ആദ്യ കാണ്ഡമായ ബാലകാണ്ഡത്തിൽ തുളസി ഇങ്ങനെ എഴുതുന്നു-
“साधु चरित सुभ चरित कपासू। निरस बिसद गुनमय फल जासू॥ जो सहि दुख परछिद्र दुरावा। बंदनीय जेहिं जग जस पावा॥” സാരം
“സാധുസ്വഭാവമുള്ള ജനങ്ങളുടെ പ്രകൃതം നിർമ്മലമായ പഞ്ഞി പോലെയാണ്. അതിന്റെ കായ സ്വാദുള്ളത് അല്ലെങ്കിലും അത് നിസ്വാർതഥമായതും വളരെ അധികം ഗുണപ്രദവും ആയതാണ്. വിശുദ്ധന്മാർ പഞ്ഞിപോലെയാണ് അവരുടെ കർമ്മങ്ങൾ അകളങ്കിതവും നന്മ നിറഞ്ഞവയുമാണ്. നൂൽപ്പിന്റെയും നെയ്ത്തിന്റെയും കഠിനതകൾ അനുഭവിച്ച് ഒടുവിൽ തുണിത്തരങ്ങളായി സുഖം നൽകുന്ന പഞ്ഞി പോലെ സാധുജനങ്ങൾ മറ്റുള്ളവരുടെ യോഗക്ഷേമത്തിനും അഭിവൃദ്ധിക്കും വേണ്ടി സ്വയം പ്രയാസങ്ങൾ സഹിക്കുന്നു.”
മാനസ് വാല്മീകി രാമായണം ആധാരമാക്കി രചിച്ചതാണെങ്കിലും ഏറെ ദൈർഘ്യം കുറഞ്ഞതാണ് (12000 വരികൾ). അതിലെ ഏഴു കാണ്ഡങ്ങൾ രാമ കഥയായ തടാകത്തിലേക്കുള്ള ഏഴ് പടികളായി കാണാം. വിശുദ്ധ ജനങ്ങളുടെ നല്ലഗുണങ്ങൾ ശ്ലാഘിച്ചു കൊണ്ടാണ് അത് തുടങ്ങുന്നത്. മുതിർന്നവരുടെയും സിദ്ധന്മാരുടെയും ആശീർവാദം ജീവിതത്തിൽ ഒഴിവാക്കാൻ കഴിയാത്തത് ആണെന്ന് മാനസ് പലവട്ടം സൂചിപ്പിക്കുന്നുണ്ട്.

തുളസി പറയുന്നത് ഇങ്ങനെ –
“पर अकाजु लगि तनु परिहरहीं। जिमि हिम उपल कृषी दलि गरहीं॥
बंदउँ खल जस सेष सरोषा। सहस बदन बरनइ पर दोषा॥” സാരം
“ധാന്യവിള നശിപ്പിച്ചതിന് ശേഷം അലിഞ്ഞുപോകുന്ന ആലിപ്പഴം പോലെ മറ്റുള്ളവർക്ക് നാശം വരുത്തുവാൻ വേണ്ടി സ്വന്തം ജീവിതം അവർ ബലി കൊടുക്കുന്നു. അങ്ങനെയുള്ള ദുഷിച്ച ജന്മങ്ങള്ക്ക് ഞാൻ എന്റെ ആദരം അർപ്പിക്കുന്നു. ആയിരം തലയുള്ള സർപ്പ ദൈവമായ ആദിശേഷൻ സമാനമായി ആയിരം നാവുള്ളത് പോലെയാണ് അവർ മറ്റുള്ളവരുടെ തെറ്റുകുറ്റങ്ങൾ നിരന്തരം ആവർത്തിക്കുകയും നിന്ദിക്കുകയും ചെയ്യുന്നത്.”
കബീർ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു –
“निंदक नियेरे राखिये, आंगन कुटी छावायें बिन पानी साबुन बिना, निर्मल करे सुहाए” സാരം
“നിങ്ങളുടെ വിമർശകരെ ചേർത്തുപിടിക്കുക, അവർ നിങ്ങളെ സോപ്പും വെള്ളവുമില്ലാതെ ശുചീകരിക്കുന്നു.”
