ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಶಾಪಗ್ರಸ್ತಳಾದ ಅಹಲ್ಯೆಯು ಅಗೋಚರಳಾಗಿ, ಗಾಳಿಯೊಂದನ್ನು ಮಾತ್ರ ಸೇವಿಸುತ್ತಾ ಹಸಿವೆಯಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದಳೆಂದು ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿದೆ. ಕಾಳಿದಾಸನು ತನ್ನ ರಘುವಂಶ ಮಹಾಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವಳು ಕಲ್ಲಾಗಿದ್ದಳೆಂದು ವರ್ಣಿಸಿರುವನು.ಇದು ಅಹಲ್ಯೆಯ ಅಂತರ್ಮುಖತೆ ಹಾಗೂ ಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿದ ಅವಳ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಅದ್ಭುತವಾಗಿ ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಜನಮಾನಸದಲ್ಲಿ, ರಾಮನ ಪಾದ ಸೋಂಕಲು ಅಹಲ್ಯೆಯ ಶಾಪ ವಿಮೋಚನೆಯಾಯಿತು ಎಂಬ ಕಥೆ ಮನೆಮಾಡಿದೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ ರಾಮನ ಪಾದಧೂಳಿಯಿಂದಲೇ ಶಾಪವು ನಿವಾರಣೆಯಾಯಿತು ಎಂಬ ಕಥೆಯೂ ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿದೆ. ವಾಲ್ಮೀಕಿಗಳ ಆದಿಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ರಾಮ ಲಕ್ಷ್ಮಣರು ಅಹಲ್ಯೆಯ ಪಾದಕ್ಕೆರಗಿದರು. ಆಗ ಅವಳು ಧೂಮವು ಆವರಿಸಿಕೊಂಡ ಅಗ್ನಿಜ್ವಾಲೆಯಂತೆ ಪ್ರಖರವಾಗಿ ಕಂಡಳು. ಹಾಗೆಯೇ ಪುರಾಣದ ಕಥೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಋಷಿ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರು ತಮಗೆ ತಪೋಭಂಗವನ್ನು ಮಾಡಲು ಯತ್ನಿಸಿದ ರಂಭೆಯನ್ನು ಕಲ್ಲಾಗಿಸಿದರು. ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಇನ್ನಿತರೆ ರಾಮಾಯಣಗಳು ಅಹಲ್ಯೆಯು ಪ್ರಾಪಂಚಿಕ ಜೀವನದಿಂದ ದೂರ ಸರಿದಿದ್ದಳೆಂದು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ಯೌವ್ವನದಲ್ಲಿದ್ದ ಅವಿವಾಹಿತ ರಾಮನಿಂದ ಗೌತಮ ಮುನಿ – ಅಹಲ್ಲ್ಯೆಯರ ಮುರಿದ ಮನಗಳು ಒಂದಾದವು, ವೈವಾಹಿಕ ಜೀವನ ಸುಖಾಂತ್ಯವಾಯಿತು ಎಂದೂ ತಿಳಿಸುತ್ತವೆ.
