ತುಳಸಿದಾಸರು ಮೊದಲ ಕಾಂಡವಾದ ಬಾಲ ಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ:

“ಸಾಧು ಚರಿತ ಶುಭ ಚರಿತ ಕಪಾಸೂ। ಬಂದನಿಯ ಜೇಹಿಂ ಜಗ ಜಸ ಪಾವಾ॥”

ಸಜ್ಜನರ ಚರಿತ್ರೆ ಶುಭ್ರ ಹತ್ತಿಯಹಾಗೆ ಅದರ ಫಲ – ನೀರಸ, ಆದರೆ ಅತ್ಯಂತ ಉಪಯೋಗಿ ಹಾಗೂ ನಿಸ್ವಾರ್ಥ.
ಸಜ್ಜನರು ಹತ್ತಿಯಂತೆ – ನಿಷ್ಕಳಂಕ ಕಾರ್ಯ ಹಾಗು ಒಳ್ಳೆಯತನದಿಂದ ಕೂಡಿರುತ್ತಾರೆ.
ಹತ್ತಿಯಹಾಗೇ – ಮೊದಲು ನೂಲಾಗಿ ಕದಿರಣಿಗೆ (ಹತ್ತಿಯನ್ನು ಹಸನಾಗಿಸಿ ನೂಲಾಗಿ ಮಾಡುವ ಸಾಧನ) ಯಿಂದ ಸುತ್ತಿಸಿಕೊಂಡು, ಕಷ್ಟ ಕಾರ್ಪಣ್ಯಗಳನ್ನು ಸಹಿಸಿ ನೇಯ್ದುಕೊಂಡು ಕಡೆಗೆ ಯಾರಿಗೋ ಬಟ್ಟೆಯಾಗಿ, ಆರಾಮವನ್ನು ಹೊಂದಿಸಿಕೊಡುತ್ತಾರೆ. ಸಜ್ಜನರು ಇತರರ ಒಳಿತು ಹಾಗೂ ಉದ್ಧಾರಕ್ಕಾಗಿ ಕಷ್ಟ ದುಃಖಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುವವರು.

ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದ ಮೇಲೆ ಆಧಾರಿತವಾಗಿದ್ದರೂ ಮಾನಸ ಅದಕ್ಕಿಂತ ತುಂಬಾ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ (12,000 ಸಾಲುಗಳು) ಇದೂ 7 ಕಾಂಡಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು , 7 ಹೆಜ್ಜೆಗಳ ಮೇಟ್ಟಿಲುಗಳೊಂದಿಗೆ ರಾಮ ಕಥಾಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಗುತ್ತದೆ.

ಸಜ್ಜನರ ಲಕ್ಷಣ/ಸದ್ಗುಣಗಳನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾರಂಭಗೊಂಡು, – ಹಿರಿಯರು ಹಾಗೂ ಸಂತರ ಆಶೀರ್ವಾದ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಗತ್ಯ ಎಂಬುವ ಸಂದೇಶ , ಈ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಡೆಯೂ ಇದೆ.

ತುಳಸಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ:

“ಪರ ಅಕಾಜು ಲಗಿ ತನು ಪರಿಹಾರೀಂ. ಜಿಮಿ ಹಿಮ್ ಉಪಲ ಕೃಷಿ ದಲಿ ಗರಹೀಂ॥
ಬಂದವುಂ ಖಲ ಜಸ ಶೇಷ ಸರೋಷಾ. ಸಹಸ್ ಬದನ ಬರನೈ ಪರ ದೋಷಾ॥”