തന്റെ മഹാകാവ്യം സംസ്കൃതത്തിന് പകരം അവധി എന്ന ജനകീയമായ ഭാഷയിൽ രചിച്ചതിന് തുളസി വിമർശനം നേരിട്ടു എന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. അയോധ്യ വിട്ടു അദ്ദേഹത്തിന് കാശിയിലേക്ക് പോകേണ്ടി വന്നു. അദ്ദേഹത്തെ നിന്ദിക്കുന്നതിനായി കാശി വിശ്വനാഥ ക്ഷേത്രത്തിൽ ഒരിക്കൽ ഒരട്ടി സംസ്കൃത പുസ്തകങ്ങളുടെ ഏറ്റവും താഴെ മാനസ് വെച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ രാവിലെ ക്ഷേത്ര നട തുറന്നപ്പോൾ പരമശിവന്റെ കയ്യൊപ്പ് പതിഞ്ഞ മാനസ് ആ അട്ടിയുടെ ഏറ്റവും മുകളിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഒരുപക്ഷേ തുളസിയുടെ അവധി മഹാകാവ്യം വിമർശകർ അത്ര എളുപ്പത്തിൽ സ്വീകരിച്ചിരുന്നില്ല എന്നതിന്റെ ഒരു വർണ്ണപരിവർത്തനം ആയിരിക്കാം ഈ കഥ.

വിശേഷണങ്ങള്ക്ക് അതീതമായ എന്ന് അർഥം വരുന്ന ‘നിർഗുണയും’ രൂപവും പ്രകാരവുമുള്ള ദൈവം എന്ന ‘സഗുണയും’ തമ്മിലുള്ള വൈരുദ്ധ്യം വളരെ വർണാത്മകമായി മാനസ് വിവരിക്കുന്നു. സങ്കീർണ്ണമായ അതിഭൗതിക തർക്കങ്ങളൊന്നും ഇതിൽ പറയുന്നില്ല. ഭക്തരുടെ ഇച്ഛ നിറവേറ്റുന്നതിന് വേണ്ടി നിർഗുണ ബ്രാഹ്മൺ തനതായ ദൈവം (സഗുണ) ആയി മാറുന്നു എന്നാണ് ഇതിൽ പറയുന്നത്. ബാലകാണ്ഡത്തിലെ ഉമാമഹേശ്വര സംവാദത്തിൽ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു –
“सगुनहि अगुनहि नहिं कछु भेदा। गावहिं मुनि पुरान बुध बेदा॥ अगुन अरूप अलख अज जोई। भगत प्रेम बस सगुन सो होई॥ സാരം
“പ്രത്യക്ഷമായ രൂപമുള്ള ദൈവവും വിശേഷണങ്ങള്ക്ക് അതീതമായ അദൃശ്യമായ ദൈവവും തമ്മിൽ അന്തരമില്ല. മുനികളും പുരാണങ്ങളും വേദങ്ങളും വിദ്വാന്മാരും ഉദ്ഘോഷിക്കുന്ന ഒരു സത്യമാണിത്. സർവ്വശക്തനായ ബ്രഹ്മാ ഭൗതികമായ വിശേഷങ്ങൾക്ക്അതീതവും രൂപമില്ലാത്തതും മനോരഥത്തിനും ധാരണയ്ക്കും അപ്പുറവും ഭാവികാലത്തുള്ളതുമാണ്. എന്നാൽ ഭക്തരുടെ നിസ്സീമമായ ആരാധന കൊണ്ട് സർവ്വശക്തൻ മനുഷ്യ രൂപത്തിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു.”

നിർഗുണ എന്ന വാക്കിന് ഇംഗ്ലീഷ് ഭാഷയിൽ തികഞ്ഞ ഒരു പരിഭാഷയില്ല എന്ന് ശ്രദ്ധിക്കുക.

