారద మహర్షి హెచ్చరించినా, సావిత్రి అతడినే పెళ్లి చేసుకుంది. సత్యవానుడి ప్రాణం తీయడానికి యమధర్మరాజు వచ్చినప్పుడు, సావిత్రి తెలివిగా వాదిస్తుంది. యముడితో ఆమె జరిపిన సంభాషణ నీతి మరియు జ్ఞానాన్ని బోధిస్తుంది. ఆమె వాదనకు ముగ్ధుడైన యముడు ఆమెకు నాలుగు వరాలు ఇవ్వగా, ఆ వరాల్లో సావిత్రి తన కుటుంబ సంక్షేమం, మరియు వంద మంది కుమారులు కావాలని కోరుకుంది. తరువాత, ఈ వంద మంది కుమారులను పొందాలంటే సత్యవానుడు కావాలని, ఎందుకంటే తాను మరొకరిని వివాహం చేసుకోనని చెబుతుంది. యముడు అందుకు అంగీకరించి సత్యవానుడి ప్రాణాలు తిరిగి ఇచ్చాడు.
సావిత్రిని తరచుగా నిస్సహాయ స్త్రీగా చూసినప్పటికీ, ఈ కథలో ఆమె తన జీవితంపై పూర్తి నియంత్రణను తీసుకుంటుంది. ఈ కథను పురస్కరించుకుని వట సావిత్రి వ్రతాన్ని జరుపుకుంటారు. కానీ, సావిత్రి మరియు మర్రిచెట్టుకు మధ్య ఉన్న సంబంధం ఎక్కడ స్పష్టంగా వివరించబడలేదు.

పురాణాల్లో స్త్రీల పాత్రలు ఎక్కువగా కుటుంబానికే పరిమితమైనప్పటికీ, కొంతమంది అద్భుతమైన పండితుల గురించి కూడా చెప్పబడింది. సుమన వేదాలలో గొప్ప విద్వాంసురాలు. ఆమె భర్త సోమశర్మ, తనకు సంపద, సంతానం లేరని బాధపడేవాడు. సుమన అతనికి వేదాంతాన్ని బోధించి, జ్ఞానాన్ని పొందేందుకు సహాయం చేసింది. తరువాత, ఆమె అతన్ని మరింత అధ్యయనం కోసం వశిష్ఠ మహర్షి దగ్గరకు పంపింది. ఈ కథ ప్రకారం తదుపరి వీరికి , సువ్రతుడు అనే కుమారుడు ఉన్నాడు. వారు సంతోషకరమైన కుటుంబ జీవితాన్ని గడిపారని పురాణాలు చెబుతున్నాయి.

స్వయంభువ మనువు కుమార్తె దేవహూతి, మానవ సృష్టికర్త అయిన కర్థమ మహర్షిని వివాహం చేసుకుంది. దేవహూతి, కర్థములు వివాహ వ్యవస్థ, మానవ సృష్టికి పునాదులు వేశారు. వారిద్దరూ గొప్ప పండితులు, వారికి తొమ్మిది మంది తెలివైన కుమార్తెలు ఉన్నారు. వారి జ్ఞాన తృష్ణకు మెచ్చి, విష్ణువు వారికి కపిలుడు అనే పుత్రుడుగా జన్మించాడు. కపిలుడు తన తల్లి దేవహూతికి అత్యంత పురాతన హిందూ తత్వశాస్త్రమైన సాంఖ్య దర్శనాన్ని బోధించాడు.
ఈ రోజుల్లో చాలా తక్కువ మంది హిందువులు సాంఖ్య దర్శనాన్ని అనుసరిస్తారు. కానీ అందులోని పురుషుడు , ప్రకృతి, త్రిగుణాలు వంటి సిద్ధాంతాలు భగవద్గీత వంటి గ్రంథాలపై ప్రభావం చూపాయి. సాంఖ్య దర్శనం దేవుడిని నమ్మదు. అయినప్పటికీ, దాని స్థాపకుడైన కపిలుడిని విష్ణువు అవతారంగా పూజిస్తారు. మకర సంక్రాంతి సమయంలో బెంగాల్‌లోని గంగాసాగర్ మేళాలో ఆయనకు పూజలు చేస్తారు. కపిలుడు క్రీ.పూ. 550 ప్రాంతంలో తూర్పు భారతదేశంలో నివసించి ఉండవచ్చు అని చరిత్ర చెప్తుంది.