ಇವರು ಬೇರೆಯವರಿಗೆ ತೊಂದರೆ ಕೊಡಲಿಕ್ಕೋಸ್ಕರ ತಮಗೆ ತಾವೇ ಹಾನಿ ತಂದುಕೊಳ್ಳುವವರು, ಅಕಾಲ ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಆಲಿಕಲ್ಲು ಕಟಾವಿಗೆ ನಿಂತ ಫಸಲನ್ನು ಧ್ವಂಸಮಾಡಿ ಕಡೆಗೆ ತಾನೇ ಕರಾಗುವಹಾಗೆ.
ಈ ಪರಿಯ ದುಷ್ಟಾತ್ಮಗಳಿಗೆ ನನ್ನ ವಂದನೆ, ಸಾವಿರ ಮುಖದ ಆದಿಶೇಷನಂತೆ ಇತರರ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಸಾರುತ್ತಾ ಸಾವಿರ ಬಾಯಿಗಳಿಂದ ದ್ವೇಷವನ್ನು ಹೊರಹಾಕುತ್ತಾ ಇರುತ್ತಾರೆ.

ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕಬೀರರು ಒಂದು ಮಾತನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ:

“ನಿಂದಕ ನೀರೆ ರಾಖಿಯೇ, ಅಂಗನ ಕುಟಿ ಛಾವಾಯೆಂ ಬಿನ್ ಪಾನಿ ಸಾಬುನ ಬಿನಾ, ನಿರ್ಮಲ ಕರೆ ಸುಹಾ”

ನಿಂದಕರನ್ನು ಹತ್ತಿರ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಿ – ಸಾಬೂನು ನೀರಿಲ್ಲದೆ ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿರುವಿರಿ.

ಸಂಸ್ಕೃತದ ಹೊರತಾಗಿ ಜನರ ಭಾಷೆಯಾದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಾಮಚರಿತೆಯನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ತುಳಸಿ ತುಂಬಾ ಟೀಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟು, ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಕಾಶಿಗೆ ಹೋಗಬೇಕಾಯಿತು. ದ್ವೇಷ ಸಾಧಿಸಲೋ ಕುಚೋದ್ಯಕ್ಕೋ, ಕಿಡಿಗೇಡಿಗಳು ಒಮ್ಮೆ, ಕಾಶಿ ವಿಶ್ವನಾಥ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ, ಮಾನಸವನ್ನು, ಇತರೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪುಸ್ತಕಗಳ ರಾಶಿಯ ಕೆಳಗೆ ಇಟ್ಟರು. ಮರುದಿನ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದಾಗ, ಮಾನಸವು ಶಿವನ ಸಹಿಯೊಂದಿಗೆ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂತು.
ಈ ಸಾಲುಗಳು ಬಹುಶಃ ತುಳಸಿಯ ಅವಧೀ ಭಾಷೆಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯವನ್ನು ವಿಮರ್ಶಕರು ಹೇಗೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಒಂದು ಉಪಮೆ.

ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ನಿರ್ಗುಣ (ಗುಣ/ಲಕ್ಷಣಾತೀತ) ಮತ್ತು ಸಗುಣ ( ಒಳ್ಳೆಯ ರೂಪ ಹಾಗೂ ಗುಣಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ) ದೇವರ ಆರಾಧನೆಯ ನಡುವಿನ ವಿರೋಧಾಭಾಸವನ್ನು ‘ಮಾನಸ’ ದಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ಸೊಗಸಾಗಿ ಕ್ಲಿಷ್ಟವಾದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ವಾದಗಳನ್ನು ಬಳಸದೇ ಅತ್ಯಂತ ಸರಳವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಭಕ್ತನ ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಲು ನಿರ್ಗುಣ ಬ್ರಹ್ಮನು ಆತನಿಗೆ ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಸಗುಣ ದೇವ ಆಗುತ್ತಾನೆ.

ಬಾಲಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಶಿವ ಪಾರ್ವತಿಯರ ಸಂವಾದವನ್ನು ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ತುಳಸಿದಾಸರು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ:

“ಸಗುಣಹಿ ಅಗುನಹಿ ನಹಿಂ ಕಛು ಭೇದಾ. ಜೋಯಿ. ಭಗತ ಪ್ರೇಮ್ ಬಸ್ ಸಗುಣ ಸೋ ಹೋಯ್॥

ವ್ಯಕ್ತವಾದ ರೂಪದೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತು ಅವ್ಯಕ್ತವಾದ (ಭೌತಿಕ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳಿಗೆ ಅತೀತವಾದ) ದೇವರ ನಡುವೆ ಯಾವುದೇ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿಲ್ಲ. ಋಷಿಗಳು, ಪುರಾಣಗಳು, ಗೌರವಾನ್ವಿತ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಮತ್ತು ವೇದಗಳಿಂದ ಈ ಸತ್ಯ ಎಲ್ಲೆಡೆ ವಿದಿತವಾಗಿದೆ. ಸರ್ವಶಕ್ತ (ಬ್ರಹ್ಮ) ಭೌತಿಕ ಗುಣಗಳನ್ನು ಮೀರಿದವನು, ನಿರಾಕಾರ, ಮನಸ್ಸು -ಇಂದ್ರಿಯಗಳನ್ನು ಮೀರಿದವನು ಮತ್ತು ಹುಟ್ಟದವನು. ಆದರೂ, ತನ್ನ ಭಕ್ತರ ಅಪರಿಮಿತ ಪ್ರೀತಿಪ್ರೇರಿತನಾಗಿ, ಮಾನವ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.

ದಯವಿಟ್ಟು ಗಮನಿಸಿ: “ನಿರ್ಗುಣ” ಪದ ಇಂಗ್ಲಿಷ್‌ನಲ್ಲಿ ಸರಿಯಾದ ಸಮಾನಾರ್ಥಕವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ.

ವೇದಾಂತದ ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರವು ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದ ಪ್ರಾತ್ಯಕ್ಷಿಕೆಗಳಿಂದಲೇ ಕಲಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಅದರ ಅಮೂರ್ತ ಸತ್ಯಗಳನ್ನು ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸುಲಭವಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
ವೇದಾಂತದ ಮುಖ್ಯ ತಿರುಳು: ಬ್ರಹ್ಮ ಮಾತ್ರ ಸತ್ಯ ; ಜೀವವು ಬ್ರಹ್ಮವಲ್ಲದೆ ಬೇರೇನೂ ಅಲ್ಲ.
ನೀರು ಮತ್ತು ಅಲೆಗಳ ಸಾದ್ರಶ್ಯ :
– ವಿಶಾಲ ಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಲೆಕ್ಕಮಾಡಲಾಗದಷ್ಟು ಅಲೆಗಳಿದ್ದು.
– ಪ್ರತಿ ಅಲೆಯೂ ಇನ್ನೊಂದರಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕ,
– ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಅಲೆಯನ್ನು ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ನೋಡಬಹುದು.
ಆದರೆ ಎಲ್ಲವೂ ನೀರು ಮಾತ್ರ.
ಯಾವುದೂ ಮಹಾ ಸಾಗರದಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿಲ್ಲ.
ನೀರು, ಅಲೆ, ಸಾಗರ ಎಲ್ಲವೂ ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಒಂದೇ

ಬಾಲಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ತುಳಸಿದಾಸರು ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ:
“ಗಿರಾ ಅರಥ ಜಲ ಬೀಚಿ ಸಮ್ ಕಹಿಯತ್ ಭಿನ್ನ ನ ಭಿನ್ನ। ಬಂದೂಂ ಸೀತಾ ರಾಮ ಪದ ಜಿನ್ಶ್ಹಹಿ ಪರಮ ಪ್ರಿಯ ಖಿನ್ನ।“