ಚಿತ್ರ: ಅಹಲ್ಯಾ, ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಶ್ರೀ ರಾಮನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಸ್ವಯಂವರದಲ್ಲಿ ಗೆಲ್ಲಲಿಲ್ಲ. ಕಾರಣ, ಜನಕ ಮಹಾರಾಜನು ಸ್ವಯಂವರವನ್ನೂ ಏರ್ಪಡಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ದಕ್ಷಬ್ರಹ್ಮನ ಯಜ್ಞದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕ್ರುದ್ಧನಾಗಿದ್ದ ಶಿವನು, ತನ್ನ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಬಾಗಿಸಿದ್ದನು. ಬಾಗಿದ ಈ ಶಿವಧನುವು ಜನಕ ಮಹಾರಾಜನ ವಂಶದವರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿದ್ದಿತು. ಬಾಗಿದ ಶಿವಧನುವನ್ನು ಎತ್ತಲು ಹಲವಾರು ರಾಜರು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿ ಸೋತಿದ್ದರು. ಹೀಗೆ ಸೋಲನ್ನು ಕಂಡ ಅರಸರು ಮಿಥಿಲೆಯನ್ನು ಮುತ್ತಲು, ಜನಕ ಮಹಾರಾಜನು ಅವರುಗಳನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸಿದ್ದನು. ರಾವಣನು ಶಿವಧನುವನ್ನು ಎತ್ತಲು ಅಸಫಲನಾಗಲು, ಸೀತೆಯ ಸಖಿಯರು ಅವನನ್ನು ಕಂಡು ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡಿದ ಕಥೆಯು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಶಿವಧನುವನ್ನು ಯಾವ ಶೂರನು ಕಟ್ಟುವನೋ ಅವನಿಗೆ ತನ್ನ ಮಗಳನ್ನು ಧಾರೆಯೆರೆದು ಕೊಡುವುದಾಗಿ ಜನಕನು ಶಪಥ ಮಾಡಿದ್ದನು. ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರು ಆಮಂತ್ರಿಸಿದಾಗ ರಾಮನು ಅವರ ಅನುಮತಿ ಪಡೆದು ಧನುವನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ಎತ್ತಿ, ಅದರ ಹೆದೆಯೇರಿಸಿ ಮುರಿದನು. ಮುರಿದಾಗ ಆದ ಮಹಾರವಕ್ಕೆ ಜನಕ, ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ, ರಾಮ, ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಸಭೆಯಲ್ಲಿದ್ದವರೆಲ್ಲರೂ ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿದರು. ಇದಾದ ನಂತರ ಜನಕನು ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ರಾಮನಿಗೆ ವಧುವಾಗಿ ಕೊಡುವುದಾಗಿ ಹೇಳಿದನು.
ಚಿತ್ರ: ತ್ರ್ಯಂಬಕಕಾರ್ಮುಕ ಭಂಜನ ರಾಮ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚುರವಾಗಿರುವ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಶೂರ್ಪನಖಿಯು ಒಬ್ಬ ಸುಂದರ ಯುವತಿಯಾಗಿ ರಾಮನನ್ನು ಎದುರುಗೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಆದರೆ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಅವಳು ತನ್ನ ವಿಕಾರವಾದ ರಾಕ್ಷಸ ರೂಪದಲ್ಲಿಯೇ ರಾಮನನ್ನು ಮಾತನಾಡಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳು ತನ್ನ ಹಾಗೂ ತನ್ನ ಕುಟುಂಬದ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾ ತಾನು ರಾಕ್ಷಸಿಯೆಂದೂ, ಬೇಕಾದ ರೂಪವನ್ನು ಹೊಂದಬಲ್ಲ ಕಾಮರೂಪಿ ಎಂದೂ ತಿಳಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಇದನ್ನು ಕೇಳಿದ ರಾಮನು, ಇಂತಹ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ಅಪಹಸ್ಯ ಮಾಡಬಾರದು ಎಂದು ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿರುವ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿನ ವರ್ಣನೆಗಳು ಸುಂದರಿಯಾದ ಶೂರ್ಪನಖಿಯ ರೂಪವು ರಾಕ್ಷಸರ ಕಾಮರೂಪ ಧಾರಣೆಯ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನೂ, ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವರು ಹಿಡಿಯಬಹುದಾದ ವಂಚನೆಯ ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನೂ ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತದೆ.