വേദാന്ത തത്ത്വദർശനം പ്രതിദിന ജീവിതത്തിലെ പ്രായോഗിക ഉദാഹരണങ്ങൾ വഴിയാണ് പഠിപ്പിക്കുന്നുത്. അതിലെ പ്രയാസമുള്ള തത്ത്വങ്ങൾ ഇങ്ങനെ അല്ലാതെ പഠിപ്പിക്കാൻ എളുപ്പമല്ല. ബ്രാഹ്മൻ മാത്രമാണ് സത്യം എന്നതും ജീവൻ എന്നാൽ ബ്രാഹ്മൻ തന്നെയാണ് എന്നതും ആണ് വേദാന്തത്തിന്റെ പ്രധാന പൊരുൾ. വിശാലമായ സമുദ്രത്തിൽ വളരെയധികം തിരമാലകളുണ്ട്. ഒരു തിരമാല മറ്റൊന്നിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമാണ്. ഓരോ തിരയും ഓരോന്നായി വേർതിരിച്ചറിയാൻ സാധിക്കും. എന്നാൽ ജലം എല്ലാം ഒന്നാണ് അത് സമുദ്രത്തിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തം അല്ല. സത്യത്തിൽ എല്ലാം ഒന്നാണ്. ബാലകാണ്ഡത്തിൽ തുളസി ഇങ്ങനെ എഴുതുന്നു –
“गिरा अरथ जल बीचि सम कहिअत भिन्न न भिन्न। बंदउँ सीता राम पद जिन्हहि परम प्रिय खिन्न॥“ സാരം
“ഓരോ വാക്കും അതിന്റെ അർഥവും പോലെ അഥവാ ജലവും തിരമാലയും പോലെ വ്യത്യസ്ഥമായി തോന്നിപ്പിക്കുന്നെങ്കിലും സത്യത്തിൽ ഒന്നുതന്നേയാണ് രാമനും സീതയും. വ്യത്യസ്ഥമായി തോന്നുമെങ്കിലും പരമാർത്ഥമായി അവർ ഒന്നാണ്. വിനയശീലരെയും ദയാർഹരേയും ഏറ്റവും സ്നേഹിക്കുന്ന അവരുടെ പത്മപാദങ്ങളെ ഞാൻ നമിക്കുന്നു.”

സ്വന്തം കൃതി ശിവനാൽ പ്രചോദിപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ് എന്ന് തുളസി പറയുന്നു. വായനക്കാർ അത് കൂടുതൽ മിനുക്കിയെടുക്കണം എന്ന് തുളസി അഭ്യർത്ഥിക്കുന്നു. രാമനും ശിവനും അന്യോന്യം സ്തുതിക്കുന്ന ധാരാളം ശ്ലോകങ്ങളുണ്ട്. ദൈവം ഒന്നാണ് എന്ന ആശയം സൂക്ഷ്മമായി പങ്കുവെക്കുകയാണ് അദ്ദേഹം. ശൈവരും വൈഷ്ണവരും തമ്മിലുള്ള അന്തരം കുറയ്ക്കുകയായിരുന്നു അദ്ദേഹം. കശ്മീരി ശൈവരെ പോലെയുള്ള ജനസ്വാധീനമുള്ള ധർമങ്ങളുടെ വിശ്വാസ പ്രകാരം നിർഗുണ അഥവാ രൂപരഹിതമായ ദൈവത്തിന്റെ ദൃശ്യരൂപമാണ് ശിവൻ എന്ന് തുളസിക്ക് അറിയാമായിരുന്നു. നിർഗുണ ബോധത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ അഭിഭാഷകനായ ശങ്കരരുടെ ഇഷ്ടദേവത കൂടിയായിരുന്നു ശിവൻ.
തുളസി എഴുതുന്നു –
“संभु प्रसाद सुमति हियँ हुलसी। रामचरितमानस कबि तुलसी॥ करइ मनोहर मति अनुहारी। सुजन सुचित सुनि लेहु सुधारी॥ സാരം
“ശംഭു ഭഗവാന്റെ കൃപ കാരണം മനോഹരവും ദിവ്യവുമായ ധാരണാശക്തി തുളസീദാസ്ജിയുടെ ഹൃദയത്തിൽ കവിഞ്ഞൊഴുകി ശ്രീ രാമചരിതമാനസ് രചിക്കാൻ അദ്ദേഹത്തെ പ്രചോദിപ്പിച്ചു. കവിയെന്ന രീതിയിൽ എല്ലാവരെയും പ്രീതിപ്പെടുത്താൻ തുളസീദാസ്ജി അദ്ദേഹത്തിന്റെ ധാരണ പോലെ ശ്രമിച്ചിട്ടുണ്ട്. ബുധജനം അത് നിർമ്മലവും വിചാരശീലമുള്ളതുമായ മനസ്സ് കൊണ്ട് കേൾക്കണം എന്നും വേണ്ടിവന്നാൽ അത് നന്നാക്കുകയും ചെയ്യണം എന്ന് വിനയാന്വിതനായി അദ്ദേഹം അഭ്യർത്ഥിക്കുന്നു.”

പുരാണങ്ങളിൽ സതിയുടെ അച്ഛനാണ് ദക്ഷൻ. അദ്ദേഹം സമ്പന്നനായിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് ശിവനെ പോലെ ഒരു സാധുവിനെ സതി വിവാഹം കഴിക്കുന്നതിനെ അദ്ദേഹം എതിർത്തു. അവരെ നിന്ദിക്കുന്നതിനായി ദക്ഷൻ ഒരു വലിയ യജ്ഞം നടത്തിയപ്പോൽ സ്വന്തം മകളുടെ ഭർത്താവിനെ ക്ഷണിച്ചില്ല. പോകണ്ട എന്ന് ശിവൻ പറഞ്ഞെങ്കിലും സതി യജ്ഞത്തിന് പോയി. സതി യജ്ഞത്തിൽ എത്തിയപ്പോൾ ദക്ഷൻ വീണ്ടും ശിവനെ അനാദരിച്ചു. അപമാനം സഹിക്കാൻ വയ്യാതെ സതി യജ്ഞാഗ്നിയിലേക്ക് ചാടി ആത്മഹത്യ ചെയ്തു. ഇതറിഞ്ഞ അതിക്രുദ്ധനായ ശിവൻ സതിയുടെ പാതികരിഞ്ഞ ശരീരമെടുത്ത് പ്രപഞ്ചത്തിന് ചുറ്റും താണ്ഡവമാടി. തനിക്ക് മുന്നെയുള്ള ഹൈന്ദവ കഥകൾ തുളസിക്ക് അറിയാമായിരുന്നു. ആ കഥകൾ അദ്ദേഹം സ്വന്തം കൃതിയിൽ മനോഹരമായി സംയോജിപ്പിച്ചു. അധികാരം കിട്ടിയാൽ ആരും അഹങ്കാരിയാകും എന്ന ഒരു ഓർമ്മപ്പെടുത്തൽ ഈ കഥയിലൂടെ തുളസി നൽകുന്നു. ഇങ്ങനെ എഴുതുന്നു –
“बड़ अधिकार दच्छ जब पावा। अति अभिमानु हृदयँ तब आवा॥ नहिं कोउ अस जनमा जग माहीं। प्रभुता पाइ जाहि मद नाहीं॥ സാരം
“ഉയർന്ന പദവിയും അധികാരവും ലഭിച്ചപ്പോൾ ദക്ഷൻ്റെ മനസ്സ് അഹംഭാവം കൊണ്ട് നിറഞ്ഞു. ഈ ലോകത്തിൽ അധികാരം ലഭിച്ചതിന് ശേഷം അഹങ്കാരികളായി മാറാത്തവർ വളരെ ചുരുക്കമാണ്.’

തുളസിയുടെ വാക്കുകൾ ഇങ്ങനെ –
“जिन्ह कें रही भावना जैसी। प्रभु मूरति तिन्ह देखी तैसी॥ സാരം
“തങ്ങളുടെ മനസ്സിന് ഏറ്റവും അരുമയായ രൂപത്തിൽ തന്നെ ഭഗവാൻ ശ്രീ രാമനെ ഓരോ വ്യക്തിയും ദർഷിച്ചു.”