ಅಂದರೆ. “ಪದಗಳು ಮತ್ತು ಅದರ ಅರ್ಥಗಳು, ಅಥವಾ ನೀರು ಮತ್ತು ಅದರ ಅಲೆಗಳು ಬೇರೆ ಬೇರೆಯಾಗಿ ಕಂಡುಬಂದರೂ ಒಳಗೊಳಗೇ ಇವೆರಡೂ ಒಂದೇ. ಹಾಗೆಯೇ ರಾಮ ಮತ್ತು ಸೀತೆಯೂ.
ಅವರು ಬೇರೆ ಬೇರೆಯಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿದರೂ, ಅವರು ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ಒಂದೇ ಆಗಿದ್ದಾರೆ.
ವಿನಮ್ರರು ಮತ್ತು ದೀನರಿಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಿಯರಾದ ಇವರೀರ್ವರ ಪಾದ ಕಮಲಗಳಿಗೆ ನನ್ನ ವಂದನೆಗಳು

ತುಳಸಿದಾಸರು ಶಿವನಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ತಾವು ಈ ಕಾವ್ಯ ಬರೆದು ಓದುಗರು ಅದನ್ನು ಇನ್ನೂ ಉತ್ತಮಗೊಳಿಸುವಂತೆ ಕೋರುತ್ತಾರೆ .
ರಾಮ ಮತ್ತು ಶಿವ ಪರಸ್ಪರ ಸ್ತುತಿಸುವ ಹಲವಾರು ಶ್ಲೋಕಗಳಿಂದ ಅವರು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ, ದೇವರು ಒಬ್ಬನೇ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಶೈವರು ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವರ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ನಿರತರಾಗಿದ್ದರು.
ಇದಲ್ಲದೆ ಕಾಶ್ಮೀರಿ ಶೈವಧರ್ಮದಂತಹ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ತತ್ತ್ವಚಿಂತನೆಗಳಲ್ಲಿ, ಶಿವನು ನಿರ್ಗುಣ – ರೂಪವಿಲ್ಲದ ದೇವರ ಚೈತನ್ಯದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಎಂದು ತುಳಸಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು.
ನಿರ್ಗುಣ ಪ್ರಜ್ಞೆಯ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪ್ರತಿಪಾದಕ ಶಂಕರಾಚಾರ್ಯರ ಇಷ್ಟದೇವರು ಕೂಡ ಶಿವ.

ತುಳಸಿದಾಸರು ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ,

“ಸಂಭು ಪ್ರಸಾದ ಸುಮತಿ ಹಿಯಂ ಹುಲಸಿ. ರಾಮಚರಿತಮಾನಸ ಕಬಿ ತುಳಸಿ॥ ಕರಿ ಮನೋಹರ ಮತಿ. ಸುಚಿತ ಸುನಿ ಲೇಹು ಸುಧಾರಿ॥

ಭಗವಾನ್ ಶಂಭುವಿನ ಕೃಪೆಯಿಂದ, ಕವಿ ತುಳಸಿಯ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಸುಂದರವಾದ ದೈವಿಕ ಬುದ್ಧಿಯು, ಶ್ರೀ ರಾಮಚರಿತಮಾನಸವನ್ನು ರಚಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು.
ಕವಿಯಾಗಿ ತಮ್ಮ ಪ್ರೇರಣೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಎಲ್ಲರ ಹೃದಯವನ್ನು ಸಂತೋಷಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ, ಅವರು ಧೀಮಂತ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಶುದ್ಧ, ವಿವೇಚನೆಯಿಂದ ಇದನ್ನು ಕೇಳಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲು ವಿನಂತಿಸುತ್ತಾರೆ.