ಚಿತ್ರ: ಶೂರ್ಪಣಕಾ ಗರ್ವಭಂಗ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಸೀತೆಯ ಸುರಕ್ಷತೆಗಾಗಿ ಎಳೆಯುವ ರೇಖೆಯ ಪ್ರಸಂಗವು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲ. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಇತರ ರಾಮಾಯಣ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲೂ ಕಾಣಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಮುಂದಕ್ಕೆ ಪ್ರಚಾರಕ್ಕೆ ಬಂದ ಈ ಲಕ್ಷ್ಮಣರೇಖೆಯ ಘಟನೆಯು ರಾಮನ ಸುರಕ್ಷತೆಯ ಬಗೆಗೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗಿದ್ದ ಅಪ್ರತಿಮ ಕರ್ತವ್ಯ ನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಅದ್ಭುತವಾಗಿ ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ನೈತಿಕ ಶಕ್ತಿಯಿಂದೆಳೆದ ಆ ಗೆರೆಯು ಯಾರನ್ನೂ ಪರ್ಣಶಾಲೆಗೆ ಕಾಲಿಡದಷ್ಟು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದಿತು. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿಯಾದರೋ ಸೀತೆಯ ಕಟುಮಾತಿನಿಂದ ನೊಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ರಾಮನನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಹೋಗುವ ಮೊದಲು ಸೀತೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವಂತೆ ಎಲ್ಲ ವನದೇವತೆಗಳನ್ನೂ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಚಿತ್ರ: ಸೀತಾಚಿತ್ತಾಪಹರ ಮಾಯಾಮೃಗ; ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ರಾಮಾಯಣದ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ರಾವಣನು ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ಕದ್ದೊಯ್ಯುತ್ತಾನೆ. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಅವನ ಮಾಯಾ ರಥವನ್ನು ಕತ್ತೆಗಳು ಎಳೆಯುತ್ತವೆ. ರಾವಣನನ್ನು ಧಿಕ್ಕರಿಸಿ ಎದುರಿಸಿದ ಜಟಾಯುವು ಅವನ ರಥವನ್ನು ಪುಡಿಗಟ್ಟಿ, ಸಾರಥಿಯನ್ನೂ, ಎಳೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನೂ ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ರಾವಣನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಅವಳು ನಿಂತಿದ್ದ ನೆಲವನ್ನೇ ಹೆಪ್ಪಳಿಕೆಯಂತೆ ಬಗೆದು ಹಾರಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋದನೆಂದಿದ್ದರೂ, ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಹಾಗೆ ಕಾಣದು. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ರಾವಣನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಹೆಡೆಮುರಿ ಕಟ್ಟಿ ತೊಡೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ತನ್ನ ತೊಡೆಯ ಮೇಲೆ ಕೂರಿಸಿಕೊಂಡು ಹಾರುತ್ತಾನೆ. ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಕಥೆಯು ನಮಗೆ ಸೀತೆಗೆ ಭೂಮಿಯೊಂದಿಗಿದ್ದ ಬೇರ್ಪಡಿಸಲಾಗದ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ನೆನಪಿಸಿ, ಅವಳನ್ನು ಯಾರೂ ಭೂದೇವಿಯಿಂದ ಅಗಲಿಸಲಾರರು ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಚಿತ್ರ: ರಾವಣನಿಂದ ಜಟಾಯುವಿನ ಹನನ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಶಬರಿ ಎಂಜಲು ಎಂದೇ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿರುವ ನುಡಿಗಟ್ಟಿಗೆ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಆಧಾರವಿಲ್ಲ. ಹಣ್ಣು ಹಣ್ಣು ಮುದುಕಿಯಾದ ಶಬರಿಗೆ ದೃಷ್ಟಿ ಕುಂದಿದ್ದರಿಂದಾಗಿ ಅವಳು ಹಣ್ಣುಗಳು ಪಕ್ವವಾಗಿವೆಯೇ ಎಂದು ಪರೀಕ್ಷಿಸಲು ರುಚಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದಳೆಂಬುದು ಜನಪ್ರಿಯ ಕಥಾಸಂಗತಿ. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ಕಂಡಕೂಡಲೇ ಶಬರಿಯು ಅವರ ಪಾದಗಳಿಗೆರಗಿ, ಅವರ ದರುಶನವಾದೊಡನೆ ತನಗೆ ಸ್ವರ್ಗವೇ ದಕ್ಕುವುದು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳು ಅವರಿಗಾಗಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಕಾಡಿನ ಹಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಪಂಪಾ ಸರೋವರಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಗವನ್ನೂ ಸೂಚಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅವರ ಅನುಮತಿಯನ್ನು ಪಡೆದು ಅಗ್ನಿ ಪ್ರವೇಶಮಾಡಿ ತನ್ನ ದೇಹವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಇದಾದ ಬಳಿಕ ಸ್ವರ್ಗದೆಡೆಗೆ ಜ್ಯೋತಿಯೊಂದು ಚಲಿಸುತ್ತದೆ. ಜನಪ್ರಿಯ ಕಥಾನಕವು ಶಬರಿಯನ್ನು ರಾಮನ ಪರಮ ಭಕ್ತೆಯೆಂದು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತಾ ಭಕ್ತ/ಭಕ್ತೆಯ ಸಕಲ ಆಚರಣೆಯೂ ಭಗವಂತನಲ್ಲಿ ಸ್ವೀಕೃತವಾದುದೆಂದು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.