സീത സ്വയംവരത്തിന് ജനക മഹാരാജാവിന്റെ കൊട്ടാരത്തിൽ ശ്രീ രാമൻ എത്തുന്ന സാഹചര്യത്തിലാണ് ഇങ്ങനെ പറയുന്നത്. എന്നാൽ ഇതിലൂടെ ഹിന്ദുത്വത്തിലുള്ള ആദ്ധ്യാത്മികമായ ബഹുത്വം പ്രത്യക്ഷപ്പെടുത്തുകയാണ് തുളസി ചെയ്യുന്നത്. സ്വന്തം മനോവികാരവും ആവശ്യവുമനുസരിച്ച് ഓരോരുത്തർക്കും ഭഗവാനെ മനസ്സിൽ കാണാം. ബഹുദൈവവാദം അഥവാ പല ദൈവങ്ങളുടെ ആരാധന എന്ന് ഹിന്ദുത്വത്തെ ചിലപ്പോൾ വിശേഷിപ്പിക്കാറുണ്ട്. സത്യത്തിൽ ഭക്തരുടെ ആവശ്യം അനുസരിച്ച് ഭഗവാനെ തന്നെ പല രൂപങ്ങളിൽ ആരാധിക്കുന്നതാണ് ഹിന്ദുത്വം.

അയോധ്യകാണ്ഡത്തിൽ രാമനെ നാടുകത്തി എന്നും രാമൻ ഒരുപാട് ദുരിതം അനുഭവിക്കുന്നു എന്നും ഓർത്ത് നിഷാദ രാജാവ് വിലപിക്കുന്നുണ്ട്. അതിന് ലക്ഷ്മണൻ വളരെ ശാന്തനായി ഇങ്ങനെ മരുപടി നല്കുന്നു –
“सपनें होइ भिखारि नृपु रंकु नाकपति होइ। जागें लाभु न हानि कछु तिमि प्रपंच जियँ जोइ॥ സാരം
“സ്വപ്നത്തിൽ രാജാവ് ഭിക്ഷു ആകുന്നു ദരിദ്രൻ സ്വർഗം ഭരിക്കുന്നു എന്നാൽ ഉണരുമ്പോൾ ആ ഫലം ബാക്കി നിൽക്കുന്നില്ല. അത് പോലെ ഭൗതികമായ ഈ ലോകത്തെയും നാം അയഥാർത്ഥമായി കാണണം. മനസ്സിൽ സൂക്ഷിക്കുന്ന ഒരു മായാജാലം മാത്രമാണത്.”
ഉണരൽ സ്വപ്നം സുഖനിദ്ര എന്നീ അവസ്ഥകളെ കുറിച്ച് പരാമർശിച്ചുകൊണ്ടാണ് ഉപനിഷത്തിലും ലോകം നൈമിഷികമായ ഒരു മായാജാലം ആണെന്ന് വെളിപ്പെടുത്തുന്നത്.

ഈ ജന്മത്തിലേയും മുൻജന്മങ്ങളിലെയും നമ്മുടെ പ്രവർത്തികളുടെ പരിണാമമാണ് നമ്മുടെ ജീവിതം. ഹൈന്ദവ ധർമ്മശാസ്ത്രത്തിൽ ഇത് വലിയ പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. അയോധ്യകാണ്ഡത്തിൽ ശ്രീ രാമന്റെ നാടുകടത്തലിൻ ശേഷം വിലപിക്കുന്ന ദശരഥ മഹാരാജാവിനെ ഉപദേശകനായ സുമന്ത്രർ ഇങ്ങനെ സമാധാനിപ്പിക്കുന്നു –
“जनम मरन सब दुख सुख भोगा। हानि लाभु प्रिय मिलन बियोगा॥
काल करम बस होहिं गोसाईं। बरबस राति दिवस की नाईं॥ സാരം
“പ്രഭു, ജനനവും മരണവും, സുഖവും ദുഖവും, ലാഭവും നഷ്ടവും, സ്നേഹിക്കുന്നവരുമായുള്ള ഒത്തുചേരലും വേർപ്പാടും എല്ലാം സമയവും കർമ്മവും മാത്രം നിയന്ത്രിക്കുന്നതാണ്. പകൽ രാത്രിയും രാത്രി പകലും ആകുന്നത് പോലെ ഇവയും നിസ്സംശയം മാറിവരും.”

“मैं अरु मोर तोर तैं माया” സാരം
‘ഞാൻ’ ‘എന്റെ’ ‘നീ’ ‘നിന്റെ’ ഇതെല്ലാം മായയാണ്.
ഈ വരിയിലെ ഹ്രസ്വത അത്യുജ്ജ്വലമാണ്. അത് ഉപനിഷദിലെ മഹാകാവ്യങ്ങളെ ഓർമ്മപ്പെടുത്തുന്നു. ആരണ്യകാണ്ഡത്തിൽ വനവാസത്തിനിടയിൽ ഉൽക്കാട്ടിൽ ഉള്ളപ്പോൾ രാമൻ ഹൈന്ദവ പാരമ്പര്യത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന തത്ത്വങ്ങളായ മായ ജ്ഞാനം ജീവൻ ഈശ്വരൻ ഭക്തി എന്നിവ ലക്ഷ്മണൻ പറഞ്ഞുകൊടുക്കുന്നു.
ഇങ്ങനെയാണ് രാമൻ പറയുന്നത് –
“थोरेहि महँ सब कहउँ बुझाई। सुनहु तात मति मन चित लाई॥ मैं अरु मोर तोर तैं माया। जेहिं बस कीन्हे जीव निकाया॥“ സാരം
“എല്ലാം ഞാൻ സംക്ഷിപ്തമായി പറഞ്ഞുതരാം. പ്രിയ സഹോദര മനസ്സും ഹൃദയവും കേന്ദ്രീകരിച്ച് ശ്രദ്ധിച്ചു കേൾക്കുക. പല ജീവികളേയും സ്വാധീനിക്കുന്ന മായ ശക്തിയാണ് ‘ഞാന്’ ‘എന്റെ’ ‘നീ’ ‘നിന്റെ’ എന്നീ വിചാരങ്ങൾ.”

ഉത്തരകാണ്ഡത്തിൽ അസുഖമോ കലാപമോ പേടിക്കാത്ത പുർണമായും രമണീയമായ രാമ രാജ്യത്തിന്റെ ഗുണങ്ങളെക്കുറിച്ച് തുളസി ധാരാളം എഴുതുന്നുണ്ട്. രാമ രാജ്യത്തിൽ സ്വന്തം മനസ്സ് അല്ലാതെ ഒന്നിനെയും കീഴ്പ്പെടുത്താൻ ജനങ്ങൾ ശ്രമിക്കുന്നില്ല. നന്മയുള്ളവരാണ്. പ്രകൃതിസമ്പന്നരാണ്. ഈ വർണ്ണനയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഗാന്ധിജി തന്റെ ന്യായഭരണ ആശയങ്ങൾ രൂപപ്പെടുത്തിയത്. അദ്ദേഹം ജീവിതത്തിൽ കണ്ട ഏക സിനിമ വിജയ് ഭട്ട് സംവിധാനം ചെയ്ത “രാം രാജ്യ” ആയിരുന്നു എന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.
ഭാരതീയ സംസ്കാരത്തിൽ എന്നും അവനവനെ തന്നെ വിജയിക്കുന്നതാണ് ഏറ്റവും വലിയ നേട്ടമായി കാണുന്നത്. സ്വത്വത്തെ കീഴടക്കുന്നതിന്റെ ഉത്തമ ഉദാഹരണമായ ഏറ്റവും പ്രസിദ്ധനായ തീർത്ഥങ്കരനെ (അധ്യാപകനെ) മഹാവീര എന്ന് ജൈനർ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നു.