ದಕ್ಷರಾಜ ಸತಿಯ ತಂದೆ ಆದರೆ ಶ್ರೀಮಂತನಾದ ಕಾರಣ ಮಗಳು ಶಿವನಂತಹ ಸಂನ್ಯಾಸೀ-ತಪಸ್ವಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವರಿಬ್ಬರನ್ನೂ ಅವಮಾನಿಸಲು ಒಂದು ದೊಡ್ದ ಯಜ್ಝವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿ ತನ್ನ ಅಳಿಯನನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಶಿವನು ಈ ಯಜ್ಝಕ್ಕೆ ಸತಿ ಹೋಗಬಾರದೆಂದು ಸಲಹೆ ನೀಡಿದರೂ ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಯಜ್ಝಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ದಕ್ಷನು ಶಿವನನ್ನು ಅಗೌರವಿಸಿ
ಈ ಅವಮಾನವನ್ನು ಸಹಿಸಲಾಗದೆ ಸತಿ ಯಜ್ಝಕುಂಡಕ್ಕೇ ಹಾರಿ
ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ.
ಇದರಿಂದ ಅತಿಯಾಗಿ ಕೋಪಗೊಂಡು ಶಿವ ಸತಿಯ ಅರ್ಧ ಸುಟ್ಟ ದೇಹದೊಂದಿಗೆ ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಮಾಡಿದ ಉಗ್ರ ನೃತ್ಯ – ಈ ದುರಂತ ಕಥೆ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧ.
ಇದನ್ನು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಯೋಜಿಸಿ, ಅಧಿಕಾರದಿಂದ ಯಾರೂ ದುರಹಂಕಾರಿಯಾಗಬಹುದು ಎಂದು ತುಳಸಿ ಈ ರೀತಿ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ:
”ಬಡ್ ಅಧಿಕಾರ್ ದಚ್ಚ್ ಜಬ್ ಪಾವಾ/ ಅಥಿ ಅಭಿಮಾನೂ ಹ್ರಿದಯಂ ತಬ್ ಆವಾ/ ನಹಿ ಕೋಯಿ ಉಸ್ ಜನ್ಮ್ ಜಬ್ ಮಾಹಿ/ ಪ್ರಭುತಾ ಪಾಯೀ ಜಾಹಿ ಮದ್ ನಾಹಿ //
ಅಂದರೆ,
ಉನ್ನತ ಸ್ಥಾನ, ಆಧಿಕಾರಗಳನ್ನು ಪಡೆದು ದಕ್ಷನ ಹೃದಯವು ಸುಳ್ಳು ಹೆಮ್ಮೆಯಿಂದ ತುಂಬಿತು. ಈ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಹಿರಿದಾದ ಅಧಿಕಾರ ಸಿಕ್ಕಿದ ಮೇಲೆ ದುರಹಂಕಾರದ ಮದ ಪಡೆಯದವರು ಯಾರೂ ಇಲ್ಲ.

ರಾಮನು ಸೀತೆಯ ಸ್ವಯಂವರಕ್ಕಾಗಿ ಜನಕನ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ ಇದನ್ನು ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ.

“ಜಿನ್ಹ್ ಕೆ ರಹಿ ಭಾವನಾ ಜೈಸಿ. ಪ್ರಭು ಮುರತಿ ತಿನ್ಹ್ ದೇಖಿ ತೈಸಿ”

ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ತಾನು ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಪಾಲಿಸಿದ ರೂಪದಲ್ಲಿಯೇ ಭಗವಂತನನ್ನು ನೋಡಿದನು. ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಮನೋಭಾವಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ದೇವರ ರೂಪ ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಜನರು ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಭಗವಂತನನ್ನು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರು.
ಈ ಸಾಲುಗಳೊಂದಿಗೆ ತುಳಸೀದಾಸರು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿನ ಬಹುದೇವತಾವಾದವನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಎತ್ತಿತೋರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
ಅನೇಕ ದೇವರುಗಳ ಆರಾಧನೆಯು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಭಕ್ತರ ಅವಶ್ಯಕತೆಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ವಿಭಿನ್ನ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ದೇವರ ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ

ಅಯೋಧ್ಯಾ ಕಾಂಡದಲ್ಲಿ, ನಿಷಾದರಾಜನು ಗಡಿಪಾರಾದ ಶ್ರೀರಾಮ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿರುವ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ದುಃಖಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಶಾಂತವಾಗಿ ಉತ್ತರಿಸುತ್ತಾನೆ,

“ಸಪ್ನೇ ಹೋಯಿ ಭಿಕಾರಿ ನೃಪು ರಂಕು ನಕಪತಿ ಹೋಯಿ.”

ಕನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ರಾಜ ಭಿಕ್ಷುಕನಾಗಬಹುದು, ಬಡವ ಸ್ವರ್ಗ ಆಳಬಹುದು, ಎಚ್ಚರವಾದಾಗ, ಆ ಲಾಭ , ನಷ್ಟ (ಆ – ಸ್ವರ್ಗದ ಆಡಳಿತ/ಅಧಿಕಾರ , ಬಡತನ) ಉಳಿದಿರುವುದಿಲ್ಲ, ಅದೇ ರೀತಿ, ಈ ಭೌತಿಕ ಜಗತ್ತು ವಾಸ್ತವ ಅಲ್ಲ ನಾವು ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಭದ್ರವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡ ಒಂದು ಭ್ರಮೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕು.

ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಭೌತಿಕ ಜಗತ್ತು ಒಂದು ಮಾಯೆ ಎಂದು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಎಚ್ಚರ, ಕನಸು ಮತ್ತು ಆಳವಾದ ನಿದ್ರಾ ಸ್ಥಿತಿಗಳ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತವೆ.

ನಮ್ಮ ಜೀವನ ಈಗಿನ ಮತ್ತು ಹಿಂದಿನ ಜನ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ಕೆಲಸ ಕಾರ್ಯ (ಕರ್ಮ)ಗಳ ನೇರ ಪರಿಣಾಮ – ಇದು ಹಿಂದೂ ನೀತಿಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲ ತತ್ವ.
ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಶ್ರಿರಾಮನ ಬಗ್ಗೆ ದುಃಖತಪ್ತನಾದ ರಾಜಾ ದಶರಥನನ್ನು ಅವನ ಸಲಹೆಗಾರ ಸುಮಂತ್ರನು ಸಮಾಧಾನ ಪಡಿಸುತ್ತಾ ಹೇಳುವ ಮಾತುಗಳು:
“ಜನಮ್ ಮರಣ್ ಸಬ್ ದುಃಖ್ ಸುಖ್ ಭೋಗಾ/ ಹಾನಿ ಲಾಭ್ ಪ್ರಿಯ ಮಿಲನ್ ಬಿಯೋಗ
ಕಾಲ್ ಕರಮ್ ಬಸ್ ಹೋಹಿ ಗೋಸಾಯಿ/ ಬರ್ ಬಸ್ ರಾತಿ ದಿವಸ್ ಕೀ ನಾಯಿ||”

ಜನನ -ಮರಣ, ದುಃಖ – ಸುಖ, ನಷ್ಟ – ಲಾಭ, ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರರ ಮಿಲನ – ಬೇರ್ಪಡುವಿಕೆ, ಇವೆಲ್ಲವೂ, ಓ ಕರ್ತನೇ, ಸಮಯ ಮತ್ತು ಕರ್ಮದಿಂದ ಮಾತ್ರ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ. ಹಗಲು ರಾತ್ರಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ರಾತ್ರಿ ಹಗಲಾಗಿ ಬದಲಾಗುವಂತೆ ಇವೆಲ್ಲವೂ ತಪ್ಪದೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ.

“ನಾನು” ಮತ್ತು “ನನ್ನದು,” “ನೀನು” ಮತ್ತು “ನಿನ್ನದು” ಎಲ್ಲವೂ ಮಾಯೆ”

ಈ ಸಾಲು ಅತಿ ಅದ್ಭುತವಾಗಿ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಇದು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳ ಮಹಾವಾಕ್ಯಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿದಿದೆ
ಅರಣ್ಯಕಾಂಡದ, ವನವಾಸದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಕಾಡಿನಾಳದಲ್ಲಿ, ನಿರಾಳವಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗೆ ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಕೆಲವು ಮೂಲಭೂತ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಾದ – ಮಾಯಾ, ಜ್ಞಾನ, ಜೀವ, ಈಶ್ವರ, ಭಕ್ತಿ ಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ:
“ಥೋರೇಹಿ ಮಹಂ ಸಬ ಕಹೌಂ ಬುಜೈ. ಸುನಹು ತಾತ ಮತಿ ಮನ ಚಿತ ಲೈ ॥ ಜೆಹಿಂ ಬಸ್ ಕೀಂಹೇ ಜೀವ ನಿಕಾಯಾ॥