ಚಿತ್ರ: ಶಬರಿಯು ರಾಮನನ್ನು ಕಂಡಿದ್ದು; ಅಜ್ಞಾತ ಕಲಾವಿದರ ಕೃತಿ

ಅಕ್ಷ ಕುಮಾರನನ್ನು ಹನುಮಂತನು ಕೊಲ್ಲಲು, ರಾವಣನು ಅವನನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿಯಲು ಇಂದ್ರಜಿತುವನ್ನು ಕಳುಹಿದನು. ಇಂದ್ರಜಿತುವಿನ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಯೋಗಕ್ಕೆ ಮಣಿದ ಹನುಮನನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ ರಾವಣನ ಮುಂದೆ ರಕ್ಕಸರು ಸಾದರಪಡಿಸಿದರು. ನಮ್ಮ ಜನಪ್ರಿಯವಾದ ಕಥಾನಕದಲ್ಲಿ ರಾವಣನು ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಆಸನವನ್ನು ಕೊಡದಿರಲು, ಲಂಕಾಧಿಪತಿಯನ್ನು ಅವಮಾನಿಸಲು ಹನುಮಂತನು ತನ್ನ ದೀರ್ಘವಾದ ಬಾಲದಿಂದ ಅವನ ಸಿಂಹಾಸನಕ್ಕಿಂತಲೂ ಎತ್ತರವಾದ ಆಸನವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಂಡನು. ಈ ಭಾಗವು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಕಾಣದು. ಬದಲಾಗಿ, ತಾನು ರಾಮದೂತನೆಂದು ಹನುಮಂತ ಘೋಷಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ವಿಭೀಷಣನು ದೂತನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಬಾರದು ಎಂಬ ಸಲಹೆಯನ್ನು ಕೊಡಲು, ರಾವಣನು ಸಮ್ಮತಿಸುತ್ತಾನೆ. ಬದಲಾಗಿ, ಹನುಮನನ್ನು ಶಿಕ್ಷಿಸಲು ರಾವಣನು ಅವನ ಬಾಲಕ್ಕೆ ಕಿಚ್ಚು ಹಚ್ಚಲು ಆಣತಿಯನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಾನೆ. ಸೀತೆಯು, ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಏನೂ ಬಾಧೆಯಾಗದಿರಲೆಂದು ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲು, ಹನುಮಂತನು ಯಾವ ವಿಪತ್ತಿಗೂ ಸಿಲುಕದೇ ಲಂಕೆಯನ್ನೂ ದಹಿಸಿ ತನಗಾಗಿ ಸಾಗರದ ಈಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದ ವಾನರರೆಡೆಗೆ ಹಾರಿ ಮರಳುತ್ತಾನೆ.
ಚಿತ್ರ: ಆಂಜನೇಯ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ರಾಮನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮುನ್ನ ರಾಮೇಶ್ವರದಲ್ಲಿ ಶಿವಲಿಂಗವನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಪಿಸಿ ಪೂಜಿಸಿದನೆಂದೂ, ಮತ್ತೂ ಕೆಲವು ಜನಪ್ರಿಯ ಅವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ, ಯದ್ಧವನ್ನು ಗೆದ್ದು ಮರಳುವಾಗ ಶಿವಲಿಂಗವನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಪಿಸಿ ಸೀತೆಯೊಡನೆ ಅರ್ಚಿಸಿದನೆಂದೂ ಕೇಳಿರುವೆವು. ರಾಮನು ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾಲ ರಾಮೇಶ್ವರದಲ್ಲಿ ಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಇವು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದ ಭಾಗಗಳಲ್ಲ. ಶ್ರೀ ರಾಮನ ಸೇನೆಯು ಸಮುದ್ರ ತೀರದಲ್ಲಿ ಬೀಡುಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾಗ, ಅವನಲ್ಲಿ ಆಶ್ರಯವನ್ನು ಪಡೆದ ವಿಭೀಷಣನು, ರಾಮನಿಗೆ ಸಮುದ್ರ ರಾಜನ ಸಹಾಯವನ್ನು ಕೋರಲು ಸಲಹೆಯನ್ನಿತ್ತನು. ರಾಮನ ಪೂರ್ವಜನಾದ ಸಗರ ಮಹಾರಾಜನು ಸಾಗರ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದ್ದರಿಂದ, ಸಮುದ್ರನು ರಾಮಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ನೆರವಾಗುವನು ಎಂದು ಇಂಗಿತವಾಗಿದ್ದಿತು. ಅನಂತವಾಗಿ ಹರಡಿಕೊಂಡಿರುವುದೇ ಧರ್ಮವಾದ ಸಮುದ್ರರಾಜನಿಗೆ, ರಾಮನ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಒದಗಲಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅದು ತನ್ನ ಧರ್ಮವನ್ನು ಮೀರಿದ್ದು ಎಂದು ತನ್ನ ಅಸಹಾಯಕತೆಯನ್ನು ನಿವೇದಿಸಿಕೊಂಡನು. ಬದಲಾಗಿ, ವಿಶ್ವಕರ್ಮನ ಅಂಶದಿಂದ ಉದಿಸಿದ ನಳನು ಸೇತುವೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟುವಲ್ಲಿ ಸಫಲನಾಗುವನೆಂದೂ, ಆತನ ಸಹಾಯವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದೂ ರಾಮನಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದನು. ನಂತರ, ನಳನು ಸೇತು ಬಂಧನ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದನು. ಈ ಸಂಗತಿಗಳು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿವೆ. ನಮಗೆಲ್ಲರಿಗೂ ಪ್ರಿಯವಾದ, ಅಳಿಲು ಸೇವೆಯೆಂದೇ ನುಡಿಗಟ್ಟಾಗಿರುವ, ಅಳಿಲಿನ ಅಪ್ರತಿಮ ಸೇವೆಯ ವೃತ್ತಾಂತ ಹಾಗೂ ತೇಲುವ ರಾಮನಾಮ ಬಂಡೆಗಳು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕ್ಷಿಪ್ತ. ಶ್ರೀ ರಾಮನ ಶಿವಭಕ್ತಿ ಕುರಿತಾದ ಕಥೆಗಳು, ಸ್ಥಳಪುರಾಣಗಳು ಹಾಗೂ ಮೌಖಿಕ ಕಥಾನಕಗಳೆಲ್ಲವೂ ನಂತರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು. ಇವು ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆಯ ಮೇಲೆ ಸತ್ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಬೀರಿವೆ. ಅವತಾರ ಪುರುಷರಾದರೂ ಸರ್ವ ದೇವತೆಗಳ ಪಾರಮ್ಯವನ್ನು ಒಪ್ಪಿ,ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ಅಂಶವನ್ನು ಸಾರುತ್ತವೆ.

ರಾಮಚಂದ್ರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಗೊಂಡಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀ ರಾಮನ ಅತಿ ಪರಿಚಿತವಾದ ಹೆಸರುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಇದು, ೧೦ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದೀಚೆಗೆ ಬಹಳ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಗೆ ಬಂದಿತು . ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ತುಲಸೀದಾಸರ ಶ್ರೀ ರಾಮಚರಿತಮಾನಸ. ಇನ್ನು ರಾಘವ, ದಾಶರಥಿ ಹಾಗೂ ಕಾಕುಸ್ಥ ಹೆಸರುಗಳು ಶ್ರೀ ರಾಮನ ವಂಶಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟವು. ರಘುವಂಶಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವನು ರಾಘವ, ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ವಂಶದ ದೊರೆ ಕಕುತ್ಸ್ಥನ ಕುಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದವ ಕಾಕುತ್ಸ್ಥ, ದಶರಥನ ಮಗ ದಾಶರಥಿ, ಹೀಗೆ.