തുളസി എഴുതിയത് –
“दंड जतिन्ह कर भेद जहँ नर्तक नृत्य समाज। जीतहु मनहि सुनिअ अस रामचंद्र कें राज॥ സാരം
“ശ്രീ രാമന്റെ രാജ്യത്തിൽ സാധുക്കൾ അല്ലാതെ ആരും വടി (ദൺഡനാസൂചകം) ഉപയോഗിച്ചിരുന്നില്ല. സാധുക്കൾക്ക് അതൊരു മതപരമായ ചിഹ്നം മാത്രമായിരുന്നു. ജനങ്ങൾ ഒത്തൊരുമയോടെ ജീവിച്ചു. സംഗീതത്തിലും നൃത്തത്തിലും മാത്രം വേർത്തിരിവുകൾ ഉണ്ടായിരുന്നു. പ്രകടനങ്ങളിൽ കണ്ടുവന്ന വ്യത്യസ്തമായ സ്വരങ്ങളും താളങ്ങളും പോലെ. ശ്രീ രാമന്റെ ആധിപത്യത്തിൽ കീഴ്പ്പെടുത്തുക എന്നത് സ്വന്തം ധാരണകളെ കീഴ്പ്പെടുത്തുക എന്ന അർഥത്തിൽ മാത്രമായിരുന്നു.”

വ്യത്യസ്തമായ ഒരു താരതമ്യചിന്തയിൽ തുളസി ദുഷ്ടജനങ്ങളെ സുന്ദരമായ മയിലുമായി സാദൃശ്യപ്പെടുത്തുന്നു. ഉത്തരകാണ്ഡത്തിൽ ഇങ്ങനെ എഴുതിയിട്ടുണ്ട്-
“झूठइ लेना झूठइ देना। झूठइ भोजन झूठ चबेना। बोलहिं मधुर बचन जिमि मोरा। खाइ महा अहि हृदय कठोरा॥“ സാരം
“വീട്ടിൽ ആയാലും വ്യാപാരത്തിൽ ആയാലും ഭക്ഷണത്തിൽ ആയാലും അവരുടെ ഇടപെടലുകളിൽ അവർ അന്യായങ്ങൾ ചെയ്യുന്നു. തേൻ പോലെ മാധുര്യമുള്ള വാക്കുകൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന അവർ സത്യത്തിൽ കാണാൻ അതിമനോഹരമാണെങ്കിലും ഏറ്റവും വിഷമുള്ള പാമ്പിനെ വരെ കഴിക്കുന്ന അതി ക്രൂരമായ മനസ്സുള്ള മയിലിനെ പോലെയാണ്.”
സാധാരണയായി സൌന്ദര്യത്തോടും രാജകീയത്വത്തോടും ഉപമിക്കുന്ന മയിൽ കാർത്തികേയൻ്റെ വാഹനമാണ്. മയിൽപ്പീലി കൃഷ്ണന് അലങ്കാരമായി ഉപയോഗിക്കുന്നു. പാമ്പിനെ പിടിക്കാനുള്ള മയിലിന്റെ മിടുക്ക് സവിശേഷമാണ്. ഈ വസ്തുത ഉപയോഗിച്ചാണ് തുളസി ഇവിടെ ഇങ്ങനെ ഉപമിച്ചിരിക്കുന്നത്. തുളസി വളരെ പൊതുവായ ഉപമകളാണ് ഉ പയോഗിച്ചിട്ടുള്ളതു്. അവ വളരെ പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്നവയാണ്. എന്നാൽ സ്ത്രീകളെ കുറിച്ചും ചില സമുദായങ്ങളെ കുറിച്ചുമുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ വാക്കുകൾ ദ്വയാർഥമുള്ളവയാണ് എന്ന് പണ്ഡിതർ ശ്രദ്ധിച്ചിട്ടുണ്ട്.
“सुजन सुचित सुनि लेहु सुधारी”
അവശ്യമുണ്ടായാൽ ഉന്നതരായ ജനങ്ങൾ എന്റെ കൃതിയെ ശുദ്ധിചെയ്യണം അഥവാ പുനർവ്യാഖ്യാനിക്കണം എന്നു മഹാകവി തന്നെ എഴുതിയിട്ടുണ്ട്.