ನಾನು ನಿನಗೀಗ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ವಿವರಿಸುತ್ತೇನೆ. ಆತ್ಮೀಯ
ಸೋದರನೇ, ಹೃದಯ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸನ್ನು ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿ ಗಮನವಿಟ್ಟು ಆಲಿಸಿ. “ನಾನು” ಮತ್ತು “ನನ್ನದು,” “ನೀವು” ಮತ್ತು “ನಿಮ್ಮದು” ಎಂಬುದು ಎಲ್ಲಾ ಜೀವಿಗಳ ಮೇಲೆ ಹಿಡಿತವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮಾಯೆ (ಭ್ರಮಾ ಶಕ್ತಿ).

ಉತ್ತರಕಾಂಡದಲ್ಲಿ, ತುಳಸೀದಾಸರು ರಾಮ ರಾಜ್ಯದ ಗುಣಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಿರರ್ಗಳವಾಗಿ ಹೊಗಳುತ್ತಾ, ಅಲ್ಲಿ ರೋಗ ಭಯವಿಲ್ಲ, ಹಿಂಸೆಬೆದರಿಕೆ ಇಲ್ಲ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸಾಮರಸ್ಯದಿಂದಕೂಡಿದ್ದು –
ಸದ್ಗುಣಗಳು ಮೇಲುಗೈ ಸಾಧಿಸಿ , ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಕೃತಿಯ ಔದಾರ್ಯ ಹೇರಳವಾಗಿದೆ. ಗಾಂಧೀಜಿ ಈ ವಿವರಣೆಯ ಮೇಲೆಯೇ ತಮ್ಮ ಉತ್ತಮ ಆಡಳಿತದ ಆಲೋಚನೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ್ದು ಹಾಗೂ ವಿಜಯ್ ಭಟ್ ನಿರ್ದೇಶನದ ‘ರಾಮ ರಾಜ್ಯ’ ಎಂಬ ಚಲನಚಿತ್ರ ದಿಂದ ತುಂಬಾ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿದ್ದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ.
ರಾಮ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಜನರು ಯಾರನ್ನೋ ಗೆಲ್ಲುವುದರ ಬದಲು ತಮ್ಮದೇ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಗೆಲ್ಲುವತ್ತ ಗಮನಹರಿಸುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಭಾರತೀಯ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ಗೆಲ್ಲುವುದು ಎಂದಿಗೂ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಸಾಧನೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಜೈನರು ತಮ್ಮ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಹಾಗುರು – ತೀರ್ಥಂಕರ ರನ್ನು ‘ಮಹಾವೀರ’ ಎಂಬ ಬಿರುದಿನಿಂದ ಗೌರವಿಸಿದರು, ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಹೇಗೆ ಜಯಿಸಬೇಕು ಎಂಬುದರ ಸಾರಾಂಶವಾಗಿದ್ದರು.

ತುಳಸಿದಾಸರು ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ,
’ಡಂಡ ಜಾತಿ ಕರ ಭೇದ ಜಹಂ ನರ್ತಕ ನ್ರಿತ್ಯ ಸಮಾಜ
ಜೀತಹು ಮನಹಿ ಸುನಿಯಾ ಅಸ ರಾಮಚಂದ್ರ ಕೆ ರಾಜ’.
ಅಂದರೆ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ತಪಸ್ವಿಗಳಲ್ಲದೆ ಯಾರೂ ದಂಡವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.ಜನರು ಸಾಮರಸ್ಯದಿಂದ ಬದುಕುತಿದ್ದರು, ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ನ್ರಿತ್ಯದ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಭಿನ್ನತೆಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸುತ್ತವೆ, ಅವರ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸ್ವರ- ಲಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿತ್ತು.