ಚಿತ್ರ: ರಘುವಂಶ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಅವಿವಾಹಿತನಾದ ದಶರಥನೊಮ್ಮೆ ಬೇಟೆಗಾಗಿ ತೆರಳಿದ್ದ. ಶಬ್ದವೇಧಿ ವಿದ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿಪುಣನಾದ ಅವನು ಶಬ್ದವನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಲೇ ಆನೆಯೊಂದು ನೀರು ಕುಡಿಯಲು ಬಂದಿದೆಯೆಂದು ಗ್ರಹಿಸಿ ಆ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಗುರಿಯಿಟ್ಟು ಹೊಡೆದನು. ಅವನ ದುರದೃಷ್ಟಕ್ಕೆ ಆ ಸದ್ದು ಆನೆಯದಾಗಿರದೆ, ನೀರನ್ನು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಮಡಕೆಯದಾಗಿದ್ದಿತು. ಇಟ್ಟ ಬಾಣವು ತಪ್ಪದೇ ನೀರನ್ನು ತುಂಬಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅಂಧ ತಂದೆ ತಾಯ್ಗಳ ಜೀವಾಧಾರವಾಗಿದ್ದ ತಪಸ್ವಿ ಬಾಲಕನನ್ನು ತಾಗಿ, ಅವನನ್ನು ಕೊಂದಿತು. ತನ್ನಿಂದಾದ ಘೋರ ಅಪರಾಧವನ್ನು ದಶರಥ ಮಹಾರಾಜನು ಮರೆಮಾಚದೆ ಆ ಬಾಲಕನ ಹೆತ್ತವರಲ್ಲಿ ನಿವೇದಿಸಿಕೊಂಡನು. ಪುತ್ರನ ಅಕಾಲ ಮರಣದ ನೋವಿನ ವಾರ್ತೆಯಿಂದ ದುಃಖತಪ್ತ ತಂದೆ-ತಾಯ್ಗಳು ದಶರಥನಿಗೂ ಪುತ್ರ ವಿಯೋಗದಿಂದಾಗಿ ಮರಣ ಉಂಟಾಗಲಿ ಎಂದು ಶಪಿಸಿದರು. ಶ್ರೀ ರಾಮನ ವನವಾಸದ ಘಟನೆಯಿಂದ ನೊಂದು ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಿದ್ದ ದಶರಥನು ಈ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ಕೌಸಲ್ಯೆಗೆ ವಿವರಿಸಿ ಅಸುನೀಗಿದನು. ಶ್ರವಣ ಕುಮಾರನೇ ಜೀವ ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಆ ನತದೃಷ್ಟ ತಪಸ್ವಿ ಬಾಲಕ. ಈ ಹೆಸರು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದ ನಂತರ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದ ಜಾನಪದ ರಾಮಾಯಣಗಳಿಂದಾಗಿ ಲೋಕಪ್ರಿಯವಾಯಿತು.
ಚಿತ್ರ: ಶ್ರವಣಕುಮಾರನ ಪಿತೃಭಕ್ತಿ

ರಾಮನು ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯಲ್ಲಿ ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ಕಂಡು ತನ್ನ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ತಿಳಿಸಿ, ಸೀತಾಪಹರಣದ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳಲು, ಸುಗ್ರೀವನಿಗೆ ತಾನು ಕಂಡಿದ್ದ ಅಪಹರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ ಯುವತಿಯು ಸೀತೆಯೇ ಎಂದು ಮನವರಿಕೆಯಾಯಿತು . ಅಂದು ವಾನರರೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಲೋಚಿಸುತ್ತಾ ಇದ್ದ ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ಅಪಹೃತಳಾಗುತ್ತಿದ್ದ, ದುಃಖದಲ್ಲಿದ್ದ ಸೀತೆಯು ಕಾಣಲು, ತತ್ ಕ್ಷಣವೇ ತನ್ನ ಉತ್ತರೀಯದಲ್ಲಿ ಅವಳು ತನ್ನ ಆಭರಣಗಳ ಗಂಟೊಂದನ್ನು ಅವರೆಡೆಗೆ ಎಸೆದಳು. ರಾಮನು ಅವಳನ್ನು ಅರಸುತ್ತಾ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬರುವನೆಂದೂ, ಅವರಿಗೆ ಆ ಅಭರಣಗಳು ತನ್ನ ಸುಳಿವನ್ನು ತೋರುವುವು ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಸೀತೆಯದು. ಸುಗ್ರೀವನು ಆ ಒಡವೆಗಳನ್ನು ರಾಮನಿಗೆ ತೋರಿಸಲು, ರಾಮನು ಒಡನೆಯೇ ಅವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದನು. ರಾಮನು ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಕಡೆ ತಿರುಗಿ, ಇವು ಸೀತೆಯದೇ ಆಭರಣಗಳು ಎನ್ನಲು, ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ” ನಾಹಂ ಜಾನಾಮಿ ಕೇಯೂರೇ, ನಾಹಂ ಜಾನಾಮಿ ಕುಂಡಲೇ, ನೂಪುರೇ ತ್ವಭಿಜಾನಾಮಿ ನಿತ್ಯಂ ಪಾದಾಭಿವಂದನಾತ್” ಎಂದು ಈ ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಹೇಳಿದನು. ಅವುಗಳ ಅನುವಾದ ಹೀಗಿದೆ ” ಕಂಕಗಳನರಿಯೆನು, ಕುಂಡಲಗಳ ತಿಳಿಯೆನು, ನೂಪುರಗಳಿವು ಅರಿತಿರುವೆ ನಿತ್ಯ ನಮನದಲಿ” ಎಂದು. ಈ ಸುಂದರವಾದ ವಾಕ್ಯಗಳು ಸೀತೆಯಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗಿದ್ದ ಶ್ರದ್ಧೆ ಗೌರವಗಳನ್ನು ತೋರುತ್ತವೆ. ಈ ಸಾಲುಗಳು ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿವೆಯೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾದರೂ ಬರೋಡಾದ ಓರಿಯೆಂಟಲ್ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ನ ಪರಿಷ್ಕೃತ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರ್ಪಡೆಯಾಗಿಲ್ಲ. ರಾಮನು ಆಭೂಷಣಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುವ ಅಂಶಗಳವರೆಗೆ ಈ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.
ಚಿತ್ರ: ಅಂತರ್ಜಾಲದಿಂದ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ರೇಖಾಚಿತ್ರಗಳು

ಶ್ರೀ ರಾಮನು ಅಯೋಧ್ಯಾ ಆಗಮನದ ನಂತರ, ತನ್ನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕುರಿತಾಗಿ ಪ್ರಜಾಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ತಿಳಿಯಲು ತನ್ನ ಸ್ನೇಹಿತರು ಹಾಗೂ ನಿಕಟವರ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ವಿಚಾರಿಸುತ್ತಾನೆ. ರಾಮನ ಪರಿಚಾರಕರಲ್ಲೊಬ್ಬನಾದ ಭದ್ರನೆಂಬವನು ಸೀತೆಯನ್ನುದ್ದೇಶಿಸಿ ಪ್ರಜೆಗಳು ನಿಂದಿಸುತ್ತಿರುವುದಾಗಿ ತಿಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೇ ರಾಮಪ್ರಭುವಿಗೆ ಇದು ಹೇಗೆ ಸಮ್ಮತವೋ, ತಮ್ಮ ಮನೆಯ ಹೆಂಗಳೆಯರೂ ಇದೇ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದರೆ ಹೇಗೆ ಸಂಭಾಳಿಸುವುದೋ ಎಂದೂ ಆಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವರೆಂದು ತಿಳಿಸಿದನು. ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಉತ್ತರಕಾಂಡದ ಪ್ರಕಾರ, ಅಗಸನೊಬ್ಬನು ಹೀಗೆ ಹೇಳುವನೆಂದು ಕೇಳಿರುತ್ತೇವೆ. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಾದರೋ ಪ್ರಜೆಗಳು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದರೆಂದು ಕಾಣಬಹುದು. ಬಹುಪಾಲು ಪಂಡಿತರು ಉತ್ತರಕಾಂಡವನ್ನು ಪ್ರಕ್ಷೇಪವೆಂದೇ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.ಉತ್ತರಕಾಂಡದ ಕಥಾನಕ ಹಾಗೂ ಶೈಲಿಯು ಇತರ ಕಾಂಡಗಳನ್ನು ಹೋಲುವುದಿಲ್ಲ. ಪರಿಷ್ಕೃತ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಬಾಲಕಾಂಡ ಹಾಗೂ ಉತ್ತರಕಾಂಡದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಕೈಬಿಡಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಸ್ತುತ ಸೀತಾ ಚಾರಿತ್ರ್ಯ ಸಂದೇಹದ ಭಾಗವನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಚಿತ್ರ: ವನವಾಸದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೀತೆ; ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಅವರ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿಗಾಗಿ, ದಯವಿಟ್ಟು https://www.dharmadispatch.in/culture/sita-parityaga-a-profound-analysis ಅನ್ನು ನೋಡಿ.