ಶ್ರೀರಾಮಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ, “ಇತರರನ್ನು ಗೆಲ್ಲಿರಿ” ಎಂಬುದು ಸ್ವಂತ ಇಂದ್ರಿಯಗಳನ್ನು ಗೆಲ್ಲುವುದು ಎಂಬ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.”

ಒಂದು ಅಚ್ಚರಿಸುವಂಥವಿಚಿತ್ರ ಹೋಲಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ತುಳಸೀದಾಸರು ವಂಚಕರನ್ನು ಸುಂದರ ನವಿಲಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿ ಉತ್ತರ-ಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ,

ಝೂಠಾಈ ಲೇನಾ ಝೂಠಾಈ ದೇನಾ । ಝೂಥಾಯಿ ಭೋಜನ್ ಝೂತ್ ಚಬೇನಾ
ಬೋಲ್ಹಿ ಮಧುರ್ ಬಚನ್ ಜಿಮಿ ಮೋರಾ । ಖಾಯಿ ಮಹಾ ಅಹಿ ಹೃದಯ ಕಠೋರ ||

ಈ ಚೌಪಾಯಿಯ ಮೂಲಕ, ತುಳಸೀದಾಸರು ಸುಳ್ಳನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸುವ ಮೂಲಕ ಇತರರನ್ನು ವಂಚಿಸುವ ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಸ್ವಾರ್ಥಕ್ಕಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಹಂತಕ್ಕೆ ಹೋಗಲು ಸಮರ್ಥರಾಗಿರುವ ವಂಚಕರನ್ನು ಟೀಕಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಈ ಕಪಟಿಗಳು ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲಾ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಸುಳ್ಳು / ಮೋಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ; ಮನೆಯಲ್ಲಿರಲಿ, ವ್ಯವಹಾರದಲ್ಲಿರಲಿ ಅಥವಾ ಊಟದ ಸಮಯದಲ್ಲಿರಲಿ. ಅವರ ಮಾತುಗಳು ಜೇನುತುಪ್ಪದಂತೆ ಸಿಹಿಯಾಗಿರುತ್ತವೆ, ಅವರು ನವಿಲಿನಂತೆ, ಎಷ್ಟೇ ಸುಂದರವಾಗಿದ್ದರೂ ನಿರ್ದಯ ಹೃದಯ ಹೊಂದಿದ್ದು ಅತ್ಯಂತ ವಿಷಕಾರಿ ಹಾವನ್ನೂ ತಿಂದುಹಾಕುವಂಥವರು.”

ನವಿಲನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸೌಂದರ್ಯ ಮತ್ತು ರಾಜಮನೆತನದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸುತ್ತೇವೆ, ಕಾರ್ತಿಕೇಯನ ವಾಹನ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣನ ಅಲಂಕಾರವಾಗಿ ಗರಿಯನ್ನು ಬಳಸುವುದು. ಆದರೆ ಹಾವನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವುದರಲ್ಲಿ ಇದು ಗಮನಾರ್ಹ.

ಇಂಥ ಅನೇಕ ಸಾದ್ರಶ್ಯಗಳನ್ನು ತುಳಸೀದಾಸರು ಮನೆವಾರ್ತೆಗಳಿಂದ, ಆಗಿನ ಕಾಲದ ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಉಪಯೋಗಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಕೆಲವು ಉಪಮೆಗಳು, ಹೆಂಗಸರು ಜನಾಂಗಗಳಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಂಡಿದೆ ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ವಿದ್ವಾಂಸರು “ಸುಜನ್ ಸುಚಿತ್ ಸುನಿ ಲೆಹು ಸುಧಾರಿ” – ಅಗತ್ಯವಿದ್ದರೆ ಉದಾತ್ತ ಜನರು ನನ್ನ ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ (ಮರು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿ) ಎಂದು ಕೋರಿದ್ದಾರೆ.